Το Brexit, ο εθνικισμός και το group therapy της Ευρώπης

Επιστρέφοντας από ένα σύντομο ταξίδι στο Βερολίνο την περασμένη εβδομάδα, καθώς βρισκόμουν στο τρένο που πήρα από το Χίθροου, άρχισα να γράφω μια φανταστική ομιλία για την Τερέζα Μέι, μια ομιλία που θα έδινε μετά από μια μη αναστρέψιμη κατάρρευση των συνομιλιών για το Brexit.

H πρωθυπουργός κάθεται στο γραφείο της στην Ντάουνινγκ Στριτ. Μια σημαία του Ηνωμένου Βασιλείου είναι ορατή από το δωμάτιο. Η κα Μέι λέει στον βρετανικό λαό πως παρά τις σκληρές προσπάθειες της κυβέρνησής της, το Ηνωμένο Βασίλειο και η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν κατάφεραν να επιτύχουν μια συμφωνία.

Πρέπει να προειδοποιήσει τους συμπατριώτες της ότι τους περιμένουν δύσκολα χρόνια. Θα υπάρξουν σοβαρές διαταραχές στο εμπόριο και στα ταξίδια για μια παρατεταμένη χρονική περίοδο. Ενδέχεται να σημειωθεί μια σοβαρή ύφεση.

Η Βρετανία πήρε μια δημοκρατική απόφαση να φύγει από την Ε.Ε. Αλλά η Ε.Ε. έχει αποδείξει πως δεν είναι πρόθυμη να αποδεχθεί την απόφαση και να διαπραγματευτεί μια δίκαιη συμφωνία. Αντίθετα, είναι αποφασισμένη να τιμωρήσει το Ηνωμένο Βασίλειο.

Τώρα έρχεται και ο μονόλογος α λα Τσόρτσιλ. Χαμηλώνοντας τον τόνο της φωνής της και κοιτώντας απευθείας στην κάμερα, η κα Μέι λέει ότι ορισμένοι Ευρωπαίοι πολιτικοί φαίνεται να πιστεύουν ότι μπορούν να γελοιοποιήσουν τη Βρετανία και να την κάνουν ό,τι θέλουν. Είναι ολοφάνερο πως δεν γνωρίζουν την ιστορία ή τον χαρακτήρα του βρετανικού λαού. Μια χώρα που έχει νικήσει έναν Χίτλερ, έναν Κάιζερ, έναν Ναπολέοντα και την ισπανική αρμάδα, δεν έχει λόγο να φοβάται τους γραφειοκράτες των Βρυξελλών ή τις κυβερνήσεις της Μάλτας και της Σλοβακίας. Μια γρήγορη αναφορά στον Σέξπιρ και στο «στοιχειωμένο νησί» και μια έκκληση στην εθνική ενότητα και ο λόγος έχει ολοκληρωθεί.

Μου προκάλεσε σοκ όταν διαπίστωσα πόσο εύκολο μου ήταν να γράψω έναν λόγο σαν και αυτόν, σε μια σύντομη διαδρομή με το τρένο. Στην τελική, είμαι ένας υπέρμαχος της παραμονής, ο οποίος ψήφισε κατά του Brexit στο δημοψήφισμα και συνεχίζω να έχω την ελπίδα πως δεν θα συμβεί ποτέ. Αν μπορώ χωρίς προσπάθεια να υιοθετήσω τη γλώσσα του εθνικισμού ενώ είμαι εντελώς νηφάλιος σε ένα συρμό τρένου, τι μπορούν να κάνουν οι δημοσιογράφοι της Daily Mail ή οι βουλευτές των Τόριδων;

Όλα αυτά θα μπορούσαν να απορριφθούν ως ένα αποκύημα της φαντασίας. Αλλά ο κίνδυνος της διολίσθησης στον εθνικισμό και στις αντιπαραθέσεις είναι πραγματικός και στις δύο πλευρές της Μάγχης.

Οι διαπραγματεύσεις για το Brexit ξεκινούν με τις δύο πλευρές μίλια μακριά (ή ίσως χιλιόμετρα). Μετά από συναντήσεις με την κα Μέι την προηγούμενη εβδομάδα, αξιωματούχοι από τις Βρυξέλλες δήλωσαν πως οι απαιτήσεις της Βρετανίδας πρωθυπουργού είναι «εντελώς εξωπραγματικές» και ότι ζει σε έναν «διαφορετικό γαλαξία». Οι Βρετανοί, από την πλευρά τους, εκτιμούν πως η απαίτηση της Ε.Ε. για ένα διαζύγιο 60 δισ. ευρώ είναι εξωφρενική.

Η Ε.Ε. διαμηνύει πως οι εμπορικές διαπραγματεύσεις δεν μπορούν να ξεκινήσουν μέχρι να συμφωνήσουν οι Βρετανοί να πληρώσουν τον λογαριασμό. Αλλά στο Λονδίνο η θέση αυτή φαίνεται αδικαιολόγητη και τιμωρητική. Σημαντικά στελέχη της βρετανικής κυβέρνησης μπορεί να καταλήξουν στο τέλος πως δεν έχουν άλλη επιλογή από το να παίξουν με τους κανόνες της Ε.Ε.

Είναι πιθανό, ενισχυμένη από μια μεγάλη πλειοψηφία στις επόμενες εκλογές, η κα Μέι να βρει το πολιτικό περιθώριο για να κάνει επώδυνες παραχωρήσεις και να αντιμετωπίσει την οργή που θα προκαλέσει στα μέσα ενημέρωσης και στο κόμμα της. Αλλά το πιθανότερο είναι πως αυτό που οι Βρυξέλλες θεωρούν απαραίτητο, το Λονδίνο θα το βρει αδύνατο. Αυτό σημαίνει πως οι διαπραγματεύσεις αναπόφευκτα θα καταρρεύσουν και τότε θα επικρατήσει μια επιθετική ρητορική και στις δύο πλευρές της Μάγχης.

Το εκπαιδευτικό σύστημα και η λαϊκή κουλτούρα έχει καλλιεργήσει στην πλειονότητα των Βρετανών ένα ισχυρό αίσθημα ότι «οι καλύτερες στιγμές» της χώρας είναι συνδεδεμένες με τον απομονωτισμό της. (Η επιτομή του αισθήματος αυτού εκφράζεται σε ένα καρτούν του Ντέιβιντ Λόου από το 1940, με ένα στρατιώτη στους λόφους του Ντόβερ, το οποίο έχει τίτλο: «Πολύ καλά, μόνοι μας»). 

Αυτό σημαίνει πως αν και όταν οι διαπραγματεύσεις με την Ε.Ε. πάρουν άσχημη τροπή, θα είναι εύκολο για τους εθνικιστές να κατηγορήσουν τους Γάλλους και τους Γερμανούς και να απευθύνουν έκκληση για θυσίες και εθνική αλληλεγγύη που θα υπερισχύσουν των εκκλήσεων υπέρ της λογικής από τους υπέρμαχους της παραμονής.

Και ενώ οι Ευρωπαίοι αρέσκονται να υποστηρίζουν πως οι θέσεις τους βασίζονται στη λογική και στο νόμο -και όχι στην επιθυμία να τιμωρήσουν τους Βρετανούς-, υπάρχουν κάποιοι στην άλλη πλευρά της Μάγχης που δεν θα χάσουν την ευκαιρία να ταπεινώσουν τους αλαζόνες Βρετανούς. Έχω παρατηρήσει τα γελάκια των Ευρωπαίων αξιωματούχων, καθώς εξηγούν πως η επαναφορά των διαδικασιών δασμολόγησης μπορεί να οδηγήσει σε μεγάλες ουρές από φορτηγά στους βρετανικούς αυτοκινητόδρομους, μίλια μακριά από το λιμάνι του Ντόβερ. 

Εκτός από τα ζητήματα που αφορούν άμεσα το Brexit, υπάρχει μια πληθώρα από υποβόσκουσες πικρίες κατά της Βρετανίας, που μπορούν να εκφραστούν μόλις οι διαπραγματεύσεις πάρουν άσχημη τροπή.

Ο Τζιάνι Ρότα, ένας διαπρεπής Ιταλός δημοσιογράφος, διαισθάνεται ήδη ένα «αντι-βρετανικό μένος στα ανώτερα κλιμάκια της Ε.Ε.».

Η Ε.Ε., οι οποία έχει δοκιμαστεί από διαιρέσεις για τα πάντα, από το ευρώ μέχρι το προσφυγικό, απολαμβάνει τώρα την ασυνήθιστη ενότητα που έχει προκαλέσει το Brexit μεταξύ των 27 μελών της. Ο βρετανικός λαός ελπίζει ότι η ενότητα αυτή θα εμφανίσει ρωγμές, καθώς οι διαπραγματεύσεις θα γίνονται πιο δύσκολες. Αλλά είναι εξίσου πιθανό ότι η Ε.Ε. θα ανακαλύψει πως η αντιπαράθεση με τη Βρετανία προσφέρει ένα χρήσιμο σημείο συνάντησης μιας κατά τα άλλα διαιρεμένης οντότητας και ως ένα κανάλι διοχέτευσης του θυμού για οτιδήποτε άλλο πηγαίνει στραβά στην Ένωση.

Θα κρατήσω τις σημειώσεις από την ομιλία που έγραψα στο τρένο. Μπορεί να αποτελέσουν ένα ενδιαφέρον ανάγνωσμα, αν και όταν η κα Μέι προσφέρει τη δική της εκδοχή, σε μερικά χρόνια από τώρα.

© The Financial Times Limited 2017. All rights reserved.
FT and Financial Times are trademarks of the Financial Times Ltd.
Not to be redistributed, copied or modified in any way.
Euro2day.gr is solely responsible for providing this translation and the Financial Times Limited does not accept any liability for the accuracy or quality of the translation