Wolf: Δημοκράτες, δημαγωγοί και δεσπότες

Είναι οι πολιτικές αναταράξεις του 2016, το Βrexit και η εκλογή του Τραμπ στις ΗΠΑ, ένας θρίαμβος ή μια απειλή για τη δημοκρατία;

Οι δημοκρατίες πρέπει να απαντούν στα νόμιμα παράπονα των πολιτών. Η δυνατότητά τους να το κάνουν αυτό με ειρηνικό τρόπο είναι ένα από τα προτερήματά τους.

Αλλά η εκμετάλλευση των παραπόνων από τους δημαγωγούς απειλεί τη δημοκρατία. Είναι κάτι που έχει συμβεί και αλλού. Θα ήταν ανόητο να υποθέσει κανείς ότι οι δυτικές δημοκρατίες είναι απρόσβλητες.

Το 2016, ο θυμός και ο φόβος έγιναν τα κυρίαρχα πολιτικά αισθήματα στο Ηνωμένο Βασίλειο και στις ΗΠΑ, δύο από τις πιο σημαντικές, σταθερές και ανθεκτικές δημοκρατίες. Ο φόβος είχε να κάνει με την κινητικότητα προς τα κάτω και με τις πολιτισμικές μεταβολές. Ο θυμός ήταν κατά των μεταναστών και των αδιάφορων ελίτ.

Εκφράστηκαν μέσω του επανεμφανιζόμενου εθνικισμού και της ξενοφοβίας. Ορισμένοι Ρεπουμπλικανοί και υπέρμαχοι του Brexit πιστεύουν στο ιδεώδες των απόλυτα ελεύθερων αγορών. Αλλά δεν είναι αυτή η ιδέα που οδήγησε το Hνωμένο Βασίλειο στο Brexit και τον κ. Τραμπ στην Ουάσιγκτον.

Τα αισθήματα ήταν πολύ πιο πρωτόγονα και καθόλου ευγενή.

Για τους δημοκράτες, η έκρηξη των αισθημάτων αυτών είναι ενοχλητική, γιατί είναι πολύ δύσκολο να περιοριστεί η εξάπλωσή τους. Η δημοκρατία είναι κατά βάση μια πολιτισμένη μορφή ενός εμφύλιου πολέμου. Είναι μια μάχη για εξουσία που περιορίζεται από θεσμούς και πεποιθήσεις.

Η πεποίθηση είναι πως οι νικητές δεν τα παίρνουν ποτέ όλα. Η αντιπολίτευση είναι νόμιμη, η γνώμη ελεύθερη και η εξουσία έχει όρια. Οι αξίες των πολιτών είναι το πιο σημαντικό περιουσιακό στοιχείο μιας δημοκρατίας.  Πρέπει να καταλάβουν βαθιά ότι δεν επιτρέπεται να κάνουν την προσωρινή εξουσία μόνιμη νοθεύοντας τις εκλογές, καταπιέζοντας τις αντίθετες απόψεις ή εκφοβίζοντας την αντιπολίτευση.

Δεν υπάρχει κάτι όπως «ο λαός». Είναι μια φαντασιακή οντότητα. Υπάρχουν απλώς πολίτες, οι επιλογές των οποίων όχι μόνο μπορεί αλλά είναι βέβαιο ότι θα αλλάξουν.

Αν και πρέπει να βρεθεί ένας τρόπος να αθροιστούν οι απόψεις αυτές, θα είναι πάντα ελλιπής. Στο τέλος, η δημοκρατία ή μια δημοκρατική πολιτεία προσφέρει έναν τρόπο για να ζήσουν μαζί, με σχετική αρμονία, άνθρωποι με διαφορετικές αντιλήψεις και ακόμα και κουλτούρες.

Αλλά έχουν σημασία και οι θεσμοί, γιατί θέτουν τους κανόνες του παιχνιδιού.

Οι θεσμοί μπορεί επίσης να αποτύχουν. Το κολέγιο των εκλεκτόρων στις ΗΠΑ έχει αποτύχει διπλά. Η επιλογή του κ. Τραμπ δεν αντιστοιχεί με τις συνολικές ψήφους, ούτε αντανακλά κάποια κρίση για τις αρετές του υποψηφίου, όπως επιθυμούσε ο Αλεξάντερ Χάμιλτον. Ένας από τους ιδρυτικούς πατέρες των ΗΠΑ, ο Χάμιλτον, υποστήριζε ότι το κολέγιο των εκλεκτόρων θα προστάτευε ενάντια στην «επιθυμία των ξένων δυνάμεων να κερδίσουν μια αθέμιτη δεσπόζουσα θέση στα συμβούλιά μας» και θα διασφάλιζε ότι «το γραφείο του Προέδρου δεν θα έπεφτε ποτέ στα χέρια ενός ανθρώπου που δεν είναι προικισμένος σε επαρκή βαθμό με τα απαραίτητα προσόντα».

Οι κατηγορίες για τους Ρώσους χάκερ και η προφανής έλλειψη εμπειρίας, κρίσης και χαρακτήρα που επιδεικνύει ο κ. Τραμπ δείχνουν πως το κολέγιο δεν αποδείχτηκε το ανάχωμα που ήλπιζε ο κ. Χάμιλτον. Είναι τώρα η σειρά των άλλων θεσμών -ιδίως του Κογκρέσου, των δικαστηρίων, των μέσων ενημέρωσης- και των πολιτών να σταθούν στο ύψος τους.

Όσο πιο ισχυρά είναι τα αισθήματα και όσο πιο ανεξέλεγκτες οι φιλοδοξίες, τόσο πιο πιθανό είναι να καταρρεύσει σε δεσποτισμό το δημοκρατικό σύστημα.

Οι δημαγωγοί είναι η αχίλλειος πτέρνα της δημοκρατίας. Υπάρχει και ένα κλασικό εγχειρίδιο για δημαγωγούς. Οι δημαγωγοί, αριστεροί ή δεξιοί, παρουσιάζουν τους εαυτούς τους ως εκπροσώπους του λαού έναντι των ελίτ και των ανάξιων αντιπάλων. Απευθύνονται στα αισθήματα των οπαδών τους ως χαρισματικοί ηγέτες. Εκμεταλλεύονται τη σύνδεση αυτή για το δικό τους συμφέρον, συχνά λέγοντας ασύστολα ψέματα. Απειλούν τους καθιερωμένους κανόνες συμπεριφοράς και τους θεσμούς ως εχθρούς της λαϊκής βούλησης, την οποία ενσαρκώνουν.

Ο κ. Τραμπ είναι κλασικό παράδειγμα δημαγωγού. Ο Νάιτζελ Φάρατζ, πρώην ηγέτης του UKIP, δεν έφτασε τόσο ψηλά γιατί αποδείχθηκε πιο δύσκολο να καταβληθούν οι κομματικοί θεσμοί του Ηνωμένου Βασιλείου από ό,τι η αμερικανική προεδρία.

Ωστόσο υπάρχουν ομοιότητες ανάμεσα στα δημαγωγικά στοιχεία της καμπάνιας για το Brexit και την άνοδο του κ. Τραμπ. Και για τους δύο, οι αντίπαλοι είναι εχθροί παρά συμπολίτες που σκέφτονται διαφορετικά. Και οι δύο ισχυρίζονται ότι εκπροσωπούν τον λαό ενάντια στους ξένους και τους προδότες.

Η καμπάνια του δημαγωγού οδηγεί με φυσικό τρόπο στον δεσποτισμό, στην τυραννία της πλειοψηφίας που είναι η μάσκα της τυραννίας του ενός. Καθώς οι θεσμοί τίθενται υπό δικτατορικό έλεγχο, η αντιπολίτευση οδηγείται είτε στην εξέγερση, είτε στη συναίνεση. Οι δεσπότες χρησιμοποιούν την πρώτη ως δικαιολογία για καταστολή και την τελευταία για να απαιτήσουν απόλυτη υπακοή.

Υπάρχει μια σειρά παραδειγμάτων αυτής της δημαγωγικής πορείας στην εξουσία, τόσο από το παρελθόν όσο και από το παρόν. Ο Μπενίτο Μουσολίνι και ο Αδόλφος Χίτλερ είναι υποθέσεις εργασίας δημαγωγών που έγιναν δεσπότες. Δεν είναι δύσκολο να σκεφτεί κανείς πρόσφατα παραδείγματα, από τον Ούγκο Τσάβες ως τον Βίκτορ Όρμπαν και τον Βλαντιμίρ Πούτιν.

Μπορεί να είναι αυτή η πορεία στην οποία βρίσκονται τώρα ορισμένες από τις πιο σημαντικές δυτικές δημοκρατίες και πάνω από όλες οι ΗΠΑ, ο βασικός φορέας της δημοκρατίας τον 20ο αιώνα;

Η απάντηση είναι ναι. Μπορεί να συμβεί ακόμα και εκεί. Οι βασικοί θεσμοί της δημοκρατίας δεν προστατεύονται μόνοι τους. Προστατεύονται από ανθρώπους που καταλαβαίνουν και εκτιμούν τις αξίες που ενσαρκώνουν.

Η πολιτική πρέπει να απαντήσει στον φόβο και τον θυμό που έφεραν τον κ. Τραμπ στην εξουσία. Αλλά δεν πρέπει να υποκύψει σε αυτούς. Δεν πρέπει να αποτελέσουν δικαιολογία για την καταστροφή της δημοκρατικής πολιτείας.

Η προεδρία, ειδικά αν στηριχτεί από το Κογκρέσο και το Ανώτατο Δικαστήριο, όπως μπορεί να συμβεί, είναι αρκετά ισχυρή για να κάνει μεγάλη ζημιά στο εσωτερικό.

Ενώ κυριολεκτικά από μόνος του, ο πρόεδρος μπορεί να ξεκινήσει καταστροφικούς πολέμους. Ένας ακροδεξιός δημαγωγός που είναι υπεύθυνος για το πιο σημαντικό αποθετήριο δημοκρατικών αξιών στον κόσμο, είναι ένα θλιβερό γεγονός. Το ερώτημα που μένει να απαντηθεί είναι αν ο κόσμος που έχουμε γνωρίσει, θα επιβιώσει από αυτό.

© The Financial Times Limited 2016. All rights reserved.
FT and Financial Times are trademarks of the Financial Times Ltd.
Not to be redistributed, copied or modified in any way.
Euro2day.gr is solely responsible for providing this translation and the Financial Times Limited does not accept any liability for the accuracy or quality of the translation