Τα δεδομένα που έχουν διαμορφωθεί τους τελευταίους 12 μήνες στον πόλεμο της Ουκρανίας αναλύει η Stratfor. Στην παρούσα φάση, σημειώνει, η πολυαναμενόμενη αντεπίθεση της Ουκρανίας δείχνει να έχει κολλήσει, ενώ η σύνοδος κορυφής του ΝΑΤΟ στο Βίλνιους δεν είχε τα αποτελέσματα που προσδοκούσε το Κίεβο.
Γιατί η θέση της Ουκρανίας διολισθαίνει
Η θέση του Κιέβου στο πεδίο της μάχης έχει βελτιωθεί σημαντικά τον περασμένο χρόνο, με τις ουκρανικές δυνάμεις να ανακτούν τη δεξιά όχθη του ποταμού Δνείπερου και το μεγαλύτερο μέρος της περιοχής του Χάρκοβο. Αλλά αυτά τα κέρδη ήταν σε μεγάλο βαθμό αναμενόμενα εξαιτίας της καθυστέρησης του Κρεμλίνου να προχωρήσει σε μια αναπόφευκτη μερική στρατιωτική κινητοποίηση και της αυξανόμενης υποστήριξης της Ουκρανίας από τη Δύση.
Επιπλέον, όπως ήταν αναμενόμενο, τα εδάφη που ανακατέλαβε η Ουκρανία δεν προκάλεσαν ένα αποφασιστικό πλήγμα στον ρωσικό στρατό, ούτε ένα πολιτικό πλήγμα στο Κρεμλίνο ικανό να τερματίσει τον πόλεμο, κάτι που ήταν ο πρωταρχικός στόχος του Κιέβου στην προσπάθειά του να αποφύγει ένα μακρύ πόλεμο ή μια «παγωμένη σύγκρουση» δεκαετιών.
Ωστόσο σε σύγκριση με την εικόνα πριν από 12 μήνες οι πιθανότητες της Ουκρανίας να αποκρούσει επιτυχώς τη ρωσική εισβολή έχουν μειωθεί σημαντικά. Αυτό οφείλεται εν μέρει στην αποτυχία του Κιέβου να υπονομεύσει την πολιτική σταθερότητα και την υποστήριξη στον πόλεμο στο εσωτερικό της Ρωσίας. Κατά τη διάρκεια του περασμένου έτους, η Ουκρανία υποστήριξε επιδρομές δυνάμεων που εναντιώνονται στον Πούτιν στη ρωσική επικράτεια και έχει επίσης εξαπολύσει ολοένα και συχνότερες επιθέσεις με μη επανδρωμένα αεροσκάφη εναντίον στόχων στη Μόσχα και αλλού στη Ρωσία.
Η ουκρανική στρατιωτική υπηρεσία πληροφοριών προσπάθησε επίσης να τροφοδοτήσει τον φραξιονισμό και στον ρωσικό στρατό, μέσω της διαμάχης της παραστρατιωτικής ομάδας Wagner με το ρωσικό υπουργείο Άμυνας.
Αυτές οι προσπάθειες, ωστόσο, απέτυχαν να πυροδοτήσουν σαφείς κοινωνικές τάσεις υπέρ της Ουκρανίας στο εσωτερικό της Ρωσίας, πόσο μάλλον ευρύτερη αστάθεια. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι για να υπονομεύσουν τέτοιες δραστηριότητες την υποστήριξη προς το Κρεμλίνο, πρέπει να συμβούν παράλληλα με κρίσιμες στρατιωτικές νίκες της Ουκρανίας στο μέτωπο και συγκεκριμένα, στη χερσαία γέφυρα προς την Κριμαία στις περιοχές Ζαπορίζια και Χερσώνα.
Οι πιθανότητες της Ουκρανίας να ανακαταλάβει αυτή τη χερσαία γέφυρα φαίνονται όλο και πιο μικρές εν μέσω του συνεχιζόμενου δισταγμού της Δύσης να παράσχει μεγαλύτερη στρατιωτική υποστήριξη και εγγυήσεις ασφαλείας. Αυτή η πραγματικότητα αντικατοπτρίζεται από την αυξανόμενη εμπιστοσύνη της Μόσχας ότι μπορεί να κρατήσει τις τρέχουσες γραμμές μάχης, με τους Ρώσους αξιωματούχους και τα μέσα προπαγάνδας να χαρακτηρίζουν τις πρόσφατες επιθέσεις με μη επανδρωμένα αεροσκάφη στη Ρωσία ως «πράξεις απόγνωσης» που σχετίζονται άμεσα με την «αποτυχία» της αντεπίθεσης της Ουκρανίας.
Η κατάσταση στην οποία βρίσκεται τώρα το Κίεβο είναι επομένως σε μεγάλο βαθμό αποτέλεσμα της έλλειψης πολιτικής βούλησης των δυτικών ηγετών για ισχυρότερη υποστήριξη. Πράγματι, τον περασμένο χρόνο, οι φόβοι κλιμάκωσης της σύγκρουσης και επιδείνωσης των οικονομικών επιπτώσεων απέτρεψαν τους δυτικούς συμμάχους της Ουκρανίας από το να λάβουν τις σκληρές πολιτικές αποφάσεις που πιθανότατα απαιτούνται για να γείρουν τη μακροπρόθεσμη ισορροπία δυνάμεων εντός και εκτός του πεδίου της μάχης προς όφελος της Ουκρανίας.
Οι ηγέτες των ΗΠΑ και της Ευρώπης, για παράδειγμα, απέτυχαν να λάβουν εγκαίρως έκτακτα μέτρα για να επιταχύνουν την επέκταση της παραγωγικής ικανότητας σε πυρομαχικά πυροβολικού και άλλα βασικά συστήματα ενόψει της καλοκαιρινής επίθεσης της Ουκρανίας.
Οι δυτικές κυβερνήσεις επίσης δεν έχουν παράσχει στην Ουκρανία μεγάλες ποσότητες όπλων κρούσης μεγάλης εμβέλειας, σύγχρονα αεροσκάφη και συστήματα αεράμυνας, ούτε επαρκείς πολιτικές, στρατιωτικές και οικονομικές εγγυήσεις για την ασφάλεια της Ουκρανίας που θα επέτρεπαν στο Κίεβο να δεσμεύσει με αυτοπεποίθηση περισσότερες δυνάμεις στην αντεπίθεσή του, αντί να πρέπει να κρατά εφεδρείες για μια μακροπρόθεσμη αντιπαράθεση.
Η ικανότητα της Ουκρανίας να συνεχίσει τον πόλεμο εξαρτάται από την ασταθή πολιτική βούληση άλλων κρατών - κυρίως των Ηνωμένων Πολιτειών και μιας σειράς χωρών του ΝΑΤΟ. Η ικανότητα της Ρωσίας να συνεχίσει τον πόλεμο, αντίθετα, εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τη δική της πολιτική βούληση, η οποία είναι απίθανο να αλλάξει υπό τον Πρόεδρο Βλαντιμίρ Πούτιν ή ακόμη και από έναν διάδοχο.
Θεωρητικά, η δυτική παραγωγή όπλων μπορεί να ξεπεράσει τη Ρωσία σε βασικά συστήματα και πυρομαχικά ακριβείας. Αλλά ενώ οι δυτικοί σύμμαχοι της Ουκρανίας αυξάνουν τώρα σταθερά την παραγωγή, το ίδιο συμβαίνει και με τη Ρωσία. Και οι ρωσικές δυνάμεις εδραιώνονται όλο και περισσότερο και βάζουν περισσότερες νάρκες σε όλη την Ουκρανία, κίνηση που δημιουργεί τις προϋποθέσεις να μετατραπεί η σύγκρουση σε πόλεμο φθοράς - το σενάριο δηλαδή που το Κίεβο προσπαθεί απεγνωσμένα να αποφύγει, καθώς ένας τέτοιος πόλεμος θα ήταν πολύ πιο δύσκολο να κερδηθεί και θα κόστιζε πολλές ακόμη ζωές Ουκρανών. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι μια μάχη φθοράς θα περιστρέφεται γύρω από την αναγκαστική ανακατάληψη όλης της Ουκρανίας με τα όπλα, αντί της εκδοχής να αποσταθεροποιηθεί πολιτικά το Κρεμλίνο σε σημείο όπου η Ρωσία θα αναγκαστεί να υποχωρήσει.
Η Ρωσία εξαρτάται, σε κάποιο βαθμό, από την Κίνα για ηλεκτρονικά και άλλα αγαθά που χρειάζονται για να διατηρήσει τον στρατό της εξοπλισμένο (και ευρύτερα την οικονομία της σταθερή). Αλλά η ξένη δράση είναι απίθανο να επιβραδύνει την εγχώρια στρατιωτική παραγωγή της Ρωσίας τόσο ώστε να μην μπορεί πλέον να συντηρήσει αποτελεσματικά την εισβολή της στην Ουκρανία, καθώς η Μόσχα μπορεί να προωθήσει μεγάλο ποσοστό της παραγωγής της απευθείας στον πόλεμο.
Η Ουκρανία, αντίθετα, εξαρτάται πλήρως από τις προμήθειες πυρομαχικών από τη Δύση για να αμυνθεί ενάντια στον πολύ μεγαλύτερο στρατό της Ρωσίας. Αυτό σημαίνει ότι εάν τα δυτικά έθνη περιορίσουν σημαντικά τις αποστολές όπλων τους (για παράδειγμα, για να αναπληρώσουν τα ολοένα και πιο χαμηλά αποθέματά τους), η Ουκρανία θα αναγκαζόταν γρήγορα σε διαπραγματεύσεις με τη Ρωσία — πιθανόν σε λίγες εβδομάδες ή και ημέρες, ανάλογα με το πόσο ξαφνικά και απότομα θα γίνει μια τέτοια μείωση.
Για να μετριάσει αυτόν τον κίνδυνο, η Ουκρανία άρχισε να παράγει ορισμένα όπλα τον περασμένο χρόνο. Οι δυτικοί παραγωγοί όπλων έχουν επίσης ανοίξει εγκαταστάσεις στην Ουκρανία, αν και θα περάσουν πολλοί μήνες μέχρι να λειτουργήσουν πλήρως αυτές οι εγκαταστάσεις, και μόλις λειτουργήσουν, θα προσφέρουν περιορισμένη μείωση της εξάρτησης του Κιέβου από ξένα όπλα και πυρομαχικά.
Ο πιο σημαντικός παράγοντας που θα καθορίσει τις πιθανότητες της Ουκρανίας να κερδίσει τον πόλεμο είναι η εξέλιξη των διαπραγματεύσεων της με τις Ηνωμένες Πολιτείες.
Το Κίεβο πραγματοποιεί τις πρώτες του επίσημες διαβουλεύσεις με τις Ηνωμένες Πολιτείες και πιθανώς με άλλους σχετικά με την υλοποίηση των «ειδικών, διμερών, μακροπρόθεσμων δεσμεύσεων και διευθετήσεων ασφαλείας» που υποσχέθηκαν τα μέλη της G-7 στην Ουκρανία στην πρόσφατη σύνοδο του ΝΑΤΟ.
Τέτοιες διαπραγματεύσεις με χώρες της G-7 και άλλα κράτη θα είναι κρίσιμες για το Κίεβο, καθώς η διαμόρφωση ισχυρότερων διμερών διευθετήσεων ασφάλειας είναι πιθανότατα ο μόνος τρόπος με τον οποίο η Ουκρανία μπορεί να αποτρέψει τη Ρωσία από τη συνέχιση του πολέμου ή την αναζωπύρωση του σε μια στιγμή της επιλογής της.
Η πολιτική βούληση στη Δύση μπορεί να υποχωρήσει περαιτέρω εναντίον της Ουκρανίας τους επόμενους μήνες και τα επόμενα χρόνια - ειδικά εάν προηγουμένως περιθωριακά ευρωσκεπτικιστικά και φιλορωσικά πολιτικά κόμματα συνεχίσουν να κερδίζουν δημοτικότητα σε όλη την Ευρώπη και εάν οι Ρεπουμπλικάνοι στις Ηνωμένες Πολιτείες (που ήταν πιο δύσπιστοι ως προς την υποστήριξη Ουκρανία και κλιμάκωση του πολέμου) επιστρέψουν στον Λευκό Οίκο το 2024.
Για να προστατευθεί από αυτούς τους μεταβαλλόμενους πολιτικούς ανέμους, η Ουκρανία θα χρειαστεί επίσης να «κλειδώσει» γρήγορα όσο το δυνατόν περισσότερη υποστήριξη μέσω δεσμεύσεων «ισραηλινού τύπου», κάτι που θα οδηγούσε τη Δύση προληπτικά να χρηματοδοτήσει τη στρατιωτική υποστήριξη της Ουκρανίας σε μεγαλύτερη πολυετή βάση (παρόμοια με τον τρόπο με τον οποίο οι Ηνωμένες Πολιτείες εγκρίνουν στρατιωτική υποστήριξη στο Ισραήλ).
Ειρηνευτικά σχέδια ωριμάζουν, αλλά οι ουσιαστικές συνομιλίες δεν αναμένονται
Τον περασμένο χρόνο, μια σειρά από νέες «ειρηνευτικές πρωτοβουλίες» έχουν προταθεί είτε επίσημα, είτε ανεπίσημα και συζητήθηκαν στη δημόσια σφαίρα. Αλλά έχει σημειωθεί μικρή πρόοδος προς τη διεξαγωγή πιο ουσιαστικών συνομιλιών για τον τερματισμό του πολέμου.
Στις αρχές Ιουλίου, προέκυψαν αναφορές ότι μια ομάδα πρώην ανώτερων αξιωματούχων εθνικής ασφάλειας των ΗΠΑ διεξήγαγε μυστικές συνομιλίες ''track 2'' ή ''track 1,5'' με Ρώσους που φέρεται να είναι κοντά στο Κρεμλίνο. Δεν υπάρχουν, όμως, αποδείξεις ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες διεξάγουν ουσιαστικές διαπραγματεύσεις με τη Ρωσία σχετικά με τον πόλεμο στην Ουκρανία.
Αυτό δεν εμπόδισε Ρώσους αξιωματούχους να τροφοδοτήσουν το αφήγημα ότι τέτοιες συνομιλίες θα μπορούσαν να ξεκινήσουν σύντομα ως επέκταση των άλλων επαφών τους με αξιωματούχους των ΗΠΑ — πιθανώς επειδή η Μόσχα πιστεύει ότι η ίδια η πιθανότητα να εμπλακούν οι Ηνωμένες Πολιτείες σε διαπραγματεύσεις θα αύξανε τις εντάσεις μεταξύ Ουάσιγκτον και Κιέβου ενώ θα έστελνε σήμα στη Δύση ότι η αμερικανική κυβέρνηση ξεκινά συνομιλίες από φόβο ότι η θέση της θα χειροτερεύσει όσο περνά ο καιρός. Ο αρχηγός της ρωσικής υπηρεσίας πληροφοριών (SVR) Σεργκέι Ναρίσκιν, για παράδειγμα, αποκάλυψε χωρίς δυσκολία επαφές με τον ομόλογό του της CIA Γουίλιαμ Μπερνς και ισχυρίστηκε ότι συζήτησαν επίσης «τι να κάνουν με την Ουκρανία».
Η πολιτική πρόκληση για τη Μόσχα
Δυστυχώς για το Κίεβο και τη Δύση, οποιαδήποτε επιτυχία στην εμβάθυνση της διπλωματικής απομόνωσης της Ρωσίας είναι εξαιρετικά απίθανο να οδηγήσει σύντομα τη Μόσχα στο να αποδεχτεί την ήττα και να εγκαταλείπει τα εδάφη που έχει καταλάβει στην Ουκρανία. Οι δυσκολίες στην οικονομία της Ρωσίας εν μέσω φτωχών δημόσιων οικονομικών και δημογραφικών στοιχείων επίσης δεν θα ωθήσει τη Μόσχα να σταματήσει την εισβολή της.
Αν υποθέσουμε ότι οι ρωσικές δυνάμεις δεν μπορούν να εκτοπιστούν από τις περιοχές της Χερσώνας και της Ζαπορίζια, η μόνη βιώσιμη ελπίδα του Κιέβου για μια νίκη τα επόμενα χρόνια έγκειται στις δυναμικές που μπορεί να αναπτυχθούν στη Ρωσία.
Ενώ ο έλεγχος της εξουσίας από το Κρεμλίνο θα παραμείνει σταθερός βραχυπρόθεσμα έως μεσοπρόθεσμα, εξακολουθεί να αντιμετωπίζει μακροπρόθεσμες πολιτικές προκλήσεις που θα επιδεινωθούν με τον καιρό. Οι θεσμοί, η ιδεολογία και το εκπαιδευτικό σύστημα της Ρωσίας βρίσκονται ακόμη σε διαδικασία να απωλέσουν τα τελευταία τους απομεινάρια φιλελευθερισμού και οποιεσδήποτε ελπίδες για ένα δημοκρατικό σύστημα βασισμένο στο κράτος δικαίου.
Η προοπτική μιας αναπόφευκτης περιόδου μεταρρυθμίσεων θα συνεχίσει να στοιχειώνει τους πολιτικούς ηγέτες της Ρωσίας. Αλλά για το Κίεβο, το πρόβλημα είναι ότι αυτές οι προκλήσεις δεν αναπτύσσονται αρκετά γρήγορα ώστε να απειλήσουν τη Μόσχα τα επόμενα χρόνια. Και το παράθυρο για μια μεγαλύτερη πολιτική αλλαγή στη Ρωσία αναμφισβήτητα κλείνει καθώς η Μόσχα συνεχίζει να ηγείται έναντι της Κίνας και του Ιράν στην περαιτέρω καταστολή πολιτικών διαφωνιών.
Στον απόηχο της εξέγερσης της Wagner στα τέλη Ιουνίου, η Μόσχα φαίνεται να έχει φιμώσει επιτυχώς την οργάνωση και τον ηγέτη της Εβγκένι Πριγκόζιν. Αυτό θα μειώσει την πιθανότητα μιας άλλης παρόμοιας εξέγερσης βραχυπρόθεσμα, καθώς δεν υπάρχουν άλλες οργανώσεις στη Ρωσία που να έχουν την πολιτική επιρροή και τις τακτικές δυνατότητες να επιχειρήσουν αυτό που έκανε η Wagner νωρίτερα αυτό το καλοκαίρι (εκτός από τον ίδιο τον ρωσικό στρατό που παραμένει εξαιρετικά απίθανο να πραγματοποιήσει μια εξέγερση).
Για να αντιμετωπίσει τα ζητήματα που εγείρονται από την ανταρσία, ο Πούτιν έχει επίσης αναλάβει δράση για την αποτελεσματική υποβάθμιση των εναλλακτικών κέντρων εξουσίας, μεταξύ άλλων με την έναρξη μιας προφανούς καταστολής των υπερεθνικιστών διαφωνούντων.
Τις τελευταίες εβδομάδες, οι ρωσικές αρχές συνέλαβαν αρκετές ακροδεξιές προσωπικότητες που υποστήριζαν δημόσια την περαιτέρω κλιμάκωση στην Ουκρανία και επέκριναν την αποτυχία της εισβολής να επιτύχει τους αρχικούς της στόχους, κυρίως τον εξέχοντα υπερεθνικιστή και εγκληματία πολέμου Igor ''Strelkov'' Girkin. Αποτρέποντας άλλους εξέχοντες εθνικιστές και μπλόγκερ από το να επικρίνουν τους χειρισμούς Πούτιν διευκολύνεται το Κρεμλίνο να ισχυριστεί ότι ο πόλεμος εξελίσσεται σύμφωνα με το σχέδιο.
Οι πρόσφατες προσπάθειες της Μόσχας να φιμώσει περαιτέρω τους διαφωνούντες φαίνεται να έχουν ήδη αντίκτυπο, καθώς η κριτική στο Κρεμλίνο και το υπουργείο Άμυνας της Ρωσίας έχει μειωθεί δραματικά μετά την εξέγερση της Wagner.
Ωστόσο, η σύντομη ανταρσία Πριγκόζιν έδειξε ότι το πολιτικό σύστημα της Ρωσίας δεν είναι αδιαπέραστο. Πράγματι, οι ρωσικοί θεσμοί περίμεναν οδηγίες από πάνω προς τα κάτω αντί να ενεργήσουν ανεξάρτητα για να σταματήσουν την πορεία στη Μόσχα, κάτι που επέτρεψε στις δυνάμεις της Wagner να κινούνται ελεύθερες και να επιτίθενται ατιμώρητα στον ρωσικό στρατό.
Αυτός ο κανόνας - ότι ακόμη και προφανείς ενέργειες, όπως η καταστολή των στασιαστών, πρέπει πρώτα να αποφασιστούν σε υψηλότερο επίπεδο ή ακόμα και από το Κρεμλίνο - πιθανότατα θα παραμείνει ένα πιθανό αδύναμο σημείο στο καθεστώς του Πούτιν. Ωστόσο, μετριάζεται από το γεγονός ότι το Κρεμλίνο έχει πλέον χρησιμοποιήσει το πολιτικό του κεφάλαιο για να ενισχύσει ουσιαστικά τη θέση του Πούτιν σε σύγκριση με το προηγούμενο status quo, σε αντίθεση με τις ευρέως διαδεδομένες δυτικές ελπίδες ότι η ανταρσία θα μπορούσε να φέρει γρήγορα το τέλος του καθεστώτος Πούτιν.
Η ανταρσία της Wager έδειξε επίσης ότι οι δυσαρεστημένες ρωσικές ελίτ μπορεί, με την πάροδο του χρόνου, να γίνουν όλο και πιο τολμηρές στις προσπάθειές τους να εξασφαλίσουν επιρροή σε οικονομικούς και θεσμικούς πόρους στη Ρωσία. Καθώς ο Πούτιν γερνάει και η αξιοπιστία του να επιλύει δύσκολα ερωτήματα μειώνεται, φατρίες στο Κρεμλίνο ή μεμονωμένοι αξιωματούχοι και επιχειρηματίες μπορεί να αρχίσουν να πιστεύουν ότι μπορούν να επιλύσουν ζητήματα χωρίς πρώτα να λάβουν την ευλογία του Πούτιν. Μπορεί ακόμη και να αισθάνονται θάρρος να αναλάβουν δράση και να παρουσιάσουν στο υπόλοιπο Κρεμλίνο ένα τετελεσμένο γεγονός, παρόμοιο με τον Πριγκόζιν κατά την εξέγερσή του. Αλλά αυτού του είδους η αντίσταση και οι εσωτερικές συγκρούσεις μεταξύ της ρωσικής ελίτ πιθανότατα θα χρειαστούν χρόνια για να ωριμάσουν μια προοπτική πιθανώς πολύ μακρινή για την κατεστραμμένη από τον πόλεμο Ουκρανία.
Ως εκ τούτου, ακόμη και στον δυνητικά πιο αδύναμο κρίκο στον μακροπρόθεσμο πόλεμο της Ρωσίας εναντίον της Ουκρανίας - την εσωτερική πολιτική της σταθερότητα - η Μόσχα φαίνεται έτοιμη να κρατήσει τη γραμμή. Και για αυτόν τον λόγο (και τους άλλους που αναφέρθηκαν παραπάνω), ο χρόνος φαίνεται τώρα να γέρνει περαιτέρω προς όφελος της Ρωσίας.
Ωστόσο, η ελπίδα δεν χάνεται σε καμία περίπτωση για την Ουκρανία, καθώς το Κίεβο θα μπορούσε να ανακαταλάβει τα εδάφη που χρειάζεται για να νικήσει τη Ρωσία, αν και αυτή η νίκη μπορεί να πάρει χρόνια για να επιτευχθεί.