Οι μαζικές διαδηλώσεις στο Ιράν είναι εξαιρετικά απίθανο να αλλάξουν το πολιτικό σύστημα της χώρας, αλλά η επιμονή τους θα καθοδηγήσει την εσωτερική αστάθεια, θα σκληρύνει τη στάση της κυβέρνησης κατά των κοινωνικών μεταρρυθμίσεων και θα βλάψει τις εξωτερικές σχέσεις του Ιράν.
Τους τελευταίους δυο μήνες, το Ιράν βιώνει μεγάλης κλίμακας αντικυβερνητικές διαδηλώσεις μετά τον θάνατο μιας νεαρής γυναίκας, ενώ βρισκόταν υπό κράτηση, έχοντας συλληφθεί γιατί δεν φορούσε σωστά το χιτζάμπ της. Η κυβέρνηση έχει «απαντήσει» με βαριά καταστολή, που είχε ως αποτέλεσμα συγκρούσεις με δυνάμεις ασφαλείας από τις οποίες, σύμφωνα με ακτιβιστές, έχουν οδηγήσει μέχρι στιγμής στον θάνατο περισσότερων από 400 διαδηλωτών. Αλλά χιλιάδες Ιρανοί συνεχίζουν να βγαίνουν πανεθνικά στους δρόμους, ακόμα και εν μέσω βίας και καταστολής. Αυτή η ανθεκτικότητα –μαζί με το μέγεθος και το γεωγραφικό εύρος των διαδηλώσεων- έχει προσελκύσει σημαντικό ενδιαφέρον και αλληλεγγύη διεθνώς. Έχει επίσης εγείρει ερωτήματα αναφορικά με τις πολιτικές επιπτώσεις του κινήματος. Ενώ εξακολουθεί να είναι απίθανο να τερματιστεί η Ισλαμική Δημοκρατία, ωστόσο οι διαδηλώσεις πιθανότατα θα αντέξουν σε χαμηλό επίπεδο και θα έχουν μια βραδέως κινούμενη επίπτωση στο πολιτικό σύστημα και τις κοινωνικές πολιτικές με την πάροδο του χρόνου.
* Στις 16 Σεπτεμβρίου, μια 22χρονη Ιρανή με το όνομα Μασα Αμινί πέθανε αφού η αστυνομία των ηθών τη συνέλαβε στην Τεχεράνη νωρίτερα εκείνη την εβδομάδα επειδή φέρεται να παραβίασε τον αυστηρά επιβαλλόμενο ιρανικό κώδικα ένδυσης, φορώντας ακατάλληλα το χιτζάμπ της. Οι διαδηλώσεις για τον θάνατό της εξαπλώθηκαν έκτοτε και στις 31 ιρανικές επαρχίες. Στις συγκρούσεις στο δρόμο έχουν σκοτωθεί μέχρι στιγμής πάνω από 50 μέλη των δυνάμεων ασφαλείας του Ιράν- η ΜΚΟ για τα ανθρώπινα δικαιώματα του Ιράν εκτιμά ότι τουλάχιστον 448 άνθρωποι έχουν σκοτωθεί στις ταραχές, συμπεριλαμβανομένων των διαδηλωτών.
* Ορισμένοι διαδηλωτές ζητούν σταδιακές αλλαγές στην κοινωνική πολιτική της ιρανικής κυβέρνησης και στη μεταχείριση των γυναικών, συμπεριλαμβανομένης της απελευθέρωσης του αυστηρού ενδυματολογικού κώδικα που οδήγησε στη σύλληψη της Αμινί (σ.τ.μ.: στις 4 Δεκεμβρίου το πρακτορείο Isna μετέδωσε πως ο γενικός εισαγγελέας του Ιράν Μοχαμάντ Τζαφάρ Μονταζερί ανακοίνωσε την κατάργηση της αστυνομίας ηθών από τις αρμόδιες αρχές. Μια ημέρα πριν, οι αρχές στο Ιράν ζήτησαν από τη δικαιοσύνη και το κοινοβούλιο να αναθεωρήσουν νόμο του 1983 για την υποχρεωτική χρήση της μαντίλας προκειμένου να βρεθεί μια διέξοδος στις διαδηλώσεις). Άλλοι ζητούν συνολική αναθεώρηση του σημερινού συστήματος διακυβέρνησης της χώρας, υποστηρίζοντας ότι η ισλαμική θεοκρατία του Ιράν, που διαρκεί τέσσερις δεκαετίες, δεν εκπροσωπεί τα συμφέροντα των Ιρανών.
* Οι διαδηλώσεις υπέρ της μεταρρύθμισης είναι συχνές στο Ιράν. Όμως, το σημερινό κύμα διαδηλώσεων είναι πιο γεωγραφικά διαδεδομένο από ό,τι συνήθως και σε αυτό διασταυρώνονται περισσότερες ιρανικές κοινωνικές τάξεις και ομάδες, κάτι που αποκαλύπτει πως υπάρχει ευρύ αντικυβερνητικό συναίσθημα.
Η ενότητα μεταξύ των πολιτικών αρχών, των θεσμών της δικαιοσύνης και του μηχανισμού ασφαλείας θα βοηθήσουν την κυβέρνηση να διατηρήσει την καταστολή στο κίνημα και να υπερασπίσει τον εαυτόν της έναντι των αυξανόμενων αιτημάτων των διαδηλωτών για σαρωτικές πολιτικές αλλαγές. Οι ιρανικές νομοθετικές, δικαστικές και εκτελεστικές αρχές είναι ενωμένες στην απόφασή τους να καταστείλουν τις αντικυβερνητικές διαδηλώσεις χωρίς να προσφέρουν μεταρρυθμίσεις.
Για την Τεχεράνη, η εφαρμογή ορισμένων από τις μεταρρυθμίσεις που ζητούν οι διαδηλωτές θα κινδύνευε να σηματοδοτήσει ότι άλλα αιτήματα των διαδηλώσεων - συμπεριλαμβανομένης της πτώσης του πολιτικού συστήματος - είναι επίσης εφικτά και θα δημιουργούσε ένα επικίνδυνο προηγούμενο υποχώρησης σε αιτήματα που θα μπορούσε να τροφοδοτήσει μελλοντικές διαδηλώσεις.
Για λόγους αυτοσυντήρησης, η ιρανική κυβέρνηση είναι συνεπώς απίθανο να επιδιώξει ουσιαστικές μεταρρυθμίσεις πέρα από κάποιες επιφανειακές προσαρμογές στον τρόπο λειτουργίας της αστυνομίας ηθικής της χώρας. Οι δυνάμεις ασφαλείας - συμπεριλαμβανομένης της τοπικής αστυνομίας, των δυνάμεων της πολιτοφυλακής Basij και του Σώματος Φρουρών της Ισλαμικής Επανάστασης (IRGC) - παρέμειναν συνεκτικές και ευθυγραμμισμένες με τις κυβερνητικές επιταγές και εντολές για την καταστολή των ταραχών. Η κυβέρνηση του προέδρου Ιμπραΐμ Ραΐσι και η ισχυρή μη εκλεγμένη κυβερνητική ελίτ του Ιράν είναι και οι δύο έντονα συντηρητικές και υποστηρίζουν μια πιο σκληρή στάση σε θέματα όπως τα δικαιώματα των γυναικών και η ελευθερία του Τύπου.
Οι περισσότεροι εκλεγμένοι νομοθέτες και μη εκλεγμένοι ηγέτες της χώρας είναι επίσης αντίθετοι στο να προσφέρουν ελάχιστες παραχωρήσεις που θα μπορούσαν να κατευνάσουν ορισμένους από τους διαδηλωτές. Απαιτούνται ρωγμές στην άρχουσα ελίτ του Ιράν, σημάδια αλληλεγγύης μεταξύ των δυνάμεων ασφαλείας και των διαδηλωτών και προφανείς πολιτικές διαφωνίες μεταξύ εκλεγμένων νομοθετών και μη εκλεγμένων πολιτικών, ώστε οι διαδηλώσεις να μπορέσουν να αναγκάσουν τις αρχές να εισαγάγουν μεταρρυθμίσεις – και τίποτα από αυτά δεν συμβαίνει επί του παρόντος.
* Στο Ιράν, οι εκλεγμένοι αξιωματούχοι - στους οποίους περιλαμβάνονται τα μέλη του κοινοβουλίου και ο πρόεδρος - μπορούν να επηρεάσουν την εσωτερική πολιτική. Ωστόσο, η εξουσία τους στη λήψη αποφάσεων είναι περιορισμένη στο πλαίσιο του πολιτικού συστήματος της χώρας, το οποίο ευνοεί σε μεγάλο βαθμό μη εκλεγμένα όργανα όπως το Ανώτατο Συμβούλιο Εθνικής Ασφάλειας, το Συμβούλιο Φρουρών και το Συμβούλιο Επικαιρότητας. Αυτά τα μη εκλεγμένα συμβούλια - τα οποία αποτελούνται από κληρικούς και των οποίων ηγείται ο Ανώτατος Ηγέτης Αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ - επιβλέπουν σημαντικές αποφάσεις που επηρεάζουν την οικονομία του Ιράν, τους κυβερνητικούς θεσμούς, την εξωτερική πολιτική και την εθνική ασφάλεια.
Σποραδικές διαδηλώσεις στο Ιράν πιθανότατα θα συνεχίσουν να ξεπετάγονται το επόμενο έτος, αλλά ίσως να μην επιβιώσουν στην περίπτωση σοβαρής καταστολής από τις δυνάμεις ασφαλείας του Ιράν. Η εξέλιξη του κινήματος θα εξαρτηθεί από την αποφασιστικότητα των Ιρανών να συνεχίσουν να διαδηλώνουν παρά τις επιχειρήσεις καταστολής και τις συλλήψεις τους επόμενους μήνες. Η ενέργεια της βάσης, η οποία καθοδηγείται από τη μακροχρόνια δυσαρέσκεια για κοινωνικά και οικονομικά ζητήματα, δίνει ώθηση στις διαμαρτυρίες και δυσκολεύει την κυβέρνηση να τις εξαλείψει εντελώς. Αλλά ενώ μπορεί οι διαδηλώσεις να επιμείνουν για αρκετούς μήνες ακόμη, πιθανότατα θα υποχωρήσουν τελικά εν μέσω της αδιάκοπης καταστολής της κυβέρνησης.
Οι αρχές θα συνεχίσουν να περιορίζουν την πρόσβαση στο διαδίκτυο και να μπλοκάρουν δημοφιλείς ιστότοπους κοινωνικής δικτύωσης, προκειμένου να διαταράξουν τις προσπάθειες των διαδηλωτών να οργανωθούν και να δημιουργήσουν περισσότερη υποστήριξη για τον σκοπό τους. Οι ιρανικές δυνάμεις ασφαλείας θα συνεχίσουν επίσης να περιορίζουν σωματικά και να συλλαμβάνουν διαδηλωτές (και δημοσιογράφους) με την ελπίδα να αποτρέψουν μελλοντικές συγκεντρώσεις και να καταπνίξουν τις φωνές των αντιφρονούντων. Αυτό –σε συνδυασμό με την έλλειψη σαφούς ηγεσίας του κινήματος διαμαρτυρίας- θα κρατήσει τις διαδηλώσεις διάσπαρτες και θα περιορίσει το μέγεθός τους, μειώνοντας έτσι τη δύναμή τους να αναγκάσουν την κυβέρνηση να ξεκινήσει μεταρρυθμίσεις.
* Οι ιρανικές αρχές έχουν συλλάβει περίπου 15.000 διαδηλωτές, ακτιβιστές και δημοσιογράφους τους τελευταίους δύο μήνες, αφαιρώντας μέρος της οργανωτικής δύναμης του κινήματος και πιθανόν αποτρέποντας ορισμένους επίδοξους διαδηλωτές να συμμετάσχουν.
* Οι διαδηλώσεις του Πράσινου Κινήματος του 2009 ήταν οι τελευταίες σημαντικές διαδηλώσεις στο Ιράν που υποκινήθηκαν από παρόμοιους κοινωνικούς και πολιτικούς παράγοντες. Το κίνημα προκλήθηκε από τους ισχυρισμούς για εκλογική νοθεία μετά την ήττα του τότε υποψηφίου Μαχμούντ Αχμαντινετζάντ από έναν μεταρρυθμιστή υποψήφιο στην προεδρική κούρσα του Ιράν το 2009. Οι διαμαρτυρίες του Πράσινου Κινήματος διήρκεσαν περίπου έξι μήνες προτού διαλυθούν λόγω της καταστολής τους από την κυβέρνηση. Σύμφωνα με εκτιμήσεις της αντιπολίτευσης, μόνο 72 Ιρανοί σκοτώθηκαν στις συγκρούσεις μεταξύ των δυνάμεων ασφαλείας και των διαδηλωτών σε αυτούς τους έξι μήνες, σε σύγκριση με τους εκατοντάδες που έχουν σκοτωθεί μέχρι στιγμής σε μόλις δύο μήνες από την έναρξη των διαδηλώσεων για τον θάνατο της Αμινί. Αυτό δείχνει ότι το σημερινό κύμα διαδηλώσεων μπορεί να αντιμετωπίζει σκληρότερη καταστολή από την Τεχεράνη και αυξημένη αποφασιστικότητα από τους διαδηλωτές.
Ακόμα και αν το τρέχον κύμα διαδηλώσεων κάποια στιγμή καταλαγιάσει, το έδαφος θα παραμείνει πρόσφορο στο Ιράν για κοινωνικά και πολιτικά κινήματα ώστε να απαιτήσουν μεταρρυθμίσεις στο μέλλον. Η επιρροή των μεταρρυθμιστών του Ιράν, οι οποίοι γενικά προωθούν πιο φιλελεύθερες κοινωνικά πολιτικές, έχει μειωθεί τα τελευταία χρόνια εν μέσω εκλογικών απωλειών και προσπαθειών μη εκλεγμένων συντηρητικών αξιωματούχων να τους αποκλείσουν από την υποψηφιότητά τους.
Οι μεταρρυθμιστές πολιτικοί παράγοντες είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα διοχετεύσουν το συναίσθημα που παρατηρείται στους δρόμους για να ενισχύσουν την υποστήριξή τους στις μελλοντικές εκλογές, καθώς και να εμπνεύσουν νέους μεταρρυθμιστές να θέσουν υποψηφιότητα.
Οι συντηρητικοί και σκληροπυρηνικοί ηγέτες του Ιράν, εν τω μεταξύ, θα επισημάνουν την τρέχουσα αναταραχή ως απόδειξη ότι οι μεταρρυθμιστές ηγέτες αποτελούν απειλή για την εθνική ασφάλεια και ενδέχεται να αποκλείσουν τους δημοφιλείς από το να θέσουν υποψηφιότητα στις εκλογές. Αυτό, μαζί με τις προσπάθειες να φιμώσουν τους μεταρρυθμιστές μέσω συλλήψεων ή οικειοποίησης, θα βοηθήσει τους συντηρητικούς και τους σκληροπυρηνικούς να διατηρήσουν βραχυπρόθεσμα την εξουσία τους. Ωστόσο, χωρίς ουσιαστικές κοινωνικές και πολιτικές μεταρρυθμίσεις, θα μπορούσαν να εμφανιστούν στο μέλλον νέα κύματα διαμαρτυριών - εμπνέοντας μια νέα γενιά μεταρρυθμιστών ηγετών που επιδιώκουν να αλλάξουν το πολιτικό σύστημα του Ιράν.
* Αντί για κόμματα, το πολιτικό σύστημα του Ιράν έχει παρατάξεις που κυμαίνονται από μεταρρυθμιστικές (οι πιο φιλελεύθερες κοινωνικά) έως σκληροπυρηνικές (οι πιο συντηρητικές κοινωνικά). Οι μεταρρυθμιστές στο Ιράν πιστεύουν ότι για να επιβιώσει και να ευδοκιμήσει το πολιτικό σύστημα της χώρας, πρέπει να εξελιχθεί μέσω της σταδιακής εισαγωγής κοινωνικών, οικονομικών και πολιτικών αλλαγών.
* Το IRGC - η ισχυρότερη από τις ένοπλες δυνάμεις του Ιράν - έχει επεκτείνει την πολιτική του επιρροή τα τελευταία χρόνια, με το IRGC και άλλους αξιωματούχους που συνδέονται με το στρατό να κατέχουν περισσότερες θέσεις στο υπουργικό συμβούλιο και να συμμετέχουν συχνά στις εκλογές. Εάν η θρησκευτική ηγεσία του Ιράν φανεί ανίκανη να πατάξει την τρέχουσα αναταραχή, το IRGC θα μπορούσε να επιδιώξει να τοποθετήσει τα μέλη του σε περισσότερες θέσεις και να ζητήσει πιο σκληρές πολιτικές ως απάντηση. Θα μπορούσε επίσης να προσπαθήσει να αντικαταστήσει ορισμένα από τα πιο φανερά θρησκευτικά θεσμικά όργανα του Ιράν με πιο κοσμικά, στρατιωτικά, σε μια προσπάθεια να προστατεύσει το συνολικό σύστημα διακυβέρνησης της χώρας από επιθέσεις στις ιερατικές πτυχές του. Αυτό τελικά δεν θα άλλαζε δομικά την ιρανική κυβέρνηση, αλλά θα άλλαζε σταδιακά τον τρόπο με τον οποίο η κυβέρνηση παρουσιάζεται στο εσωτερικό της χώρας.
Οι διαδηλώσεις θα επιδεινώσουν τις σχέσεις του Ιράν με τη Δύση, καθιστώντας ακόμα πιο απίθανη την πρόοδο σε ζητήματα όπως το πυρηνικό πρόγραμμα της Τεχεράνης. Η ιρανική κυβέρνηση κατηγορεί τις εξωτερικές δυνάμεις και τα ξένα μέσα ενημέρωσης ότι ενέπνευσαν τις διαδηλώσεις. Οι δυτικές κυβερνήσεις έχουν επίσης επιβάλει νέες κυρώσεις στις ιρανικές οντότητες που εμπλέκονται στη σκληρή καταστολή των διαδηλώσεων. Αυτό επιδεινώνει τις τεταμένες εξωτερικές σχέσεις του Ιράν, ιδίως με τις ΗΠΑ και την Ευρώπη.
Οι αυξημένες εντάσεις μεταξύ της Τεχεράνης και της Δύσης θα θολώσουν περαιτέρω τις προοπτικές για οποιαδήποτε πρόοδο στις αδιέξοδες διαπραγματεύσεις για την αποκατάσταση της πυρηνικής συμφωνίας του 2015 με το Ιράν. Το σημερινό κύμα αντικυβερνητικών διαδηλώσεων θα κάνει επίσης την Τεχεράνη ακόμη πιο επιφυλακτική στο να φανεί αδύναμη κάνοντας υποχωρήσεις έναντι εξωτερικών δυνάμεων σε θέματα όπως το πυρηνικό πρόγραμμα της χώρας.
* Οι πυρηνικές διαπραγματεύσεις ΗΠΑ-Ιράν έχουν παγώσει εδώ και μήνες και δεν δείχνουν κανένα σημάδι ότι θα συνεχιστούν σύντομα. Εν τω μεταξύ, το Ιράν προωθεί σταθερά την πυρηνική του ανάπτυξη πέραν των ορίων που καθορίζονται στη συμφωνία του 2015.