Η Καμπούλ έχει πλέον περάσει στον έλεγχο των Ταλιμπαν και γίνονται διαπραγματεύσεις για την ειρηνική μετάβαση εξουσίας από την καταρρέουσα Αφγανική κυβέρνηση στο Ισλαμικό Εμιράτο του Αφγανιστάν. Ο Αφγανός πρόεδρος Ashraf Ghani εγκατέλειψε τη χώρα και πήγε στο Ουζμπεκιστάν, ενώ ο πρώην πρόεδρος Hamid Karzai, ο πρώην ανώτατος διοικητής Abdullah Abdullah και ο πρώην πρωθυπουργός Gulbuddin Hekmatyar φέρεται να βρίσκονται σε συζητήσεις με τους Ταλιμπάν για να διευκολύνουν τη μετάβαση.
Οι αξιωματούχοι των Ταλιμπάν φέρεται να είπαν στις δυνάμεις τους να αναλάβουν θέσεις ασφαλείας εντός της Καμπούλ αλλά να μην εισέλθουν στα σπίτια των ανθρώπων ούτε να προβούν σε αντεκδικητικές επιθέσεις, και έχουν προσφέρει αμνηστία σε όσους εργάστηκαν με την Αφγανική κυβέρνηση ή ακόμα και με ξένες δυνάμεις. Υπήρξαν αναφορές για λεηλασίες και για πυροβολισμούς κοντά στο αεροδρόμιο που φέρεται να σταμάτησαν εμπορικές πτήσεις. Αρκετές δυτικές πρεσβείες έκλεισαν ή εκκένωσαν το προσωπικό τους και οι πρώτες πληροφορίες ανέφεραν πως οι ΗΠΑ ζητούσαν από τους πολίτες τους που παρέμειναν στην Καμπούλ να βρουν καταφύγιο εκεί που βρίσκονται, δεδομένης της κατάστασης στο αεροδρόμιο. Εν τούτοις, οι Ταλιμπάν επιδιώκουν να διαμορφώσουν ένα αφήγημα κατά το οποίο η άνοδός τους στην εξουσία είναι νόμιμη –στέλνοντας μήνυμα τόσο στο εσωτερικό του Αφγανιστάν όσο και πέραν των συνόρων της χώρας.
Η ταχύτητα της τελικής προέλασης των Ταλιμπάν υποδηλώνει λιγότερο την στρατιωτική κυριαρχία απ’ ότι την αποτελεσματική πολιτική μαχητικότητα σε συνδυασμό με ένα ασυνάρτητο Αφγανικό πολιτικό σύστημα και δυνάμεις ασφαλείας που δυσκολεύονταν να κρατήσουν το ηθικό. Σε πολλές περιπτώσεις, οι τοπικές αρχές και οι δυνάμεις απλά διαλύθηκαν ή έδωσαν αμέσως την εξουσία στους Ταλιμπάν, ένα μοτίβο που σε μεγάλο βαθμό φάνηκε να επαναλαμβάνεται στην τελευταία κίνηση προς την Καμπούλ.
Καθώς οι Ταλιμπάν θέλουν να επισημοποιήσουν τον έλεγχο του Αφγανιστάν και θέλουν νομιμοποίηση στο εσωτερικό και διεθνώς, θα εξετάσουμε διάφορα ερωτήματα τις επόμενες ημέρες και εβδομάδες –οι απαντήσεις στα οποία θα διαμορφώσουν την επόμενη φάση της κατάστασης στο Αφγανιστάν.
-Σχεδιάζει ο Ghani να στήσει κάποιου είδους αντι-Ταλιμπάν πολιτική ή στρατιωτική δύναμη στο Ουζμπεκιστάν, και θα μπορέσει να κερδίσει διεθνή υποστήριξη;
Ο Ghani δέχθηκε από πολλούς αξιωματούχους που παρέμειναν στην Καμπούλ επικρίσεις διότι διέφυγε, αλλά ο ίδιος αρνήθηκε να παραιτηθεί από πρόεδρος. Είναι πιθανόν, καθώς αρκετές χώρες της Δύσης έχουν επιβεβαιώσει πως δεν θα αναγνωρίσουν την εξουσία των Ταλιμπάν, πως ο Ghani παίρνει θέση ως πυρήνας για μια εξόριστη κυβέρνηση του Αφγανιστάν. Η φθίνουσα υποστήριξη που έχει στο Αφγανιστάν μπορεί να καθιστούν ένα τέτοιο ενδεχόμενο αμφισβητίσιμο, όμως θα παρακολουθούμε και την κυβέρνηση του Ουζμπεκιστάν για να δούμε αν θα επιτρέψει τη δημιουργία μιας αντιπολιτευτικής δύναμης εντός των δικών της συνόρων. Οποιαδήποτε ανασύσταση μιας αντιπολίτευσης της Βόρειας Συμμαχίας έναντι των Ταλιμπάν θα πρέπει να περιλαμβάνει Ουζμπέκους και Τατζίκους ενόπλους.
-Με την κατάρρευση της Αφγανικής αστυνομίας και των δυνάμεων ασφαλείας, πού θα πάνε οι πρώην στρατιώτες και αστυνομικοί και πού θα πάνε τα όπλα τους; Εγκαταλείπουν το Αφγανιστάν, αλλάζουν πλευρά ή απλώς επιστρέφουν στις εθνοτικές και φυλετικές τους σχέσεις, και ως εκ τούτου μετατρέπονται σε πυρήνες πολυάριθμων τοπικών ενόπλων;
Οι Ταλιμπάν έχουν πάρει τον έλεγχο του μεγαλύτερου μέρους του Αφγανιστάν, θεωρητικά τουλάχιστον. Αλλά μεγάλο μέρος αυτού οφείλεται στην κατάρρευση των Αφγανικών δυνάμεων ασφαλείας, και όχι απαραιτήτως στην ήττα τους. Το Αφγανιστάν παραμένει μια περίπλοκη εθνοτική και φυλετική κοινωνία με τοπικά συμφέροντα και ο μακροπρόθεσμος έλεγχος απαιτεί εξουσία έναντι της χρήσης ισχύος. Αν οι στρατιώτες και η αστυνομία έχουν διατηρήσει τον οπλισμό τους και στρέψει την αφοσίωσή αντί για το έθνος στις περιοχές τους, τότε αυτό εκπροσωπεί μια πρόκληση επαπειλούμενου εμφυλίου πολέμου για τους Ταλιμπάν. Τέτοιες τοπικές ένοπλες δυνάμεις μπορεί επίσης να παράσχουν μοχλούς που θα μπορούσαν να εκμεταλλευτούν οι ξένες δυνάμεις για να εμποδίσουν τους Ταλιμπάν από το να βρουν τις ισορροπίες τους.
-Τι είδους διαπραγματευμένο διακανονισμό μπορεί να κάνουν με τους Ταλιμπάν ο Karzai, ο Abdullah και ο Hekmatyar; Στην προσπάθειά τους να αποκτήσουν εγχώρια και διεθνή νομιμοποίηση, θα επιδιώξουν οι Ταλιμπάν να διατηρήσουν πτυχές της τρέχουσας γραφειοκρατίας ή να προσφέρουν πολιτικές παραχωρήσεις σε ισχυρούς τοπικούς ηγέτες για να αποφύγουν έναν παρατεταμένο εμφύλιο πόλεμο;
Η εξέγερση και η διακυβέρνηση δεν χρειάζονται απαραίτητα τις ίδιες δεξιότητες και οι Ταλιμπάν μπορεί να βρεθούν να δυσκολεύονται να διατηρήσουν την εσωτερική τους συνοχή και να διαχειριστούν το περίπλοκο ανθρώπινο στοιχείο του Αφγανιστάν. Αν οι Ταλιμπάν θέλουν διεθνή αναγνώριση και αποκτήσουν περιορισμένο τουλάχιστον εμπόριο με τους γείτονές τους, τότε θα χρειαστεί να δημιουργήσουν μια λειτουργική γραφειοκρατία. Η κατάρτιση επιλεκτικών διακανονισμών διαμοιρασμού εξουσίας μπορεί να τους δώσει πρόσβαση σε ένα εκπαιδευμένο εργατικό δυναμικό και να μειώσει την πιθανότητα εξέγερσης κατά των Ταλιμπάν, αλλά θα απαιτήσει επίσης επιπλέον πολιτικούς συμβιβασμούς από τους Ταλιμπάν.
-Θα διευκολύνουν οι Ταλιμπάν την ειρηνική εκκένωση ξένου προσωπικού από την Καμπούλ όταν ολοκληρώσουν τη μετάβαση εξουσίας;
Αν επιδιώκουν τη νομιμοποίηση, ίσως και να το πράξουν. Είναι ασαφές, όμως, αν οι Ταλιμπάν έχουν ολοκληρωτικό έλεγχο επί όλων των δυνάμεων και των μαχητών τους και μπορεί να υπάρχουν ορισμένοι που θα επιχειρήσουν να εκμεταλλευτούν τους ξένους που θα πιαστούν πίσω από τις γραμμές στο Αφγανιστάν.
-Ποιες χώρες είναι πιθανό να αναγνωρίσουν μια κυβέρνηση της οποία θα ηγούνται οι Ταλιμπάν; Το άνοιγμα των Ταλιμπάν προς το Πεκίνο, τη Μόσχα, την Τεχεράνη και τις χώρες του Κόλπου, έχει ανοίξει τον δρόμο για μια επίσημη, ή ακόμα και ανεπίσημη, αναγνώριση;
Το Πακιστάν έχει στείλει ανάμεικτα μηνύματα, αλλά καθώς είναι προφανώς αναπόφευκτο πως οι Ταλιμπάν θα έχουν τον έλεγχο, μπορεί το Ισλαμαμπάντ και οι άλλοι γείτονες του Αφγανιστάν να μην έχουν άλλη επιλογή από το να έχουν συναλλαγές με τους Ταλιμπάν ακόμα και αν δεν τους αναγνωρίσουν επισήμως διπλωματικά. Αν η Κίνα ή η Ρωσία αναγνωρίσουν τους Ταλιμπάν, αυτό θα αποτελούσε μεγάλη νίκη για την ομάδα, καθώς κανένα μόνιμο μέλος του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ αναγνώρισε την πρώτη τους κυβέρνηση στα τέλη της δεκαετίας του 1990. Είναι ιδιαιτέρως σημαντικό να παρακολουθήσουμε την Κίνα από αυτή την άποψη. Το Πεκίνο έχει εμπλακεί με τους Ταλιμπάν και έχει θέσει τις προσδοκίες του για οποιαδήποτε μελλοντική κυβέρνηση –να αρνηθούν άσυλο σε Ουιγούρους μαχητές, να προστατεύσουν τα κινεζικά επιχειρηματικά συμφέροντα και συμφέροντα υποδομών, να περιορίσουν την εξάπλωση των διασυνοριακών ένοπλων αγώνων ώστε να μην περάσουν στην Κεντρική ή Νότια Ασία και να θέσουν σε κίνδυνο την πρωτοβουλία Ζώνη και Δρόμος της Κίνας. Το Πεκίνο μπορεί να αναγνωρίσει την πραγματικότητα των Ταλιμπάν έναντι των προτιμήσεων των Δυτικών δυνάμεων, όπως είδαμε πρόσφατα την Κίνα να εμπλέκεται εκ νέου με τη νέα στρατιωτική ηγεσία της Μιανμάρ, αποδεχόμενη ουσιαστικά τον στρατό ως τη νόμιμη κυβέρνηση. Αλλά ενώ η κινεζική διπλωματική αναγνώριση θα αποτελούσε σημαντικό πρόοδο για την ομάδα, θα απαιτούσε επίσης από τους Ταλιμπάν να ασκήσουν μεγαλύτερη επιρροή ή έλεγχο επί ξένων ένοπλων στοιχείων εντός του Αφγανιστάν, κάτι που ίσως να μην έχουν την πλήρη ικανότητα να πράξουν.
-Ποιες είναι οι επιπτώσεις για άλλες ένοπλες ομάδες στο Αφγανιστάν, κυρίως την al Qaeda και το Ισλαμικό Κράτος της Επαρχίας Χορασάν (ISKP);
Ανεπιβεβαίωτες αναφορές δείχνουν πως οι Ταλιμπάν απελευθέρωσαν δεκάδες φυλακισμένους, περιλαμβανομένων ορισμένων μελών του ISKP. Οι Ταλιμπάν έχουν χρησιμοποιήσει ξένους μαχητές στον αγώνα τους και στο παρελθόν είχαν δώσει καταφύγιο σε πολυεθνικούς ένοπλους μαχητές. Επίσης, όμως, έχουν πολεμήσει ενάντια στην άνοδο του Ισλαμικού Κράτους στο Αφγανιστάν, θεωρώντας το ως ανταγωνιστικό κέντρο εξουσίας. Πολυάριθμες φυλακές έχουν γεμίσει και αδειάσει, ή υπήρξαν αποδράσεις, και έτσι οι Ταλιμπάν δεν θα δουν μόνο τους δικούς τους μαχητές να απελευθερώνονται, αλλά επίσης και δυνητικά ανταγωνιστές μαχητές. Αν οι Ταλιμπάν θέλουν στα σοβαρά να αποκτήσουν κάποιες πτυχές διεθνούς αναγνώρισης, ακόμα και περιφερειακά, θα αναγκαστούν να ενεργήσουν γρήγορα για να περιορίσουν τους άλλους ένοπλους μαχητές. Αυτό θα προστεθεί στην πιθανή υποβόσκουσα αναταραχή που θα μαστίζει το Αφγανιστάν καθώς οι Ταλιμπάν θα κάνουν τη μετάβαση από την εξέγερση στην διακυβέρνηση.