Τα πάνω κάτω φέρνουν στη χρηματοοικονομική οι τεχνολογικές αλλαγές. Το Bitcoin, από μια εμμονή των αναρχικών, έφτασε να γίνει ένα asset ύψους 1 τρισ. δολαρίων, που πολλοί fund managers επιμένουν πως έχει θέση σε οποιοδήποτε ισορροπημένο χαρτοφυλάκιο.
Τα σμήνη ψηφιακών day-traders έχουν γίνει δύναμη στη Wall Street. Το PayPal έχει 392 εκατ. χρήστες, ένδειξη πως η Αμερική αρχίζει να φτάνει τους κινεζικούς κολοσσούς των ψηφιακών πληρωμών. Εντούτοις, σύμφωνα με τον Economist, αυτό που έχει τραβήξει λιγότερο την προσοχή αλλά μπορεί τελικά να αποτελέσει την πιο επαναστατική διαταραχή είναι η δημιουργία κρατικών ψηφιακών νομισμάτων, που συνήθως στοχεύουν να αφήνουν τον κόσμο να καταθέτει κεφάλαια κατευθείαν σε μια κεντρική τράπεζα, παρακάμπτοντας τους συμβατικούς δανειοδότες (εμπορικές τράπεζες).
Αυτά τα λεγόμενα «govcoins» είναι μια νέα ενσάρκωση του χρήματος. Υπόσχονται να κάνουν τη χρηματοοικονομική να λειτουργεί καλύτερα, αλλά επίσης να μεταφέρουν την εξουσία από τους ιδιώτες στο κράτος, να αλλάξουν τη γεωπολιτική αλλά και το πώς κατανέμονται τα κεφάλαια.
Πριν από μια περίπου δεκαετία, εν μέσω της κατάρρευσης της Lehman Brothers, ο πρώην επικεφαλής της Fed Paul Volker μουρμούριζε πως η τελευταία χρήσιμη καινοτομία της τραπεζικής ήταν τα ATM. Από τότε που ξέσπασε η κρίση, όμως, οι τράπεζες έχουν ανεβάσει στροφές. Έχουν εκσυγχρονίσει το σύστημά τους, ενώ επιχειρηματίες έχουν δημιουργήσει έναν πειραματικό κόσμο «αποκεντρωμένης χρηματοοικονομικής», το διασημότερο σημείο του οποίου είναι το Βitcoin και ο οποίος περιλαμβάνει μια σειρά από μάρκες, βάσεις δεδομένων και μέσα που αλληλεπιδρούν σε διάφορους βαθμούς με την παραδοσιακή χρηματοοικονομική.
Εν τω μεταξύ, οι εταιρείες χρηματοοικονομικών πλατφορμών έχουν πλέον πάνω από 3 δισ. πελάτες που χρησιμοποιούν ηλεκτρονικά πορτοφόλια και εφαρμογές πληρωμών. Εκτός από το PayPal, υπάρχουν και άλλες εξειδικευμένες εταιρείες όπως οι Ant Group, Grab και Mercado Pago, καθιερωμένες εταιρείες όπως η Visa καθώς και εταιρείες της Silicon Valley όπως η Facebook.
Το επόμενο βήμα είναι τα κρατικά ψηφιακά νομίσματα ή τα ψηφιακά νομίσματα των κεντρικών τραπεζών, αλλά αυτό θα σήμαινε συγκέντρωση της εξουσίας στο κράτος αντί του ανοίγματός της μέσω δικτύων ή της παράδοσής της σε ιδιωτικά μονοπώλια.
Όπως αναφέρει ο Economist, η ιδέα είναι απλή: αντί να έχεις λογαριασμό σε μια λιανική τράπεζα, θα έχεις λογαριασμό κατευθείαν σε μια κεντρική τράπεζα, μέσω ενός interface που θα παρομοιάζει με εφαρμογές όπως οι Alipay ή Venmo. Αντί να γράφεις επιταγές ή να πληρώνεις online με κάρτα, θα μπορείς να χρησιμοποιείς το φθηνό χρήμα της τράπεζας. Και το χρήμα σου θα έχει την εγγύηση του κράτους και όχι μιας τράπεζας που μπορεί να υποπέσει σε λάθη.
Αυτή η μεταμόρφωση των κεντρικών τραπεζών από αριστοκράτες της χρηματοοικοομικής σε εργάτες της μπορεί να ακούγεται τραβηγμένη, όμως βρίσκεται σε εξέλιξη. Περισσότερες από 50 νομισματικές αρχές, που εκπροσωπούν το μεγαλύτερο μέρος του παγκόσμιου ΑΕΠ, εξερευνούν τα ψηφιακά νομίσματα. Οι Μπαχάμες έχουν ήδη εκδώσει ψηφιακό νόμισμα, στην Κίνα περισσότεροι από 500.000 χρησιμοποιούν το πιλοτικό e-yuan, η ΕΕ θέλει ψηφιακό ευρώ μέχρι το 2025, η Βρετανία έχει δημιουργήσει ομάδα εργασίας και η Αμερική δημιουργεί ένα υποθετικό e-δολάριο.
Τα κίνητρα
Ένα από τα κίνητρα των κυβερνήσεων και κεντρικών τραπεζών, σύμφωνα με τον Economist, είναι ο φόβος πως θα χάσουν τον έλεγχο. Οι κεντρικές τράπεζες σήμερα στηρίζουν το τραπεζικό σύστημα για να ενισχύσουν τη νομισματική πολιτική. Αν οι πληρωμές, οι καταθέσεις και τα δάνεια περάσουν από τις τράπεζες σε ιδιωτικούς ψηφιακούς χώρους, τότε οι κεντρικές τράπεζες θα δυσκολευτούν να διαχειριστούν τον οικονομικό κύκλο και να ρίξουν κεφάλαια στο σύστημα κατά τη διάρκεια μιας κρίσης. Τα ανεπιτήρητα ιδιωτικά δίκτυα θα γίνουν κάτι σαν Άγρια Δύση για απάτες και κατάχρηση της ιδιωτικότητας.
Το άλλο κίνητρο είναι η υπόσχεση για ένα καλύτερο χρηματοοικονομικό σύστημα. Ιδανικά, το χρήμα παρέχει μια αξιόπιστη αποθήκη αξίας, μια σταθερή μονάδα μέτρησης και ένα αποτελεσματικό μέτρο πληρωμής. Αλλά το σημερινό χρήμα δεν τα πάει καλά σε όλους τους τομείς. Οι μη εξασφαλισμένοι καταθέτες μπορεί να αντιμετωπίσουν πολύ σοβαρό πρόβλημα, στην περίπτωση που καταρρεύσει μια τράπεζα, τα Βitcoins δεν είναι ευρέως αποδεκτά, ενώ οι πιστωτικές κάρτες είναι ακριβές. Τα κρατικά e-νομίσματα θα είχαν υψηλές επιδόσεις, αφού θα έχουν κρατική εγγύηση και θα χρησιμοποιούν ένα φθηνό και κεντρικό κόμβο πληρωμών.
Ως αποτέλεσμα, τα «govcoins» θα μείωναν τα λειτουργικά έξοδα του παγκόσμιου χρηματοοικονομικού τομέα, που ανέρχονται σε πάνω από 350 δολάρια ετησίως για κάθε έναν άνθρωπο στον κόσμο. Αυτό θα καθιστούσε τη χρηματοοικονομική προσβάσιμη για 1,7 δισ. ανθρώπους που δεν διαθέτουν τραπεζικούς λογαριασμούς. Τα κυβερνητικά ψηφιακά νομίσματα θα μπορούσαν επίσης να επεκτείνουν τις εργαλειοθήκες των κυβερνήσεων, δίνοντάς τους τη δυνατότητα να κάνουν άμεσες πληρωμές σε πολίτες και να μειώνουν τα επιτόκια κάτω του μηδενός. Για τους απλούς χρήστες, η ελκυστικότητα ενός δωρεάν, ασφαλούς, άμεσου και καθολικού μέσου πληρωμής είναι εμφανής.
Οι κίνδυνοι
Ο Economist προειδοποιεί όμως πως αυτή η ελκυστικότητα δημιουργεί κινδύνους. Αν δεν έχουν περιορισμούς, τα govcoins θα μπορούσαν γρήγορα να γίνουν μια κυρίαρχη δύναμη στη χρηματοοικονομική, ιδιαίτερα αν οι επιπτώσεις που θα έχουν στο δίκτυο δυσκολέψουν τον κόσμο να επιλέξει να μην τα χρησιμοποιήσει. Θα μπορούσαν να αποσταθεροποιήσουν τις τράπεζες, επειδή αν ο περισσότερος κόσμος και οι επιχειρήσεις βάζουν τα μετρητά τους στις κεντρικές τράπεζες, τότε οι τράπεζες θα πρέπει να βρουν άλλες πηγές χρηματοδότησης για να στηρίξουν τα δάνειά τους. Αν οι λιανικές τράπεζες ξεμείνουν από χρηματοδότηση, κάποιος άλλος θα πρέπει να χορηγεί τα δάνεια που τροφοδοτούν τη δημιουργία επιχειρήσεων. Αυτό εγείρει την ανησυχητική προοπτική, οι γραφειοκράτες να επηρεάζουν την κατανομή των πιστώσεων. Και στην περίπτωση κρίσης, μπορεί να υπάρξουν και bank runs.
Επίσης, τα govcoins θα μπορούσαν να μετατραπούν σε «πανόπτες» για τον κρατικό έλεγχο στους πολίτες, με την επιβολή, για παράδειγμα, άμεσων e-ποινών σε περιπτώσεις κακής συμπεριφοράς. Θα μπορούσαν να αλλάξουν ακόμα και τη γεωπολιτική, παρέχοντας ένα μέσο διασυνοριακών πληρωμών και εναλλακτικών έναντι του δολαρίου, του παγκόσμιου αποθετικού νομίσματος και ακρογωνιαίου λίθου της αμερικανικής επιρροής.
Οι ευκαιρίες που παρουσιάζονται αλλά και οι κίνδυνοι είναι τρομακτικοί. Χαρακτηριστικό είναι πως η Κίνα, που δίνει τόση σημασία στον έλεγχο, περιορίζει το μέγεθος του e-yuan και προσπαθεί να καταστείλει ιδιωτικές πλατφόρμες όπως η Ant. Προσεκτικά πρέπει να κινηθούν και οι ανοικτές κοινωνίες, βάζοντας όρια, όπως για παράδειγμα στους λογαριασμούς ψηφιακών νομισμάτων, ενώ οι κυβερνήσεις και οι επιχειρήσεις του χρηματοοικονομικού κλάδου πρέπει να προετοιμαστούν για μια μακροπρόθεσμη στροφή στον τρόπο λειτουργίας του χρήματος, ενισχύοντας τους νόμους για την προστασία της ιδιωτικής ζωής, προχωρώντας σε μεταρρυθμίσεις στις κεντρικές τράπεζες και προετοιμάζοντας τη λιανική τραπεζική για να αποκτήσει έναν πιο περιφερειακό ρόλο.