Τα πρόσφατα διπλωματικά ανοίγματα της Τουρκίας θα βοηθήσουν την Άγκυρα να αποφύγει βλαπτικές οικονομικές κυρώσεις και τιμωρητικά μέτρα το επόμενο έτος χωρίς να χρειαστεί να προσαρμόσει τις πραγματικές ενέργειες εξωτερικής πολιτικής της, κάτι που θα δώσει στην τουρκική κυβέρνηση την εγχώρια πολιτική νίκη που χρειάζεται σε μια δύσκολη οικονομική περίοδο.
Τις τελευταίες εβδομάδες η Τουρκία προσπαθεί να ανεβάσει τη γοητεία της, σε επίπεδο ρητορικής, στην Ευρωπαϊκή Ένωση καθώς και στα Αραβικά κράτη, όπου οι σχέσεις είναι οξυμένες. Η εύθραυστη οικονομική κατάσταση της Τουρκίας έχει αφήσει την κυβέρνηση του προέδρου Recep Tayyip Erdogan ανίκανη να επαναλάβει το οικονομικό θαύμα των αρχών της δεκαετίας του 2000 που εδραίωσε και την θέση του Κόμματος της Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AKP) στην εξουσία. Αυτό έχει αναγκάσει τον Erdogan να επιδιώξει μια εξωτερική πολιτική που έχει στόχο να διατηρήσει την κυρίαρχη πολιτική θέση του κόμματός του στη χώρα εν όψει των εκλογών του 2023.
Η επανάληψη των άμεσων συνομιλιών με την Ελλάδα τον Ιανουάριο βοήθησε να βελτιωθούν οι σχέσεις της με την Ευρωπαϊκή Ένωση και να αποφευχθούν οι επαπειλούμενες κυρώσεις της ΕΕ. Στις 25 Μαρτίου οι 27 κυβερνήσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης εξέδωσαν ανακοίνωση σύμφωνα με την οποία η ΕΕ είναι «είναι έτοιμη να συνεργαστεί με την Τουρκία με έναν σταδιακό, αναλογικό και αναστρέψιμο τρόπο για την ενίσχυση της συνεργασίας σε διάφορους τομείς κοινού ενδιαφέροντος» μετά την πρόσφατη αποκλιμάκωση των εντάσεων μεταξύ της Άγκυρας και της Αθήνας αναφορικά με τη θαλάσσια διαμάχη τους στην ανατολική Μεσόγειο.
Έκτοτε η συνάντηση που είχαν νωρίτερα τον Απρίλιο υψηλόβαθμοι Τούρκοι και Ευρωπαίοι αξιωματούχοι έχει οδηγήσει σε μια συμφωνία για εμβάθυνση της οικονομικής συνεργασίας μεταξύ των δυο πλευρών.
Στις 24 Μαρτίου, ο Erdogan είπε πως η κυβέρνησή του επεδίωκε να βοηθήσει ώστε να εδραιωθεί η ειρήνη στην περιοχή της Μέσης Ανατολής και να αυξηθεί ο αριθμός των «φίλων» που έχει η Τουρκία ανά τον κόσμο. Αρκετές ημέρες αργότερα, το Al Jazeera μετέδωσε πως οι τουρκικές αρχές είχαν διατάξει τις αιγυπτιακές ομάδες της αντιπολίτευσης που εδρεύουν στην Τουρκία να αμβλύνουν τις επικρίσεις τους έναντι του Αιγύπτιου προέδρου Abdel Fattah al-Sisi.
Στις 12 Μαρτίου ο υπουργός Εξωτερικών της Τουρκίας δήλωσε πως η Άγκυρα δημιούργησε επαφές με την Αίγυπτο σε επίπεδο μυστικών υπηρεσιών και υπουργείου Εξωτερικών μετά από μια ανακοίνωση στις 3 Μαρτίου πως η Τουρκία θα μπορούσε να συνάψει θαλάσσια συμφωνία με το Κάιρο –σηματοδοτώντας μια αναθέρμανση των σχέσεων μεταξύ των δυο μακροχρόνων αντιπάλων. Είπε επίσης πως η Τουρκία είναι ανοικτή στην ανοικοδόμηση των σχέσεων με τους πολιτικούς και εμπορικούς αντιπάλους Σαουδική Αραβία και Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα.
Η Τουρκία επιδιώκει να σβήσει την αρνητική παγκόσμια αντίληψη για ορισμένες από τις συμπεριφορές της σε περιφερειακό και εγχώριο επίπεδο για να προστατεύσει την οικονομία και την κυβέρνηση από τιμωρητικά οικονομικά μέτρα και από την πολιτική ζημιά που θα προκαλούσαν. Οι επιδόσεις της Τουρκίας στον τομέα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, οι σχέσεις της με τη Ρωσία, η επιθετική ερευνητική δραστηριότητά της στην ανατολική Μεσόγειο και ο ρόλος της σε περιφερειακές εμπόλεμες ζώνες όπως αυτή τη Συρίας, δημιουργούν οικονομικές και πολιτικές εντάσεις με τους εταίρους της Άγκυρας σε Δύση και στην περιφέρεια.
Αυτά τα σημεία έντασης αυξάνουν τον κίνδυνο κυρώσεων της Τουρκίας και περιορίζουν την πιθανότητα να υπάρξει μεγαλύτερο εμπορικό οικονομικό όφελος από άλλες χώρες. Για να διατηρήσει την κυρίαρχη πολιτική της θέση εν όψει των εκλογών του 2023, η κυβέρνηση του Erdogan θέλει να μειώσει την πιθανότητα η Τουρκία να υποστεί περισσότερες επώδυνες οικονομικές κυρώσεις από τους Δυτικούς εταίρους όπως η Ευρωπαϊκή Ένωση και οι ΗΠΑ που θα μπορούσαν να βαθύνουν τη συνεχιζόμενη νομισματική αστάθεια της Τουρκίας.
Η μείωση των πολιτικών εντάσεων με τα εύπορα κράτη του Αραβικού Κόλπου ενέχει επίσης την υπόσχεση εμπορικών ευκαιριών, τοποθετώντας παράλληλα την Τουρκία στη θέση του ηγέτη που είναι πρόθυμος να βάλει στην άκρη τις «προσωπικές» διαφορές για χάρη της σταθερότητας στη Μέση Ανατολή.
Η Τουρκία αντιμετωπίζει από το 2018 μια εύθραυστη οικονομική κατάσταση και οι ανακατατάξεις στην κεντρική τράπεζα τον Μάρτιο έστειλαν την τουρκική λίρα σε μια νέα φάση αστάθειας.
Οι κυρώσεις της ΕΕ στην Τουρκία για τη συμπεριφορά της σε ό,τι αφορά τα ανθρώπινα δικαιώματα και τις προκλήσεις στην ανατολική Μεσόγειο μέχρι στιγμής ήταν κυρίως συμβολικές, εν μέρει επειδή η συνεργασία της Τουρκίας σε θέματα όπως το μεταναστευτικό είναι χρήσιμη για τις Βρυξέλλες. Και η Τουρκία θα επιδιώξει να μείνει έτσι η κατάσταση προκειμένου να αποφύγει βλαπτικές τιμωρητικές κυρώσεις.
Οι Σαουδάραβες πολίτες μποϋκοτάρουν, ανεπισήμως, τα τουρκικά προϊόντα τα τελευταία χρόνια, διαμαρτυρόμενοι για την διασπαστική συμπεριφορά της Τουρκίας στην περιοχή, περιλαμβανομένης της στήριξης της Άγκυρας προς το πολιτικό Ισλάμ.
Η πραγματική εικόνα
Παρά τη νέα αυτή προθυμία να αλλάξουν οι παγκόσμιες αντιλήψεις για την συμπεριφορά της, η Τουρκία είναι απίθανο να αλλάξει σημαντικά τις γενικότερες στρατηγικές της, κάτι που σημαίνει πως οι σχέσεις της Άγκυρας με τα κράτη της Δύσης και τις γειτονικές αραβικές χώρες θα παραμείνουν τεταμένες. Εν μέσω της νέας «επίθεσης» διπλωματικής «φιλίας», η κυβέρνηση της Τουρκίας έχει επίσης ξεκαθαρίσει πως δεν θα προδώσει τις επιτακτικές ανάγκες εθνικής ασφάλειας της χώρας, με τον Erdogan να δηλώνει στις 24 Μαρτίου πως οι Τούρκοι «δεν έχουν προβλήματα που δεν μπορούν να λυθούν με οποιαδήποτε χώρα που σέβεται τα εθνικά συμφέροντα της χώρας μας».
Η δήλωση του Erdogan τονίζει πως η Τουρκία θα κάνει ακροβασίες μεταξύ αυτών που θέλει από άλλες χώρες και του να αποφύγει κυρώσεις χωρίς να θυσιάσει τις δικές της απαιτήσεις και ανάγκες εθνικής ασφάλειας. Για να υπάρξει πραγματικά βαθιά συμφιλίωση με την Ευρωπαϊκή Ένωση και την Αίγυπτο θα χρειάζονταν περισσότερες ενέργειες από την πλευρά της Τουρκίας οι οποίες θα ήταν αντίθετες με τις επιτακτικές ανάγκες εθνικής ασφάλειας της Άγκυρας.
Παρά την προοπτική για βαθύτερο συντονισμό με τις Βρυξέλλες, η Τουρκία είναι εξαιρετικά απίθανο να κάνει πίσω σε ό,τι αφορά την αναγνώριση της κυριαρχίας της Κύπρου αφού η Άγκυρα θεωρεί πως το βόρειο τμήμα της Κύπρου είναι απόλυτα τουρκική περιοχή. Η Τουρκία είναι επίσης απίθανο να αποσύρει πλήρως τη διπλωματική και οικονομική στήριξη που παρέχει σε ομάδες του πολιτικού Ισλάμ σε όλη την περιοχή, κάτι που θα άνοιγε σημαντικούς δρόμους για συνεργασία με την Αίγυπτο και τα κράτη του Αραβικού Κόλπου.
Στις 2 Μαρτίου, ο Ερντογάν ανακοίνωσε ένα σαρωτικό διετές σχέδιο δράσης για τα ανθρώπινα δικαιώματα που υπόσχεται να ενισχύσει το κράτος δικαίου, να αυξήσει τη δικαστική διαφάνεια και να δώσει μεγαλύτερες ελευθερίες στους Τούρκους δημοσιογράφους. Αλλά μόλις δυο εβδομάδες μετά, ο Erdogan ανακοίνωσε στις 20 Μαρτίου την απόσυρση της Τουρκίας από τη Συνθήκη της Κωνσταντινούπολης για τα δικαιώματα των γυναικών, επιμένοντας πως η τουρκική νομοθεσία προσφέρει αρκετή προστασία για τις γυναίκες. Το σχέδιο για τα ανθρώπινα δικαιώματα χαιρετίστηκε από την Ευρωπαϊκή Ένωση, ενώ η απόσυρση από τη Συνθήκη της Κωνσταντινούπολης προκάλεσε επικρίνεις, δείχνοντας τα όρια της προθυμίας της Τουρκίας να ευθυγραμμίσει την πολιτική της με αυτήν των εταίρων και γειτόνων της.
Με το να κάνει ελάχιστες υποχωρήσεις και να τείνει ρητορικούς κλάδους ελαίας η Τουρκία αποκτά την ευελιξία να συνεχίσει τις ενέργειες εξωτερικής πολιτικής που έχουν απήχηση στην βάση του AKP στο εσωτερικό σε μια κρίσιμη πολιτική στιγμή για την Τουρκία. Ακόμα και η ελάχιστη ρητορική συνεργασία με ξένους εταίρους συγκρατεί την Τουρκία από το να προκαλεί μεγαλύτερες πολιτικές και οικονομικές εντάσεις με τους εταίρους και γείτονές της, ενώ ταυτόχρονα επιτρέπει στην Άγκυρα να συνεχίζει να συμπεριφέρεται όπως αυτή νομίζει.
Στις 6 Απριλίου οι ηγέτες της ΕΕ υποσχέθηκαν να δώσουν στην Τουρκία επιπλέον χρηματοδότηση ως αντάλλαγμα για την ανανέωση της συμφωνίας για το μεταναστευτικό. Οι Βρυξέλλες άνοιξαν επίσης την πόρτα για πιθανή αναβάθμιση της τελωνειακής συμφωνίας με την Άγκυρα, κάτι που θα βοηθούσε ώστε να βελτιωθεί η τουρκική οικονομία. Τα επιπλέον χρήματα για την Τουρκία και ο προσεκτικός χειρισμός των σχέσεων με την ΕΕ, θα πρόσφεραν πλούσια πολιτική «τροφή» για το AKP.
Η αυξημένη διπλωματική εμπλοκή με την Αίγυπτο, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και η Σαουδική Αραβία δυνητικά θα δημιουργήσουν καλύτερο κλίμα στις σχέσεις με τις ΗΠΑ και την Ευρωπαϊκή Ένωση, που έχουν επικρίνει τη συμπεριφορά της Τουρκίας τα τελευταία χρόνια χαρακτηρίζοντάς την επιθετική, μονομερή και αποσταθεροποιητική για την περιφερειακή ασφάλεια –ιδιαίτερα σε εμπόλεμες ζώνες όπως η Λιβύη και η Συρία, όπου αλληλεπικαλύπτονται τα τουρκικά και αραβικά συμφέροντα. Αυτό θα βοηθούσε ώστε να προστατευθεί η Τουρκία από τον κίνδυνο δυτικών κυρώσεων, παρά το ότι θα συνέχιζε εν πολλοίς την ίδια συμπεριφορά σε αυτές τις εμπόλεμες ζώνες επιδιώκοντας επιτακτικές ανάγκες εθνικής ασφάλειας που έχουν απήχηση στους ψηφοφόρους του AKP.
Στο εσωτερικό, η επίδειξη μεγαλοψυχίας έναντι της Αιγύπτου θα εμφανίσει τον Erdogan ως τον μεσολαβητή και πολιτικό άνδρα και τον αντίπαλό του al-Sisi ως τον διστακτικό επιτιθέμενο που παρατείνει την αντιπαλότητα των δυο χωρών. Περιφερειακά, η επίδειξη προθυμίας για μεσολάβηση στην Αίγυπτο έχει ήδη αποδειχθεί επωφελής για τις εξελίξεις στη Λιβύη, καθώς οι σύμμαχοι και εταίροι τόσο της Άγκυρας όσο και του Καΐρου στη χώρα σημειώνουν πρόοδο προς τη διενέργεια εκλογών φέτος.