Ενώ οι περισσότεροι αυτή τη στιγμή προσπαθούν να διαχειριστούν τις καθημερινές επιπτώσεις της πανδημίας του κορωνοϊού, πάντα έχει αξία να κοιτάμε και προς το μέλλον.
Οι προβλέψεις του Stratfor για τη δεκαετία του 2020 εκδόθηκαν όταν ο νέος κορωνοϊός μόλις είχε αρχίσει να εξαπλώνεται πέραν των κινεζικών συνόρων. Είναι ξεκάθαρο πως οι εθνικές και διεθνής αντιδράσεις στην πανδημία θα έχουν επιπτώσεις που θα είναι αισθητές καθ’ όλη τη διάρκεια της δεκαετίας, τις οποίες δεν προβλέψαμε. Όπως όμως η πρόβλεψή μας για τη δεκαετία 2000-2010 διαταράχθηκε από τα γεγονότα της 11ης Σεπτεμβρίου, έτσι αναμένουμε πως οι υποβόσκουσες γεωπολιτικές τάσεις θα διαμορφώσουν την αντίδραση στον ιό –καθώς και τον τρόπο με τον οποίον θα προχωρήσει η Ιστορία αφού περάσει η πανδημία.
Το πλαίσιο του Covid-19
Αυτή τη στιγμή, η πανδημία Covid-19 φαίνεται πως είναι το μοναδικό θέμα στο επίκεντρο του διεθνούς συστήματος, ο «μαύρος κύκνος» που έχει επισκιάσει όλες τις άλλες προτεραιότητες και κυριαρχεί στις πρωτεύουσες, στα χρηματοοικονομικά κέντρα, στον κύκλο των ΜΜΕ και στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
Όμως με μια γρήγορη ματιά μπορεί κανείς να δει πως ο ιός δεν έχει εξαλείψει την γεωπολιτική. Η Κίνα και ΗΠΑ συνεχίζουν να αναμετρώνται στη Νότια Σινική Θάλασσα. Το Ηνωμένο Βασίλειο και η Ευρωπαϊκή Ένωση συνεχίζουν τον δρόμο της διαπραγμάτευσης των όρων του Brexit. Ο Πόλεμος, οι εξεγέρσεις και η τρομοκρατία δεν έχουν πάψει. Οι παγκόσμιοι θεσμοί έχουν αποτύχει να υπερβούν τις εθνικές πρωτοβουλίες.
Αν κοιτάξουμε έναν αιώνα πίσω, θα δούμε μια άλλη πανδημία να πλήττει τον κόσμο, περνώντας ωκεανούς, προκαλώντας τοπικές καραντίνες και οικονομικές συρρικνώσεις. Η πανδημία της γρίπης του 1918, της λεγόμενης Ισπανικής Γρίπης, ξέσπασε στο τελείωμα του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου και εξαπλώθηκε ταχύτατα μέσω της κίνησης των δυνάμεων εντός και εκτός του θεάτρου του πολέμου.
Η επίπτωση της πανδημίας αύξησε τον ανθρώπινο και οικονομικό φόρο του παγκόσμιου πολέμου, όμως λίγα έκανε για να εμποδίσει την ευρύτερη τάση προς την παγίωση του έθνους-κράτους ως του κεντρικού σημείου του διεθνούς συστήματος. Παρά τις προσπάθειες για τη δημιουργία μιας Κοινωνίας των Εθνών για επιβλέπουν έναν διασυνδεδεμένο κόσμο, οι Ευρωπαίοι διαμόρφωσαν μια λύση για την ειρήνη που έθεσε το πλαίσιο για τον επόμενο πόλεμο, και οι Αμερικάνοι αναζήτησαν παρηγοριά πίσω στην προστατευμένη ήπειρό τους.
Η πανδημία Covid-19, τουλάχιστον με τις τρέχουσες εκτιμήσεις, πιθανότατα θα αποδειχθεί λιγότερο θανατηφόρα από τη γρίπη του 1918, όμως έχει ήδη δείξει πως είναι πολύ πιο καταστροφική σε επίπεδο οικονομίας. Η γρίπη του 1918 απλώς παρέτεινε μια οικονομική κρίση που προκλήθηκε από τον πολυετή παγκόσμιο πόλεμο, και οι συνδέσεις ανά τον κόσμο ήταν πιο περιορισμένες την εποχή εκείνη. Αντιθέτως, ο Covid-19 εμφανίστηκε σε έναν κόσμο διασυνδεδεμένο σε κλίμακα που ίσως να ήταν αδιανόητη πριν από έναν αιώνα. Προέκυψε εν μέσω εμπορικών εντάσεων μεταξύ των ΗΠΑ και της Κίνας που δοκίμαζαν τα όρια της ακραίας παγκοσμιοποίησης, εγείροντας για μια ακόμα φορά ερωτήματα για το μέλλον των δυνάμεων του κόσμου. Ήρθε την ώρα που η Ευρώπη εξακολουθεί να χειριστεί τις κοινωνικές και πολιτικές επιπτώσεις της κρίσης χρέους, το Brexit και την άνοδο των δεξιών πολιτικών κινημάτων. Και έρχεται την ώρα που ο παγκόσμιος ανταγωνισμός για την τεχνολογία, ιδιαίτερα τα συστήματα πληροφορικής, έφτανε σε κρίσιμο επίπεδο του απειλώντας την παγκόσμια διασυνδεσιμότητα.
Καθώς εξετάζουμε την πανδημία του Covid-19 στο πλαίσιο των προβλέψεων δεκαετίας του Stratfor, θα εξετάσουμε πολλά ερωτήματα. Αν και δεν είναι αποκλειστικός αυτός ο κατάλογος, ωστόσο οι παρακάτω πέντε ευρύτερες τάσεις φωτίζουν τις περιοχές που η κρίση του Covin-19 διασταυρώνεται με τα υπάρχοντα παγκόσμια στρατηγικά μοτίβα. Όπως συνέβη και στις προηγούμενες παγκόσμιες και εθνικές κρίσεις, ο Covid-19 και η ίδια η παγκόσμια αντίδραση δεν θα ανατρέψουν το σύστημα. Όμως θα επιταχύνουν ορισμένα μοτίβα, θα διαταράξουν άλλα και στο τέλος θα αποκαλύψουν τα βαθύτερα γεωπολιτικά προβληματικά και δυνατά σημεία που διαμορφώνουν το παγκόσμιο σύστημα.
Θα «κερδίσει» η Κίνα τον πόλεμο του Covid-19;
Από την αρχή, τέθηκε πολλές φορές το ερώτημα εάν η κρίση του Covid-19 θα ενδυναμώσει ή θα αποσταθεροποιήσει την ισχύ του Κομμουνιστικού Κόμματος στην Κίνα και ιδιαίτερα ποια θα είναι η επίπτωση που θα έχει στην εξουσία του Κινέζου Προέδρου και του Γενικού Γραμματέα του Κόμματος Xi Jinping. Η επίπτωση του ερωτήματος ήταν ακόμα μεγαλύτερη –θα επιταχύνει ή θα επιβραδύνει την «άνοδο» της Κίνας και θα δει την Κίνα να κερδίζει ή να χάνει εξουσία σε σχέση με τις ΗΠΑ;
Η ηγεσία της Κίνας είχε ήδη πιεστεί λόγω της προσπάθειάς της να αναδιαμορφώνει την κινεζική οικονομία: με τις διαδηλώσεις στο Χονγκ Κονγκ, την επανεμφάνιση του αντικινεζικού αισθήματος στην Ταϊβάν και την συστηματική οικονομική, πολιτική και στρατιωτική πίεση των ΗΠΑ, πολύ πριν ξεσπάσει ο κορωνοϊός. Επιπλέον, η συγκέντρωση της εξουσίας στα χέρια του Xi προκειμένου να διευκολυνθεί η οικονομική αναδιάρθρωση και η στροφή στον εθνικισμό για να παραμείνει ενωμένο το κράτος, μπορεί να έδωσαν δύναμη στον Κινέζο πρόεδρο, όμως επίσης του δίνουν και συγκεντρωτική ευθύνη για τις αποτυχίες.
Η Κίνα είδε μια τεράστια επιβράδυνση ή συρρίκνωση της οικονομίας της το α’ τρίμηνο, και προσπαθεί να βγει από την πιο σοβαρή κρίση την ώρα που ο υπόλοιπος κόσμος εισέρχεται σε φάση κρίσης – κάτι που όμως θα μειώσει τη ζήτηση για κινεζικά προϊόντα.
Η Κίνα θα αντιμετωπίσει οξύτατα οικονομικά προβλήματα τουλάχιστον μέχρι το τέλος του έτους, αν όχι και πέραν αυτού. Παρακολουθούμε για ενδείξεις προβλήματος στον σκιώδη τραπεζικό τομέα της Κίνας και για το βάθος του πλήγματος στις μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις, που απασχολούν τον περισσότερο πληθυσμό, αλλά έχουν περιορισμένη πρόσβαση σε τραπεζική χρηματοδότηση απ’ ότι οι κρατικές επιχειρήσεις. Μη επιβεβαιωμένα στοιχεία έχουν προκύψει περί κοινωνικής δυσαρέσκειας με ορισμένα από τα μέτρα αντίδρασης στην πανδημία, περιλαμβανομένων δημοσιευμάτων περί εσωκομματικής αμφισβήτησης. Όμως είναι πολύ νωρίς για να πούμε εάν αυτά είναι απλά γκρίνιες της στιγμής, συμπτώματα μιας βαθύτερης δυσαρέσκειας ή αντανακλούν εξωτερικές οντότητες που προσπαθούν να εκμεταλλευτούν μια δυνητικά αδύναμη στιγμή για την Κίνα.
Ένα άλλο σημαντικό ερώτημα για τα επόμενα τρίμηνα θα είναι ο ρυθμός και η κλίμακα με την οποία θα αναζωπυρωθεί η πρωτοβουλία της Κίνας για τον νέο Δρόμο του Μεταξιού (Μία Ζώνη, Ένας Δρόμος). Αν η Κίνα θεωρήσει πως έχει ανάγκη να επικεντρωθεί στην εσωτερική κατανάλωση και οικονομική δραστηριότητα, μπορεί να περιορίσει περαιτέρω αυτού του είδους τα εξωτερικά projects. Ακόμα και πριν τον Covid-19, το Πεκίνο επανεξέτασε την αξία έναντι του κόστους πολλών έργων του Νέου Δρόμου του Μεταξιού.
Ενώ η Κίνα μπορεί να εκμεταλλευτεί τα βραχυπρόθεσμα οφέλη της λεγόμενης ήπιας ισχύος καθώς στέλνει γιατρούς και ιατροφαρμακευτικές προμήθειες σε άλλες χώρες, αν περιορίσει τις δαπάνες για υποδομές στο εξωτερικό τα επόμενα χρόνια, θα χάσει την ορμή της προσπάθειάς της να διαμορφώσει τη δυναμική σε επίπεδο πολιτικής και ασφάλειας στις γειτονικές της χώρες και τους εταίρους της.
Πώς θα επηρεάσει ο Covid-19 τον ανταγωνισμό στην τεχνολογία;
Οι προσπάθειες των ΗΠΑ να εμποδίσουν το λανσάρισμα της τεχνολογίας της Huawei στην ανάπτυξη των παγκόσμιων υποδομών 5G έχουν προκαλέσει ένταση στις σχέσεις μεταξύ της Ουάσινγκτον και του Πεκίνου, αλλά και σε αυτές μεταξύ των ΗΠΑ και των συμμάχων και εταίρων τους. Τώρα, η κρίση του Covid-19 και τα μέτρα καραντίνας έχουν εκθέσει τη συστημική αδυναμία των υποδομών επικοινωνίας σε πολλές χώρες και κοινότητες, ενισχύοντας την κρισιμότητα που έχουν για τις επιχειρήσεις τέτοιου είδους υποδομές.
Η κρίση έχει επίσης δείξει το πόσο ευάλωτα είναι τα συστήματα πληροφορικής στην παραπληροφόρηση και τη χειραγώγηση από το εξωτερικό. Έχει επίσης εγείρει ζητήματα ιδιωτικότητας αναφορικά με την αυξημένη χρήση από τις κυβερνήσεις της τεχνολογίας για παρακολούθηση και διαχείριση της εξάπλωσης του Covid-19.
Ερωτήματα περί κρατικής παρακολούθησης, προσωπικών δεδομένων και ιδιωτικότητας, κυβερνητικής παρέμβασης στην οικονομία και τις επιχειρήσεις αλλά και η σχέση μεταξύ των τοπικών, ομοσπονδιακών και ακόμα και πανεθνικών κυβερνήσεων και διακυβέρνησης, έχουν ενταθεί τα τελευταία χρόνια, αντανακλώντας τις μεταβολές στην πολιτική, στις συζητήσεις περί εθνικής κυριαρχίας και στην πολιτική και κοινωνική αναταραχή. Αντανακλώντας εν μέρει τις επιπτώσεις της παγκοσμιοποίησης, εν μέρει τη φυσική αλλαγή σε επίπεδο κοινωνίας και γενεών, και εν μέρει σε σχέση με τις αλλαγές στα δημογραφικά, οι συζητήσεις αυτές θα ανανεωθούν λόγω του Covid-19.
Αυτές οι ανταγωνιζόμενες ανησυχίες θα ενισχύσουν τις συζητήσεις περί ασφάλειας των προσωπικών δεδομένων από το κράτος και περί εθνικής κυριαρχίας στον κυβερνοχώρο. Αναμένουμε να δοθεί αυξημένη προσοχή στη χρηματοδότηση και διαχείριση των τηλεπικοινωνιών και των υποδομών της τεχνολογίας της πληροφορίας, με αιτήματα για περισσότερη εθνική χρηματοδότηση -και έλεγχο- επί των δικτύων. Αντί να ενισχύσει την αίσθηση του «ενιαίου» ανά τον κόσμο, ο ιός μπορεί αντιθέτως να επιταχύνει τις κινήσεις προς ένα μεγαλύτερο κατακερματισμό.
Ποιο είναι το μέλλον των πολυεθνικών οργανισμών;
Το μεγαλύτερο μέρος της αντίδρασης στην κρίση του Covid-19 ήταν εθνικής φύσεως, της οποίας δεν ηγούνταν πολυεθνικοί θεσμοί. Πολλοί παγκόσμιοι διεθνείς θεσμοί προέκυψαν στο τέλος του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου ή του Ψυχρού Πολέμου, που ήταν πολύ διαφορετικοί καιροί από τους σημερινούς.
Οι θεσμοί αυτοί δεν έχουν συμβαδίσει με τον κόσμο που αλλάζει, και ο ΟΗΕ, το ΔΝΤ, ο Π.Ο.Ε. και άλλοι διεθνείς θεσμοί αντιμετώπιζαν την αμφισβήτηση του σκοπού και της εξουσίας του ακόμα και πριν την πανδημία του Covid-19. Οι ΗΠΑ από καιρό θεωρεί πολλούς από τους θεσμούς αυτούς είτε περιοριστικούς ή αναποτελεσματικούς, ενώ η Κίνα έχει αρχίσει να εξετάζει αλλαγή στην κατεύθυνσή τους προκειμένου να «ταιριάζει» καλύτερα στο δικό της όραμα για τον κόσμο.
Αν οι θεσμοί αυτοί θεωρηθεί πως απέτυχαν στην τρέχουσα κρίση, έχοντας την προηγούμενη δεκαετία κάνει ελάχιστα για την αντιμετώπιση της παγκόσμιας χρηματοοικονομικής κρίσης, αδυνατώντας να εμποδίσουν τις συγκρούσεις στη Μέση Ανατολή και στη Νότια Ασία, ή αδυνατώντας να διαχειριστούν τη μετανάστευση λόγω των συγκρούσεων ή τις παγκόσμιες ανησυχίες για την κλιματική αλλαγή, τότε ο Covid-19 μπορεί να ανανεώσει τη διαμάχη ως προς την ανατροπή της παγκόσμιας διακυβέρνησης. Αν όχι, μπορεί απλά να οδηγήσει τα έθνη να παρακάμψουν πολλά από αυτά τα συστήματα για να επιδιώξουν τα δικά τους συμφέροντα.
Θα συνεχίσουν να αιωρούνται οι διαταράξεις στις αλυσίδες προμήθειας;
Η πανδημία Covid -19 είναι μόνο το πιο πρόσφατο σοκ στις παγκοσμιοποιημένες αλυσίδες προμήθειας που στρέφει την προσοχή στους κινδύνους για τη συνέχεια των επιχειρήσεων και του εμπορίου, και κατά καιρούς και για την εθνική ασφάλεια. Ακόμα και πριν την πανδημία Covid-19, οι παγκόσμιες αλυσίδες προμήθειας αντιμετώπιζαν προκλήσεις λόγω του εμπορικού πολέμου ΗΠΑ-Κίνας και της ανόδου του οικονομικού εθνικισμού σε όλον τον κόσμο. Ενώ ο κόσμος δεν έχει απελευθερωθεί από την βαρυτική έλξη του προς την μεταποιητική και καταναλωτική αγορά της Κίνας, ωστόσο οι εμπορικές εντάσεις σε συνδυασμό με το αυξανόμενο εργατικό κόστος στην Κίνα είχαν οδηγήσει σε έναρξη μεταφοράς μέρους της μεταποίησης προς το Βιετνάμ και τη Νοτιοανατολική Ασία. Εν τω μεταξύ, η προετοιμασία για το Brexit και η επανεκτίμηση των αλυσίδων προμηθειών καθώς η ΗΠΑ αναθεώρησε τη NAFTA και τις εμπορικές της συμφωνίες με άλλες περιοχές, ήδη επιβάρυναν τις αποφάσεις αναφορικά με τις αλυσίδες προμήθειας.
Μόνος του, ο ιός θα θεωρούνταν μια βραχυπρόθεσμη διαταραχή για την παγκόσμια οικονομική δραστηριότητα. Ορισμένες επιχειρήσεις κατάφεραν να μεταφέρουν ταχύτατα τις προμήθειες εκτός Κίνας τις πρώτες ημέρες της καραντίνας στην Κίνα, ενώ άλλες επανεξόπλησαν τα εργοστάσια ή βασίστηκαν σε αποθέματα. Όμως εδώ και αρκετά χρόνια οι κινήσεις απομάκρυνσης από τις παραδόσεις της τελευταίας στιγμής καθώς και τα πολιτικά ή άλλα σοκ όπως το ανεπίσημο μποϋκοτάζ που κάνει η Κίνα στη Νότια Κορέα για την ανάπτυξη των THAAD και η καταστροφή της Φουκουσίμα, έχουν αναγκάσει όλο και περισσότερο τις εταιρείες να διασφαλίσουν πως οι αλυσίδες προμήθειάς τους έχουν ευελιξία, ή να προσπαθήσουν να τις φέρουν είτε γεωγραφικά πιο κοντά τους ή ακόμα και στο δικό τους έδαφος, ώστε να είναι καλύτερα προστατευμένες από μελλοντικά παγκόσμια σοκ.
Θα υπάρξουν ευρύτερες παγκόσμιες οικονομικές διαταραχές;
Οι χώρες που εξαρτώνται από τα εμπορεύματα αντιμετωπίζουν πιο μακροπρόθεσμες επιπτώσεις από τις πολύμηνες διαταραχές στην κατανάλωση και σε ορισμένες περιπτώσεις τα προβλήματα αυτά πιθανότατα θα συνεχίσουν να υπάρχουν και πιο μακροχρόνια.
Στη Μέση Ανατολή και στη Βόρεια Αφρική, όπου η επέκταση της αμερικανικής ενεργειακής παραγωγής και η ώθηση για ΑΠΕ ήδη είχαν επίπτωση στα μοτίβα της προσφοράς και της ζήτησης, η επιπλέον πτώση της κατανάλωσης που σχετίζονται με τον Covid-19 θα έχει σημαντική επίπτωση στην εθνική χρηματοοικονομική σταθερότητα. Η Σαουδική Αραβία, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και άλλες χώρες αντιμετώπιζαν προβλήματα στις οικονομικές και μεταρρυθμιστικές τους προσπάθειες πριν τον Covid-19 και θα συνεχίσουν να πρέπει να αντιμετωπίσουν τους αυξανόμενους πληθυσμούς των νέων σε ηλικία ατόμων που έχουν υψηλές προσδοκίες από τις κρατικές υπηρεσίες, και όλα αυτά εν μέσω μειούμενων εσόδων.
Αν «κολλήσουν» οι προσπάθειες μεταρρύθμισης, τότε ως προτεραιότητα στη χρήση των κρατικών αποθεμάτων θα μπουν οι κοινωνικές δαπάνες αντί της οικονομικής διαφοροποίησης, ή έναντι της ανάπτυξης υποδομών και των επενδύσεων στο εξωτερικό. Κοινωνικά αποσταθεροποιητικές μπορεί να αποδειχθούν και οι μερικώς ολοκληρωμένες μεταρρυθμίσεις, ακόμα και αν οι κοινωνικές δαπάνες αυξηθούν.
Ενώ ορισμένες χώρες θα μπορούσαν να περιμένουν να στραφούν στην Κίνα σε τέτοιες περιόδους παρά το κόστος στην εθνική τους κυριαρχία ή τουλάχιστον την δυνατότητα πολιτικού ελιγμού, όπως αναφέρθηκε προηγουμένως, η Κίνα μπορεί να χρειαστεί να βάλει σε προτεραιότητα τις δικές της εσωτερικές δαπάνες. Η συμπεριφορά του Ιράν μετά το αρχικό σοβαρό πλήγμα του Covid-19 θα παίξει επίσης ρόλο στον περιφερειακό ανταγωνισμό και τις σχέσεις στην περιοχή: η πολιτική αναταραχή στο Ιράν μπορεί να είναι εξίσου αποσταθεροποιητική περιφερειακά, όσο θα ήταν και μια συγκέντρωση του ελέγχου στα χέρια της ιρανικής κυβέρνησης.
Ένα τελευταίο σημείο που θα πρέπει να παρακολουθούμε την επόμενη δεκαετία για τις επιπτώσεις τις πανδημίας του Covid-19, είναι οι χώρες που εξαρτώνται σε πολύ μεγάλο βαθμό από την εξωτερική στήριξη, οι χώρες που βρίσκονται «στριμωγμένες» μεταξύ μεγάλων δυνάμεων, ή αυτές που βρίσκονται στο παγκόσμιο περιθώριο.
Κράτη στα νησιά του Ειρηνικού που βρίσκονται εν μέσω του εντεινόμενου ανταγωνισμού μεταξύ της Κίνας από τη μια πλευρά και των ΗΠΑ και της Αυστραλίας από την άλλη, αντιμετωπίζουν τεράστιους οικονομικούς περιορισμούς στην αντιμετώπιση του Covid-19, λόγω της κατάρρευσης του τουρισμού και της μείωσης των εμπορευμάτων και των προμηθειών. Μέρη όπως η Λευκορωσία, που προσπαθούν να ισορροπήσουν μεταξύ των συμφερόντων της Ρωσίας, της Ευρώπης και της Κίνας, ή η Μογγολία, που είδε σημαντική πτώση των εξαγωγών άνθρακα προς την Κίνα το α’ τρίμηνο του έτους, μπορεί να βρεθούν με λιγότερες επιλογές για να διατηρήσουν την ανεξαρτησία των ενεργειών τους.