Οι ΗΠΑ έχουν διασπείρει στρατιώτες σε βάσεις σε όλη τη Μέση Ανατολή, λίγες όμως είναι σήμερα τόσο σημαντικές όσο αυτές στην Τουρκία, τουλάχιστον σε όρους πολιτικής σημασίας, αν όχι και για την πολεμική λειτουργία.
Τον περασμένο μήνα ο Τούρκος πρόεδρος Ταγίπ Ερντογάν απείλησε να ανταποδώσει σε πιθανές κυρώσεις των ΗΠΑ και μεταξύ άλλων αναφέρθηκε στην πιθανότητα εκδίωξης της υπερδύναμης από την αεροπορική βάση του Ιντσιρλίκ και στο κλείσιμο της εγκατάστασης ραντάρ στο Κουρεσίκ.
Από στρατιωτικής σκοπιάς για τις ΗΠΑ μια τέτοια εξέλιξη δεν θα σήμαινε το τέλος του κόσμου, καθώς η Ουάσιγκτον μπορεί εύκολα να βρει εναλλακτικές θέσεις στη Μέση Ανατολή. Ωστόσο μια έξωση, αν συμβεί, θα μπορούσε να έχει πολύ μακροπρόθεσμες συνέπειες, δυνητικά επισπεύδοντας ένα πυρηνικό πρόγραμμα από την Αγκυρα, κάτι που θα μπορούσε να πυροδοτήσει μια κούρσα πυρηνικών εξοπλισμών στην περιοχή.
Μια βάση με μακρά ιστορία
Το Ιντσιρλίκ υπήρξε συνώνυμο της αμερικανικής στρατιωτικής παρουσίας στην Τουρκία από τις αρχές του Ψυχρού Πολέμου. Αρχικά οι ΗΠΑ χρησιμοποίησαν την αεροπορική βάση, την οποία έχτισε το αμερικανικό μηχανικό το 1950, κοντά στις ακτές της Μεσογείου για να διεξάγει αποστολές στρατηγικής αναγνώρισης και άλλες επιχειρήσεις συγκέντρωσης πληροφοριών ενάντια στη Σοβιετική Ενωση και τους συμμάχους της. Εν συνεχεία μετατράπηκε σε κρίσιμο κόμβο αεροπορικών μεταφορών και εκπαίδευσης.
Πιο πρόσφατα το Ιντσιρλίκ προσέφερε τη βάση για εναέριο ανεφοδιασμό κατά τη διάρκεια της αμερικανικής εισβολής στο Αφγανιστάν και στάση για τους στρατιώτες των ΗΠΑ που επέστρεφαν από τον πόλεμο στο Ιράκ. Σήμερα το Ιντσιρλίκ είναι η βασική αεροπορική βάση για αποστολές εναντίον του ISIS.
Εν τω μεταξύ το Κουρεσίκ κατασκευάστηκε το 2012 στην ανατολική Ανατολία. Εκει αναπτύχθηκε το ραντάρ AN/TPY-2 ως τμήμα του συστήματος έγκαιρης προειδοποίησης του ΝΑΤΟ για πιθανές επιθέσεις του Ιράν εναντίον της Ευρώπης με βαλλιστικούς πυραύλους.
Δεδομένης της σημασίας των δυο βάσεων, οι ΗΠΑ δεν θα ήθελαν να τις χάσουν, άλλωστε συνεχίζουν τη μάχη κατά του ISIS, ενώ αντιμετωπίζουν την πιθανότητα να εκδιωχθούν από το Ιράκ, γεγονός που θα περιπλέξει οποιαδήποτε προσπάθεια να διατηρήσουν την παρουσία τους στη Συρία. Επιπρόσθετα, οι εντάσεις με το Ιράν κάθε άλλο παρά κοπάζουν, γεγονός που υποδηλώνει την σημασία μιας ευρύτερης αντιβαλλιστικής άμυνας που θα προστατεύει την Ευρώπη.
Ακόμα κι’ έτσι, όμως, το Ιντσιρλίκ και το Κουρεσίκ δεν είναι αναντικατάστατα. Οι ΗΠΑ έχουν αρκετούς συμμάχους στη Μέση Ανατολή που θα αποδέχονταν ευχαρίστως να προσφέρουν αεροπορικές βάσεις ως εναλλακτικές, περιλαμβανομένης της Ιορδανίας. Από την τελευταία τα αμερικανικά αεροσκάφη θα πρέπει να καλύψουν οριακά μεγαλύτερη απόσταση προκειμένου να φτάσουν στη Συρία, απ’ ότι αν απογειώνονταν από το Ιντσιρλίκ.
Η Ουάσιγκτον έχει επίσης εναλλακτικές στην Ευρώπη, όπως είναι η Ελλάδα, η οποία ήδη διαπραγματεύεται με τις ΗΠΑ την επέκταση της παρουσίας αμερικανικών αεροπορικών δυνάμεων.
Σε ότι αφορά το Κουρεσίκ, οι ΗΠΑ θα μπορούσαν να μετριάσουν την απώλεια διεξάγοντας περισσότερες περιπολίες αντιτορπιλικών, εξοπλισμένων με συστήματα αντιμετώπισης βαλλιστικών πυραύλων, σε Μεσόγειο και Μαύρη Θάλασσα, έως ότου χτιστεί μια νέα βάση κάπου στην ανατολική Ευρώπη.
Ο πυρηνικός αντίκτυπος
Το αντίκτυπο από την απώλεια των βάσεων θα είναι περισσότερο πολιτικό. Αν η Τουρκία εκδιώξει τις ΗΠΑ, για παράδειγμα, το ρήγμα μεταξύ των δυο πιθανότατα θα διευρυνθεί. Πιο σημαντικό ωστόσο είναι το ερώτημα για τα πυρηνικά.
Κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου και στη συνέχεια οι ΗΠΑ κατάφεραν με ένα σμπάρο να πιάσουν δυο τρυγόνια: Διεύρυναν την πυρηνική αποτροπή σε συμμάχους του ΝΑΤΟ, όπως η Αγκυρα, με την αποθήκευση βομβών B61 στο Ιντσιρλίκ και παράλληλα απέτρεψαν την εξάπλωση των πυρηνικών αποθαρρύνοντας την Τουρκία από το να επιδιώξει να αποκτήσει δικά της πυρηνικά όπλα.
Αν και υπάρχουν κάποιες αμφιβολίες για το πόσο οι Τούρκοι πιλότοι έχουν την εκπαίδευση και την ικανότητα να χρησιμοποιήσουν αυτά τα όπλα (οι ΗΠΑ θα μπορούσαν να επιτρέψουν σε Τούρκους χειριστές μαχητικών να οπλιστούν με κάποιες από τις 50 περίπου πυρηνικές βόμβες που βρίσκονται στην αεροπορική βάση αν υπάρξει σοβαρή απειλή πυρηνικού χτυπήματος), η παρουσία αυτών των όπλων προσφέρει στην Αγκυρα μια ισχυρή διαβεβαίωση για την ευρύτερη ασφάλειά της.
Αφαιρώντας την πυρηνική ομπρέλα οι ΗΠΑ θα μπορούσαν να σπρώξουν την Τουρκία στο να επιδιώξει την ανάπτυξη πυρηνικών όπλων, δεδομένης και της συγκυρίας κατά την οποία η χώρα είναι σε αντιπαράθεση με το Ισραήλ (μια πυρηνική δύναμη), το Ιράν μπορεί να επανεκκινήσει το πυρηνικό του πρόγραμμα και η Σαουδική Αραβία φλερτάρει με την ιδέα της ανάπτυξης πυρηνικού οπλοστασίου. Να σημειωθεί ότι ο Ταγίπ Ερντογάν έχει επί μακρόν κριτικάρει τη θέση ότι πυρηνικές δυνάμεις θέλουν να αποτρέψουν την Τουρκία από το να αποκτήσει τα δικά της όπλα.
Αναντίρρητα, η Αγκυρα θα βρεθεί υπό σημαντική οικονομική και πολιτική πίεση αν προχωρήσει σχεδιασμούς για την ανάπτυξη δικού της πυρηνικού οπλοστασίου. Η Τουρκία όμως μπορεί να κάνει τους δικούς της υπολογισμούς επ’ αυτού. Σε περίπτωση de facto διαζυγίου με τις ΗΠΑ και δυνητικής εμφάνισης περισσότερων πυρηνικών δυνάμεων στην περιοχή τα πλεονεκτήματα ενός προγράμματος πυρηνικού εξοπλισμού ξεπερνούν τα μειονεκτήματα.
Όπως είναι φυσικό, μια τέτοια απόφαση θα έχει και άλλες σημαντικές συνέπειες: το ΝΑΤΟ θα μπορούσε να αποβάλει την Τουρκία από τη συμμαχία, ενώ θα μπορούσε να κινητοποιήσει άλλες χώρες, όπως η Ελλάδα, στο να επιδιώξουν να αναπτύξουν τα δικά τους προγράμματα, και έτσι θα διατάρασσε την ήδη εύθραυστη ισορροπία στην περιοχή.
Ευρύτερα, μια απόσυρση των πυρηνικών όπλων από την βάση του Ιντσιρλίκ κατά τη διάρκεια ενός άσχημου διαζυγίου, θα μπορούσε να οδηγήσει άλλους συμμάχους των ΗΠΑ που προστατεύονται από την πυρηνική τους ομπρέλα να θέσουν ερωτήματα για την μακροπρόθεσμη βιωσιμότητα των ειδικών συμφωνιών που έχουν με την Ουάσιγκτον.
Η συγκυρία κατά την οποία θα μπορούσαν να αποσυρθούν τα πυρηνικά όπλα από την Τουρκία ίσως δεν πλήξει την αξιοπιστία των ΗΠΑ, αλλά θα μπορούσε να αυξήσει τα αιτήματα για πυρηνική ημι-αυτονομία χωρών όπως η Νότια Κορέα που αντιμετωπίζει αυξανόμενη πυρηνική απειλή εν μέσω ανησυχίας για το μέλλον της στρατιωτικής παρουσίας των ΗΠΑ στη χώρα.
Όλα τα παραπάνω δείχνουν ότι πιθανότατα ότι γίνει στο Ιντσιρλίκ δεν θα περιοριστεί εκεί.