H συνεχής παρουσία της Ελλάδας τα τελευταία χρόνια σε υψηλές θέσεις στους δείκτες διαφθοράς της Διεθνούς Διαφάνειας- όπου συχνά καταλαμβάνει κορυφαία θέση μεταξύ των ευρωπαϊκών κρατών όσον αφορά την αντίληψη που επικρατεί για το μέγεθος της διαφθοράς -ασφαλώς έχει προβληματίσει πολλούς ντόπιους αναλυτές.
Οφείλεται άραγε η διαφθορά σε κάποια εθνογενετική προδιάθεση του Ρωμιού, σμιλευμένη στο πέρασμα των αιώνων που σήμερα έχει γίνει αναπόσπαστο μέρος της προσωπικότητας του;
Ενας ερευνητής πού έχει ασχοληθεί ιδιαίτερα με το ερώτημα αν η διαφθορά (ιδιαίτερα η δωροδοκία) είναι μέρος της προσωπικότητας ενός ατόμου και συνεπώς κάτι το αμετάβλητο είναι ο καθηγητής Νιλς Κόμπις του γνωστού Ινστιτούτου Μαξ Πλάνκ της Γερμανίας. Σε μία πρόσφατη έρευνα του έκανε ένα πείραμα συγκεντρώνοντας ανθρώπους από 18 χώρες για να μελετήσει ποιος παράγοντας ήταν ο πιο σημαντικός στην απόφαση κάποιου να δωροδοκήσει.
«Στη βιβλιογραφία σχετικά με τη διαφθορά υπάρχει η ιδέα ότι ορισμένες χώρες είναι διεφθαρμένες και άλλες όχι» αναφέρει ο ερευνητής. «Ετσι θα ανέμενε κανείς ότι αν π.χ. κάποιος από τη Νέα Ζηλανδία-μια χώρα από την οποία απουσιάζει η διαφθορά- ταξίδευε στη Σομαλία -πού βρίσκεται στο χειρότερο τμήμα της ταξινόμησης- ο Νεοζηλανδός θα παρέμενε απρόσβλητος από τη διαφθορά και ποτέ δεν θα έμπλεκε με αυτήν. Και αντίστροφα αν κάποιος από την Σομαλία πήγαινε στην Νέα Ζηλανδία θα προσπαθούσε με κάθε τρόπο να παραβιάσει τις ηθικές νόρμες της χώρας».
Όμως αυτό το οποίο βρήκαν οι ερευνητές ήταν ότι η εθνικότητα του άλλου παίκτη (του αποδέκτη της δωροδοκίας) μετρούσε πιο πολύ στην απόφαση κάποιου να δωροδοκήσει παρά η δικιά του εθνικότητα. Ετσι όλοι οι «έντιμοι» (Νεοζηλανδοί, Ολλανδοί, Βρετανοί) ήσαν προδιαθετειμένοι να δωροδοκήσουν αυτούς που θεωρούσαν διεφθαρμένους.
Αν λοιπόν υπήρχε ένας τύπος διεφθαρμένης προσωπικότητας θα ανέμενε κανείς ότι αυτή θα παρέμενε σταθερή, κάποιος δηλαδή θα ήταν διεφθαρμένος πάντοτε, ενώ αντιθέτως ένα ηθικό άτομο ποτέ δεν θα έμπλεκε με διεφθαρμένες πρακτικές ανεξάρτητα με ποιον συναλλασσόταν.
«Όμως αυτό που βρήκαμε είναι ότι τα άτομα δρούσαν σε συνάρτηση με αυτόν που συναλλάσσονταν. Ετσι φαίνεται ότι πρόκειται για κάτι πιο δυναμικό και ελαστικό και όχι τόσο ένα πάγιο χαρακτηριστικό μιας προσωπικότητας που παραμένει σταθερή και αμετάλλακτη»
Αυτό σημαίνει ότι ακόμα και αυτοί που θεωρούνται αδιάφθοροι μπορεί εύκολα να διαφθαρούν. Ολα εξαρτώνται από το εξωτερικό περιβάλλον σου (ο συμπαίκτης σου στο πείραμα) το οποίο καθορίζει πως είναι η προσωπικότητα σου.
«Αν τοποθετήσεις τα άτομα σε ένα υγιές περιβάλλον, με σωστούς θεσμούς, μπορείς να μειώσεις σημαντικά την διαφθορά, ίσως γιατί τα άτομα θα προσαρμοσθούν ταχύτατα σε ότι συμβαίνει γύρω τους» καταλήγει ο ερευνητής.
Από την άλλη πλευρά, παίζει και μεγάλο ρόλο τι πιστεύεις για το περιβάλλον σου. Αν πιστεύεις ότι όλοι είναι διεφθαρμένοι λειτουργείς και εσύ ανάλογα.
Προκειμένου να το τεκμηριώσουν ο Κομπις και οι συνεργάτες του πήγαν σε ένα χωριό της Νότιας Αφρικής όπου είχαν στοιχεία ότι η διαφθορά μειωνόταν. Γέμισαν λοιπόν το χωριό με αφίσες στις οποίες πληροφορούσαν τους χωρικούς ότι η διαφθορά (οι δωροδοκίες) μειώνονταν. Οσο οι αφίσες παρέμεναν αναρτημένες μειώνονταν οι δωροδοκίες, όμως, από την στιγμή πού τις κατέβασαν η διαφθορά άρχισε να επανέρχεται στα παλαιά επίπεδα.
Ισως λοιπόν θα βοηθούσε την μάχη εναντίον της διαφθοράς στην Ελλάδα αν η κυβέρνηση γέμιζε την χώρα με αφίσες πληροφορώντας τους πολίτες ότι η διαφθορά μειώνεται. Αν και με τον τεράστιο όγκο των κοινοτικών κονδυλίων ετοίμων προς «απορρόφηση», δύσκολα θα το πίστευε κανείς…