Τα συστήματα σήμανσης Nutri-Score και Eco-Score δημιουργήθηκαν σε μια προσπάθεια προώθησης της βιωσιμότητας και βελτίωσης της δημόσιας υγείας, για να παρέχουν στους καταναλωτές σαφείς και συνοπτικές πληροφορίες σχετικά με τις διατροφικές και περιβαλλοντικές πτυχές των προϊόντων διατροφής.
Τα τρόφιμα κατατάσσονται από A (πιο υγιεινά) έως E (λιγότερο υγιεινά) στο Nutri-Score και από A (πιο φιλικά προς το περιβάλλον) έως E (λιγότερο φιλικά προς το περιβάλλον) στο Eco-Score χρησιμοποιώντας μια χρωματικά κωδικοποιημένη αλφαβητική κλίμακα. Αυτά τα συστήματα επιδιώκουν να απλοποιήσουν πολύπλοκα δεδομένα, προκειμένου να βοηθήσουν τους καταναλωτές να λαμβάνουν πιο υγιεινές και βιώσιμες αποφάσεις.
Nutri-Score και διατροφικές πληροφορίες
Το Nutri-Score αποδίδει βαθμούς σε «μη ευνοϊκά» στοιχεία (Ν), όπως η ενέργεια, τα σάκχαρα και το αλάτι, και σε «ευνοϊκά» (Ρ), όπως οι πρωτεΐνες και οι φυτικές ίνες, με βάση τη διατροφική δήλωση ενός προϊόντος 100gr ή 100ml. Η τελική βαθμολογία προκύπτει από την αφαίρεση των συνολικών βαθμών για τα «μη ευνοϊκά» στοιχεία (Ν) από τους συνολικούς βαθμούς για τα «ευνοϊκά» στοιχεία (Ρ).
Υγιεινή διατροφή
Το Nutri-Score στοχεύει να ενθαρρύνει πιο υγιεινές επιλογές και να καθοδηγήσει τους καταναλωτές παρουσιάζοντας τις διατροφικές πληροφορίες σε σαφή οπτική μορφή. Επιπλέον, δίνει κίνητρα στους κατασκευαστές να ανακατασκευάσουν τα προϊόντα τους μειώνοντας ανθυγιεινά συστατικά, όπως ζάχαρη, κορεσμένα λίπη και αλάτι, και ενισχύοντας τα ευεργετικά συστατικά, όπως φυτικές ίνες και πρωτεΐνη, ώστε να εξασφαλίσουν πιο ευνοϊκή κατάταξη, γεγονός που μπορεί να οδηγήσει σε βελτιώσεις στη συνολική ποιότητα των προϊόντων διατροφής.
Μεθοδολογικά προβλήματα
Ωστόσο, παρά τα προσδοκώμενα οφέλη του, δεν υπάρχουν επαρκή επιστημονικά στοιχεία, για να κριθεί οριστικά το Nutri-Score ως αποτελεσματικό εργαλείο δημόσιας υγείας. Αυτή η έλλειψη στοιχείων επιδεινώνεται από σφάλματα στη μεθοδολογία του.
Για παράδειγμα, ο υπολογισμός ανά 100gr (ή 100ml) δεν αντιπροσωπεύει ρεαλιστικές μερίδες π.χ. πλούσια σε θρεπτικά συστατικά τρόφιμα όπως το ελαιόλαδο λαμβάνουν χαμηλότερες βαθμολογίες λόγω της περιεκτικότητάς τους σε θερμίδες ανά 100gr, παρόλο που συνήθως καταναλώνονται σε μικρές ποσότητες και προσφέρουν οφέλη για την υγεία όταν καταναλώνονται με φειδώ.
Επιπλέον, λόγω των μεθοδολογικών του περιορισμών, ενδέχεται να προωθήσει εξαιρετικά επεξεργασμένα τρόφιμα χαμηλής θρεπτικής αξίας. Αυτό συμβαίνει επειδή η προσθήκη θετικών συστατικών, όπως φυτικές ίνες ή πρωτεΐνη, μπορεί να βελτιώσει τη βαθμολογία ενός προϊόντος χωρίς να χρειαστεί η μείωση των δυσμενών συστατικών του, όπως η υψηλή περιεκτικότητα σε ζάχαρη ή λίπος. Ως αποτέλεσμα, προϊόντα μπορεί να παρουσιάζονται ως πιο υγιεινά από ό,τι είναι στην πραγματικότητα, γεγονός που υπονομεύει τον στόχο του Nutri-Score.
Eco-Score και περιβαλλοντική βιωσιμότητα
Δεν είναι δυνατόν να μιλήσουμε για τη διατροφή χωρίς να αναλογιστούμε τις περιβαλλοντικές ανησυχίες που εγείρει η βιομηχανία τροφίμων. Έτσι, το Eco-Score έρχεται να αντιμετωπίσει μια διαφορετική, αλλά εξίσου κρίσιμη, πτυχή των καταναλωτικών συνηθειών, τη βιωσιμότητα.
Υπολογισμός
Το πρώτο βήμα στη διαδικασία υπολογισμού του Eco-Score είναι η Ανάλυση Κύκλου Ζωής (LCA) ενός προϊόντος, η οποία αξιολογεί τον συλλογικό περιβαλλοντικό αντίκτυπο ενός τροφίμου με βάση 14 δείκτες περιβαλλοντικών επιπτώσεων, όπως το αποτύπωμα άνθρακα και η ατμοσφαιρική ρύπανση.
Για να γίνει το Eco-Score ακόμη πιο ακριβές, χρησιμοποιείται ένα σύστημα bonus/malus, που ενσωματώνει δείκτες που δεν λαμβάνονται υπόψη από την Ανάλυση Κύκλου Ζωής. Ένας τέτοιος δείκτης είναι η «μέθοδος παραγωγής», όπου για παράδειγμα σε προϊόντα που φέρουν ετικέτα Fairtrade αποδίδονται 10 επιπλέον βαθμοί.
Το Eco-Score στην κατανάλωση και την παραγωγή
Το Eco-Score προσφέρει πολλά οφέλη καθώς προάγει τη βιωσιμότητα και διευκολύνει τη λήψη αποφάσεων με περιβαλλοντικό αντίκτυπο, ώστε να στρέψει τους καταναλωτές προς λιγότερο επιβλαβή για το περιβάλλον προϊόντα.
Ομοίως με το Nutri-Score, απλοποιεί πολύπλοκα περιβαλλοντικά δεδομένα, βοηθώντας τους καταναλωτές να κάνουν πιο συνειδητές επιλογές χωρίς να χρειάζονται βαθιά κατανόηση της βιωσιμότητας.
Όσον αφορά τον τομέα της παραγωγής, το Eco-Score ενθαρρύνει τους κατασκευαστές να υιοθετήσουν βιώσιμες πρακτικές, όπως η ελαχιστοποίηση των απορριμμάτων και η «ηθική προμήθεια» (Ethical Sourcing), για να βελτιώσουν την απήχηση των προϊόντων τους.
Το Eco-Score λοιπόν βοηθά στη δημιουργία ενός πιο φιλικού προς το περιβάλλον συστήματος παραγωγής τροφίμων που ωφελεί τόσο τους παραγωγούς όσο και τους καταναλωτές.
Περιορισμοί
Ένα από τα κύρια προβλήματα που παρουσιάζει το Eco-Score είναι ότι εστιάζει πρωτίστως σε μετρήσιμους παράγοντες, όπως είναι το αποτύπωμα του άνθρακα και η χρήση νερού, αλλά παραβλέπει άλλες συνιστώσες της βιωσιμότητας, όπως είναι η χρήση φυτοφαρμάκων (και κατά συνέπεια οι επιπτώσεις τους στην υγεία, το έδαφος, τον αέρα) ή κοινωνικά ζητήματα που σχετίζονται με την παραγωγή τροφίμων. Αυτό θα μπορούσε να οδηγήσει σε βαθμολογίες που δεν αντικατοπτρίζουν πλήρως τον περιβαλλοντικό αντίκτυπο ενός προϊόντος, επειδή δεν λαμβάνουν υπόψη το σύνολο των περιβαλλοντικών επιπτώσεων.
Ένα άλλο πρόβλημα είναι ότι το Eco-Score βασίζεται σε δευτερογενή δεδομένα, τα οποία μπορεί να είναι ελλιπή ή παρωχημένα, γεγονός που θα μπορούσε να έχει ως αποτέλεσμα ορισμένα προϊόντα να λαμβάνουν λάθος βαθμολογία.
Αλληλεπίδραση Nutri-Score και Eco-Score
Ενδιαφέρον παρουσιάζει επίσης η επίδραση του Nutri-Score στην εκτίμηση των αντιληπτών περιβαλλοντικών επιπτώσεων των τροφίμων. Δηλαδή για παράδειγμα, υψηλή βαθμολογία Nutri-Score, που δεν σχετίζεται με τη βιωσιμότητα, φαίνεται να επηρεάζει την αντίληψη των καταναλωτών ως προς τη φιλικότητα των προϊόντων προς το περιβάλλον. Παρομοίως, ανεξαρτήτως της πραγματικής διατροφικής αξίας ενός τροφίμου, ένα χαμηλό (ή υψηλό) Eco-Score μπορεί να επηρεάσει δυνητικά το πxόσο υγιεινό θεωρείται από τους καταναλωτές.
Μια συνδυαστική προσέγγιση που θα χρησιμοποιήσει τόσο το Eco-Score όσο και το Nutri-Score μπορεί να είναι πιο αποδοτική, αφού θα λαμβάνει υπόψη τη βιωσιμότητα και την υγεία ταυτόχρονα, αποτρέποντας τη σύγχυση των δύο εννοιών.
Εφαρμογή
Δεδομένου ότι η υιοθέτηση του Nutri-Score και του Eco-Score είναι επί του παρόντος εθελοντική, δεν υπάρχει νομική απαίτηση για τη χρήση της ετικέτας.
Στην Ευρωπαϊκή Ένωση το Nutri-Score έχει υιοθετηθεί από πολλά κράτη μέλη (Γαλλία, Βέλγιο, Γερμανία, Λουξεμβούργο, Ολλανδία, Ισπανία και Ελβετία) και, παρόλο που δεν είναι υποχρεωτικό, όλο και περισσότερες χώρες το συνιστούν.
Αντίστοιχα το Eco-Score κερδίζει έδαφος με ολοένα και περισσότερες εταιρείες να υπογράφουν εθελοντικά την πρωτοβουλία για την εφαρμογή του. Στόχος είναι η εναρμονισμένη και υποχρεωτική διατροφική επισήμανση σε όλη την ΕΕ διασφαλίζοντας στους καταναλωτές την ικανότητα να λαμβάνουν καλώς ενημερωμένες αποφάσεις σχετικά με την υγεία και τον περιβαλλοντικό αντίκτυπο των προϊόντων που αγοράζουν.
* Καθηγητής, Ακαδημαϊκός, Πολυτεχνείο Κρήτης, Επίτιμος Δρ ΑΠΘ
** Μαριάμ Βασιλάκη, Φοιτήτρια, Σχολή ΜΠΔ, Πολυτεχνείο Κρήτης