Τα τελευταία χρόνια, έχουμε γίνει αναγνώστες ειδήσεων από τον επιχειρηματικό κόσμο για σφοδρές αντιδικίες μεταξύ μετόχων Ανωνύμων Εταιρειών (Α.Ε.). Όσο μεγαλύτερα είναι τα συμφέροντα που διακυβεύονται τόσο εντονότερη είναι και η σύγκρουση, με πεδία των μαχών τις δικαστικές αίθουσες και τις Γενικές Συνελεύσεις.
Είναι πραγματικότητα ότι οι μέτοχοι πλειοψηφίας ενίοτε παρασύρονται σε πράξεις που θίγουν τα δικαιώματα των λοιπών μετόχων. Και φυσικά είναι πολλές οι περιπτώσεις εταιρειών που μετά τον θάνατο του ιδρυτή τους, περνάνε στα χέρια περισσότερων κληρονόμων, χωρίς να έχουν όλοι την ίδια διάθεση συνεργασίας.
Θα υπάρξουν, εξάλλου, ενίοτε, στιγμές που ο μέτοχος πλειοψηφίας θεωρεί δίκαιο να αποκομίζει εκείνος ακόμα μεγαλύτερο κομμάτι των κερδών σε σχέση με τους λοιπούς μετόχους, οι οποίοι και πιθανόν να μη συμβάλλουν το ίδιο στις εργασίες της εταιρείας.
Σε αυτές τις περιπτώσεις, αλλά και σε πολλές άλλες, θα προσπαθήσει ο μέτοχος πλειοψηφίας να θέσει σε εφαρμογή συγκεκριμένες τακτικές, οι οποίες θα του δώσουν ένα οικονομικό πλεονέκτημα. Στο παρόν άρθρο θα αναφέρουμε τις βασικότερες από αυτές, σημειώνοντας εκ προοιμίου ότι λίγες θα είναι οι περιπτώσεις όπου ο νόμος και η δικαιοσύνη δεν θα μπορούν να δώσουν λύση.
Asset/cash flow Tunneling
Βασικός μέτοχος και μέλος Διοικητικού Συμβουλίου (Δ.Σ.) καταρτίζει σε βάρος της Α.Ε. συμβάσεις με εταιρείες δικών του συμφερόντων, μεταφέροντας κατ’ αυτόν τον τρόπο εταιρικό πλούτο στον εαυτό του (π.χ. πώληση περιουσιακών στοιχείων σε χαμηλότερη της αγοραίας τιμή, μίσθωση ακινήτων της Α.Ε. σε εταιρείες συμφερόντων του με ευνοϊκούς όρους, αγορά από την Α.Ε. περιουσιακών στοιχείων εταιρειών συμφερόντων του σε υψηλότερες της αγοραίας τιμές κοκ).
Αρκετές περιπτώσεις έχουμε διαβάσει κατά καιρούς στον οικονομικό τύπο με ισχυρισμούς χρήσης αυτής της πρακτικής. Φέρνω ενδεικτικά ως παράδειγμα ισχυρισμό μετόχου γνωστής αλυσίδας σουπερμάρκετ όπου το 2022 κατηγόρησε τον έτερο μέτοχο και CEO ότι συνάπτει προνομιακές συμβάσεις μίσθωσης ακινήτων με εταιρεία συμφερόντων του.
Όπως επίσης και πρόσφατο παράδειγμα για πρώην εκπρόσωπο εισηγμένης εταιρείας σε βάρος του οποίου ασκήθηκε ποινική δίωξη προκειμένου να δικαστεί για το αδίκημα της απιστίας σε βαθμό κακουργήματος· η κατηγορία ήταν ότι είχε συνάψει για λογαριασμό της Α.Ε. μία εικονική σύμβαση παροχής συμβουλευτικών υπηρεσιών αξίας 260.000 ευρώ.
Loan Tunneling
Βασικός μέτοχος και μέλος Δ.Σ. αντιμετωπίζει το εταιρικό ταμείο ως δικό του, μεταφέροντας χρηματικά διαθέσιμα στον εαυτό του, χαρακτηρίζοντας ενίοτε τις εν λόγω κινήσεις ως ταμειακές διευκολύνσεις ή άτοκα δάνεια.
Παράδειγμα, αποτελεί πρόσφατη υπόθεση που δημοσιεύτηκε στο τύπο όπου μέτοχοι Α.Ε. κατηγορούσαν συγγενή τους περί ιδιοποίησης 325,5 εκατ. δολαρίων από αδιανέμητα κέρδη της Α.Ε.
Equity tunneling
Μέτοχος πλειοψηφίας ψηφίζει στη Γ.Σ. περί αύξησης του Μετοχικού Κεφαλαίου της Α.Ε. ενώ οι λοιποί μέτοχοι δεν έχουν την οικονομική δυνατότητα να συμμετέχουν, με αποτέλεσμα τη μείωση του ποσοστού τους.
Μια αντίστοιχη κατηγορία διατυπώθηκε από μετόχους μειοψηφίας σε Γ.Σ. περί αύξησης Μετοχικού Κεφαλαίου μεγάλης κατασκευαστικής εταιρείας το 2021, όπου εκφράστηκε η άποψη πως η Διοίκηση «ζητάει χρήματα χωρίς σχέδιο» και ότι με αυτό τον τρόπο θα αλλοιωθεί το ποσοστό των μικρομετόχων.
Παρόμοια τακτική οδήγησης της μειοψηφίας σε αναγκαστική έξοδο μπορεί να εφαρμόσει ο μέτοχος πλειοψηφίας αξιοποιώντας και τις ειδικές διατάξεις περί μετασχηματισμών (συγχώνευση δια εξαγοράς κ.ο.κ.).
Άλλες παρόμοιες πρακτικές
1. Μέτοχος πλειοψηφίας συμμετέχοντας στη Γενική Συνέλευση λαμβάνει αποφάσεις περί υψηλών και δυσανάλογων αμοιβών μελών Δ.Σ. συνδεδεμένων με αυτόν (ή του εαυτού του εφόσον είναι και μέλος Δ.Σ.), «αμοιβοποιώντας» κατ’ αυτόν τον τρόπο τα κέρδη της Α.Ε., ώστε να μείνουν ελάχιστα ποσά για διανομή σε λοιπούς μετόχους (οι αμοιβές μελών Δ.Σ. κατ’ αυτόν τον τρόπο βαρύνουν τα έξοδα διοικητικής λειτουργίας της Α.Ε. και εκπίπτουν από τα ακαθάριστα έσοδά της).
2. Μέτοχος πλειοψηφίας ψηφίζει στη Γενική Συνέλευση περί μη διανομής μερίσματος ή περί διανομής μερίσματος μόνο του 10% των κερδών (αφαιρουμένου τακτικού αποθεματικού κοκ) και μεταφοράς των λοιπών κερδών «εις νέον» (αυξάνοντας άρα την καθαρή θέση της εταιρείας).
Η περίπτωση αυτή, αν και αυξάνει την αγοραία αξία των μετοχών, θίγει υπό περιπτώσεις τα δικαιώματα της μειοψηφίας, καθότι η τελευταία σε μη εισηγμένες εταιρείες δεν μπορεί να εξέλθει ευχερώς ρευστοποιώντας τους τίτλους της. Με άλλα λόγια, ακόμα και να σωρεύονται κέρδη σε μια Α.Ε. και άρα να αυξάνεται η καθαρή της θέση και η πραγματική αξία των τίτλων των μετόχων μειοψηφίας, οι τελευταίοι δεν έχουν, τις περισσότερες φορές, «αγορά» για να απευθυνθούν.
3. Μέτοχος πλειοψηφίας της Α.Ε. δραστηριοποιείται και μέσω άλλης εταιρείας αποσπώντας πελάτες και έσοδα από την Α.Ε. σε βάρος των λοιπών μετόχων. Ο μέτοχος πλειοψηφίας, κατ’ αρχήν, δεν έχει υποχρέωση μη ανταγωνισμού. Άρα μέσω εκμετάλλευσης πιθανών επιχειρηματικών ευκαιριών, των οποίων λαμβάνει γνώση λόγω της συμμετοχής του στην Α.Ε., «μεταφέρει» επιχειρηματικά κέρδη από την Α.Ε., όπου θα έπρεπε να τα μοιραστεί με τους λοιπούς μετόχους, σε άλλη εταιρεία αποκλειστικά δικών του συμφερόντων.
Αυτό θα μπορούσε να γίνει και μέσω άλλων κατασκευών: π.χ. Α.Ε. διαχείρισης ακινήτων εκμισθώνει σε χαμηλότερη της αγοραίας τιμή ακίνητο ιδιοκτησίας της, ενώ παράλληλα ο ίδιος μισθωτής καταβάλει μεγαλύτερο μίσθωμα σε άλλο ακίνητο εταιρείας συμφερόντων του μετόχου πλειοψηφίας, ισορροπώντας κατ' αυτόν τον τρόπο τη διαφορά σε βάρος της Α.Ε. και άρα των μετόχων μειοψηφίας.
Η τακτική αυτή μπορεί να φτάσει στο σημείο ο μέτοχος πλειοψηφίας να αδρανοποιήσει εμπορικά την Α.Ε., ώστε να λειτουργεί πλέον ο ίδιος μέσω της δικής του εταιρείας, χωρίς συμμετοχή των λοιπών μετόχων.
Τρόποι αντιμετώπισης
Πώς, όμως, μπορεί να αντιμετωπιστούν οι παραπάνω στρατηγικές; Υπάρχουν λύσεις προστασίας για τους μετόχους μειοψηφίας;
Η πιο ορθή τακτική προστασίας είναι η πρόβλεψη και διαμόρφωση κατάλληλων όρων στο καταστατικό της Α.Ε. και σε εξωεταιρικές συμφωνίες όπου θα ρυθμίζονται οι παραπάνω περιπτώσεις με σκοπό τον περιορισμό τους.
Αν δεν έχουμε, όμως, αντίστοιχη πρόγνωση, θα πρέπει οι μέτοχοι μειοψηφίας να πορευτούν με τα όπλα που τους δίνει ο νόμος. Τα δικαστήριά μας είναι εξοικειωμένα με τις παραπάνω τακτικές και άρα μπορούν να αντιμετωπίσουν αντίστοιχες διαφορές με πρακτικό και οικονομικά ορθό προσανατολισμό. Η ειδικότερη ανάλυση, ωστόσο, των τρόπων αντιμετώπισης αποτελεί αντικείμενο ενός χωριστού άρθρου, το οποίο και θα ακολουθήσει.
Δεν πρέπει, τέλος, να ξεχνάμε, ότι οι εταιρικές διαφορές ενδέχεται να ιδωθούν και από την αντίστροφη πλευρά: υπάρχουν περιπτώσεις που ο μέτοχος μειοψηφίας ασκεί αλλεπάλληλα ένδικα βοηθήματα και δικαιώματα καταχρηστικά και παρελκυστικά με σκοπό την άσκηση αθέμιτης πίεσης στον μέτοχο πλειοψηφίας ώστε λ.χ. να εξαγοραστεί για δυσανάλογα υψηλό αντίτιμο. Και αυτές οι περιπτώσεις μπορούν να βρουν τη σωστή άμυνα, χωρίς να ξεχνάμε πάντα ότι η εμπλοκή σε μακροχρόνιους δικαστικούς αγώνες ενέχει τον κίνδυνο νέκρωσης της εταιρείας και δαπάνης υψηλών ποσών χωρίς λήψη κάποιου άμεσου επιχειρηματικού οφέλους.
* O Γιώργος Ψαράκης, ΜΔΕ, LL.M., PgCert, είναι δικηγόρος Αθηνών, εταίρος στη δικηγορική εταιρεία Ψαράκης-Κεφαλάς (www.psarakislegal.com).
Στις 10/12/2024 θα παρουσιαστεί σχετικό Workshop για τα θέματα των εταιρικών αντιδικιών από τους Γ. Ψαράκη και Γ. Κεφαλά στις εγκαταστάσεις της «Νομικής Βιβλιοθήκης» (για περισσότερα εδώ).