Κατά τον Eric Weiner, που αυτοσυστήνεται ως φιλοσοφημένος ταξιδιώτης, η Αρχαία Αθήνα του Πλάτωνα, συνδέεται άμεσα με τη Φλωρεντία του Λεονάρντο Ντα Βίντσι και τη Σίλικον Βάλει του Ζούκερμπεργκ και του Facebook, κάνοντας μια βόλτα και από την Amazon του Μπέζος, την Microsoft του Γκέιτς και την Apple του Τζόμπς.
Γιατί όμως αυτή η σύνδεση; Πολύ απλά γιατί η Αρχαία Αθήνα υπήρξε η περιοχή «δημιουργικής μεγαλοφυΐας» στον κόσμο.
Αυτό δεν σημαίνει ότι η Αθήνα του Πλάτωνα είχε τους πιο «έξυπνους ανθρώπους στον κόσμο», όπως βλακωδώς κάποιοι υποστηρίζουν σήμερα. Η καθηγήτρια Μάργκαρετ Μπάιντεν, αυθεντία στην «Τεχνητή Νοημοσύνη» (Τ.Ν.), τονίζει ότι μεγαλοφυής από δημιουργικής πλευράς, είναι κάποιος που έχει την «ευκαιρία να παρουσιάζει ιδέες καινούργιες, που προκαλούν έκπληξη και έχουν μεγάλη αξία».
Αν αυτή η τοποθέτηση γίνει δεκτή, τότε το ερώτημα που έρχεται στο προσκήνιο είναι αυτό του αν η μεγαλοφυΐα γεννιέται ή αν δημιουργείται. Ως απάντηση ο Eric Weiner προσφεύγει σε μια παρατήρηση του Έντισον, που έλεγε ότι «η μεγαλοφυΐα είναι 99% ιδρώτας και 1% έμπνευση».
Όμως ο ιδρώτας και η έμπνευση χρειάζονται και την κατάλληλη κουλτούρα για να μπορέσουν να έχουν την επιθυμητή απόδοση. Και στο σημείο αυτό τα πράγματα δυσκολεύουν. Η κουλτούρα της δημιουργικότητας δεν είναι δεδομένη. Αντιθέτως, για ορισμένες κατηγορίες ανθρώπων είναι και επικίνδυνη. Η ανάπτυξη της δημιουργικότητας προϋποθέτει ελευθερία και κριτική σκέψη. Αυτά είναι όμως πολύ «κακά πράγματα» για κάποιους «νονούς», «προστάτες» και λοιπούς «πεφωτισμένους» ηγέτες.
Η ελευθερία και η κριτική σκέψη, δεν είναι συμβατές με εξ αποκαλύψεως αλήθειες, αναπόδεικτες θεωρίες και κλειστά συστήματα εξουσίας. Αντιθέτως, η ελευθερία και η κριτική σκέψη, αναπτύσσονται παντού όπου υπάρχει ανοικτή αγορά. Οι ιδέες αναπτύσσονται, κυκλοφορούν και γονιμοποιούνται όταν μπορούν να εκφράζονται ελεύθερα και να προκαλούν διευρυμένη συζήτηση.
Υπάρχει όμως και μια άλλη διάσταση στην υλοποίηση νέων ιδεών. Είναι αυτή της ανάληψης κινδύνων. Η παραγωγή και η εμπορευματοποίηση μιας ιδέας, δεν γίνεται αυτομάτως ούτε είναι αυτονόητη. Το ίδιοι βεβαίως ισχύει και για τις μεταφορές αγαθών και υπηρεσιών που προκύπτουν από την υλοποίηση νέων ιδεών Συναφείς με την αξιοποίηση νέων ιδεών είναι και η εργασία, έννοια πάνω στην οποίαν δομήθηκε μέρος του δυτικού κυρίως πολιτισμού. Αυτού που δημιούργησε και τον βιομηχανικό τρόπο παραγωγής.
Παραγωγή και εξάλειψη της εργασίας
Από τον παλαιολιθικό κυνηγό /συλλέκτη και τον νεολιθικό αγρότη ως τον μεσαιωνικό χειροτέχνη και τον εργάτη της γραμμής συναρμολόγησης του αιώνα μας, η εργασία αποτελούσε ένα αναπόσπαστο τμήμα της καθημερινής ύπαρξης. Τώρα, για πρώτη φορά, η ανθρώπινη εργασία εξαλείφεται συστηματικά από την διαδικασία της παραγωγής. Βρισκόμαστε σήμερα στο τέλος ενός πολιτισμού που δημιουργήθηκε στη διάρκεια των δύο τελευταίων αιώνων.
Όπως τονίζει ο καθηγητής Μιχ. Κονιόρδος, αυτός ο πολιτισμός βασίστηκε στη μεγάλη μαζική βιομηχανική παραγωγή (πρώτη και δεύτερη βιομηχανική επανάσταση). Η βιομηχανική επανάσταση αποδέσμευσε την παραγωγική διαδικασία από τους όρους και τους ρυθμούς της ατομικής εργασίας. Η αρχική υποκειμενική μονάδα παραγωγής που βασιζόταν στον παραγωγό (χειροτεχνία) ή στο συνδυασμό τμηματικών λειτουργιών (βιοτεχνία), αποσυντέθηκε για να επανεμφανιστεί με τη μορφή της αντικειμενικής μονάδας του συστήματος των μηχανών στην οποία εντάσσεται ο «συνολικός εργάτης».
Η εκβιομηχάνιση, που αποτέλεσε τη βάση της καπιταλιστικής παραγωγής, γενίκευσε αυτή τη δομή των παραγωγικών δυνάμεων στο εργοστάσιο. Η δομή αυτή μπορεί να διέφερε διαχρονικά στην υλική της όψη, παρέμεινε όμως αναλλοίωτη σε ό,τι αφορά τον εσωτερικό χωρισμό ανάμεσα στις μηχανές και την εργατική δύναμη.
Το πλαίσιο αυτό όμως σήμερα με μεγάλη ταχύτητα αλλάζει. Στον 21ο αιώνα, οι ραγδαίες εξελίξεις του αρχικού τεχνικού πολιτισμού, ήδη οδηγούν στον νέο ψηφιακό κόσμο με τον τελευταίο να εισέρχεται πλέον όλο και περισσότερο στην εποχή της Τεχνητής Νοημοσύνης. Παρατηρούνται έτσι μια σειρά από πρωτόγνωρα κοινωνικά και πολιτιστικά φαινόμενα, που για κάποιους στοχαστές οριοθετούν τον «αιώνα της μεταεπιχειρηματικότητας».
Και η μεγάλη πρόκληση στη διάρκεια αυτής της νέας περιόδου, θα είναι οι τρόποι αξιοποίησης των γνώσεων, του ελεύθερου χρόνου και της μαζικής ψηφιοποίησης του πολιτισμού. Όσο για τα ρομπότ, στο μέτρο που θα αναπτύσσεται η Τεχνητή Νοημοσύνη, ο ρόλος τους θα γίνεται όλο και πιο ζωτικός, για την καθημερινότητα των ανθρώπων.
Τα ρομπότ θα απελευθερώνουν χρόνο, θα υποκαθιστούν εργασία και θα παράγουν αξία. Θα πρέπει να δούμε όμως αν η παραγόμενη από αυτά και την ΤΝ υπεραξία θα είναι επαρκής για να καλύπτει οικονομικά τον ελεύθερο χρόνο.
Με πιο απλά λόγια, ο πλούτος που θα παράγεται από τα ρομπότ και την ΤΝ θα μπορεί να είναι τόσος ώστε ο άνθρωπος να αξιοποιεί κατά το δοκούν τον ελεύθερο χρόνο του;