Αν το «μαγαζί» δεν βελτιώσει αμέσως την ανταγωνιστικότητά του, σε λίγο καιρό ίσως σταματήσει να υπάρχει. Αυτό είναι το συμπέρασμα-σοκ που ο Μάριο Ντράγκι προσφέρει στην Ευρωπαϊκή Ένωση, σε μια κρίσιμη υπαρξιακή φάση της.
Και στη βάση αυτής της λογικής, ο πρώην πρόεδρος της ΕΚΤ παρουσίασε την έκθεσή του στις 11 το πρωί της Δευτέρας, 9 Σεπτεμβρίου, μαζί με την Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, την πρόεδρο της Επιτροπής, η οποία την υποστήριξε. Μια πολυαναμενόμενη έκθεση που περιλαμβάνει, συνολικά, περίπου 170 προτάσεις.
Ο Μάριο Ντράγκι έδειξε ξεκάθαρα ότι δεν ήθελε να αμφισβητήσει την κοινωνική βάση των Ευρωπαίων και ότι η ανταγωνιστικότητα δεν είναι θέμα «μείωσης του κόστους εργασίας, χαμηλότερων μισθών ή μεγαλύτερης ευελιξίας».
Για αυτόν, το κλειδί είναι η γνώση των υψηλών τεχνολογιών του μέλλοντος, επομένως οι δεξιότητες και η εκπαίδευση. Ο εγκέφαλος, με μια λέξη. «Στην πραγματικότητα, στην Ευρωπαϊκή Ένωση, η παραγωγικότητα ήταν ελαφρώς καλύτερη από αυτή των Ηνωμένων Πολιτειών, αν εξαιρέσουμε τον τομέα της υψηλής τεχνολογίας», εξηγεί για να υποστηρίξει το σκεπτικό του.
Διευρύνθηκε το χάσμα ΕΕ-ΗΠΑ
Η παρατήρηση του «Super Mario» δεν αποφεύγει τη σκληρή πραγματικότητα: η Ευρώπη χάνει έδαφος έναντι των μεγάλων ανταγωνιστών της, ιδίως των Ηνωμένων Πολιτειών και της Κίνας.
Οι αριθμοί είναι ανατριχιαστικοί. Το χάσμα του ΑΕΠ μεταξύ της EE και των Ηνωμένων Πολιτειών έχει διευρυνθεί, από 15% το 2002 σε 30% το 2023. Για το πρώην αφεντικό της ΕΚΤ, η διαφορά παραγωγικότητας από μόνη της εξηγεί το 70%.
«Το πραγματικό διαθέσιμο εισόδημα τα τελευταία δεκαπέντε με είκοσι χρόνια στις Ηνωμένες Πολιτείες έχει αυξηθεί δύο φορές περισσότερο από ό,τι στην Ευρώπη», είπε στη συνέντευξη Τύπου του. [...] Σκεφτείτε το γεγονός ότι ο πληθυσμός μειώνεται και μέχρι το 2042 δύο εκατομμύρια εργαζόμενοι ετησίως θα εξαφανίζονται από την αγορά εργασίας». Εν ολίγοις, η παρατήρηση μιας «αργής αγωνίας».
Η Ευρώπη υποφέρει επίσης από κραυγαλέα έλλειψη καινοτομίας και βιομηχανικού δυναμισμού. Ο Μάριο Ντράγκι επισημαίνει «μια στατική βιομηχανική δομή που παράγει έναν φαύλο κύκλο χαμηλών επενδύσεων και χαμηλής καινοτομίας».
«Δεν υπάρχει ευρωπαϊκή εταιρεία με χρηματιστηριακή αξία μεγαλύτερη από 100 δισεκατομμύρια ευρώ που να έχει δημιουργηθεί από την αρχή τα τελευταία πενήντα χρόνια, ενώ στις Ηνωμένες Πολιτείες οι έξι εταιρείες αξίας άνω των 1.000 δισεκατομμυρίων ευρώ δημιουργήθηκαν όλες κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου», υπογραμμίζει στην έκθεσή του.
Οι επενδυτικές ανάγκες είναι τεράστιες. Σύμφωνα με τον Ντράγκι, η ελάχιστη πρόσθετη ετήσια επένδυση που απαιτείται θα είναι 750-800 δισεκατομμύρια ευρώ, που αντιστοιχεί στο 4,4-4,7% του ΑΕΠ της EE το 2023.
Αντιμέτωπος με αυτή τη ζοφερή εικόνα, ο Μάριο Ντράγκι αντλεί ένα οπλοστάσιο προτάσεων που δεν θα παραλείψουν να κάνουν... μερικά δόντια να τρίζουν στις ευρωπαϊκές καγκελαρίες.
Η τόνωση της καινοτομίας
Πρώτο έργο: τόνωση της καινοτομίας. Ο πρώην κεντρικός τραπεζίτης υποστηρίζει μια πραγματική επανάσταση του Κοπέρνικου. Δεν προτείνει τίποτα περισσότερο και τίποτα λιγότερο από τον διπλασιασμό του προϋπολογισμού του επόμενου προγράμματος πλαισίου έρευνας και καινοτομίας για να φτάσει στα 200 δισ. ευρώ σε 7 χρόνια, θέλει να δημιουργήσει μια πραγματική ευρωπαϊκή υπηρεσία για την ανατρεπτική καινοτομία, βασισμένη στο μοντέλο της αμερικανικής Darpa, υιοθετώντας εδώ μια ιδέα του προέδρου Μακρόν που διατυπώθηκε από την ομιλία της Σορβόννης το 2017 και έκτοτε παραμένει νεκρό γράμμα.
Για να προσελκύσει και να διατηρήσει τα καλύτερα μυαλά, η έκθεση προτείνει τη μεταρρύθμιση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Έρευνας (ERC) και τη δημιουργία ενός «ERC για ιδρύματα» για τη χρηματοδότηση ερευνητικών κέντρων αριστείας. Ένας τρόπος να σταματήσουμε την αιμορραγία των ταλέντων της ΕΕ στις Ηνωμένες Πολιτείες.
Όμως ο Ντράγκι θέλει να διευκολύνει τη μετάβαση από την καινοτομία στην εμπορευματοποίηση δημιουργώντας ένα νέο καθεστώς «καινοτόμου ευρωπαϊκής εταιρείας». Αυτά τα ψήγματα θα επωφεληθούν από μια «ενιαία ψηφιακή ταυτότητα, έγκυρη σε όλη την EE και αναγνωρισμένη από όλα τα κράτη-μέλη», καθώς και από εναρμονισμένη νομοθεσία για το εταιρικό δίκαιο και την αφερεγγυότητα. Αρκετά για να καταρρίψουμε τα εμπόδια που επί του παρόντος εμποδίζουν την ανάπτυξη των ευρωπαϊκών νεοφυών επιχειρήσεων.
Από την πλευρά της χρηματοδότησης, η έκθεση ζητά τη μαζική ανάπτυξη επιχειρηματικών κεφαλαίων στην Ευρώπη και τη διευκόλυνση της πρόσβασης καινοτόμων εταιρειών στις κεφαλαιαγορές, μια ιδέα που είναι στον αέρα από την άνοιξη και την οποία η Γερμανία προωθεί με αυτή την έννοια.
Ειδικότερα, προτείνει την επέκταση της εντολής της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων, ώστε να της επιτραπεί να συνεπενδύει σε έργα που απαιτούν μεγαλύτερο όγκο κεφαλαίων. Ένας τρόπος να γεφυρωθεί το χάσμα που μας χωρίζει από τις Ηνωμένες Πολιτείες όσον αφορά τη χρηματοδότηση νεοφυών επιχειρήσεων.
Γνωρίζοντας ότι η Τεχνητή Νοημοσύνη (ΤΝ) θα είναι το νεύρο του αυριανού οικονομικού πολέμου, ο Μάριο Ντράγκι δεν τσιγκουνεύεται. Συνιστά τη σημαντική αύξηση της υπολογιστικής ικανότητας που είναι αφιερωμένη στην Τεχνητή Νοημοσύνη στα ευρωπαϊκά κέντρα υπερυπολογιστών και την ανάπτυξη ενός «ομοσπονδιακού μοντέλου Τεχνητής Νοημοσύνης», που θα βασίζεται στη συνεργασία μεταξύ δημόσιων και ιδιωτικών υποδομών.
Ακόμη πιο τολμηρό, προτείνει την έναρξη ενός σχεδίου «κάθετης προτεραιότητας ΤΝ» για την επιτάχυνση της ενσωμάτωσης της Τεχνητής Νοημοσύνης σε δέκα στρατηγικούς τομείς: αυτοκίνητα, ρομποτική, ενέργεια, τηλεπικοινωνίες, γεωργία, αεροδιαστημική, άμυνα, περιβαλλοντικές προβλέψεις, φαρμακευτική βιομηχανία και υγειονομική περίθαλψη. Η Ευρώπη δεν έχει την πολυτέλεια να χάσει το τρένο της επανάστασης της ΤΝ, όπως έχασε αυτή του Διαδικτύου.
Συμφιλίωση οικολογίας και οικονομίας
Στο μέτωπο της οικολογικής μετάβασης, ο πρώην κεντρικός τραπεζίτης παίζει τον ρόλο της εξισορρόπησης, λίγο σαν την Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν κατά τη διάρκεια της προγραμματικής της ομιλίας στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο στις 18 Ιουλίου. Προτείνει «ένα κοινό σχέδιο για την απαλλαγή από τις εκπομπές ρύπων και την ανταγωνιστικότητα» που θα επιτρέψει στην Ευρώπη να παραμείνει στην πρώτη γραμμή των πράσινων τεχνολογιών, διατηρώντας παράλληλα τον βιομηχανικό της ιστό.
Στον ενεργειακό τομέα, συνιστά την ενίσχυση της κοινής προμήθειας υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG) προκειμένου να χρησιμοποιηθεί καλύτερα η συλλογική δύναμη των Ευρωπαίων στις διαπραγματεύσεις. Στην αγορά ηλεκτρικής ενέργειας, προτείνει την αποσύνδεση της αμοιβής των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και της πυρηνικής ενέργειας από εκείνη των ορυκτών καυσίμων. Αυτό στοχεύει να αντικατοπτρίζει καλύτερα το πραγματικό κόστος παραγωγής και να μειώσει τον αντίκτυπο των ασταθών τιμών του φυσικού αερίου στους λογαριασμούς ηλεκτρικής ενέργειας.
Για την αυτοκινητοβιομηχανία, ένα βασικό τομέα της ευρωπαϊκής οικονομίας, ο Μάριο Ντράγκι ζητά τη δημιουργία ενός βιομηχανικού οδικού χάρτη λαμβάνοντας υπόψη την ηλεκτροκίνηση και την ψηφιοποίηση. Μια απαραίτητη ώθηση απέναντι στον κινεζικό ανταγωνισμό.
Γνωρίζοντας ότι η Ευρώπη δεν μπορεί να παραμείνει αφελής σε έναν όλο και πιο ασταθή κόσμο, ο Ιταλός πολιτικός και τραπεζίτης υποστηρίζει μια πραγματική «εξωτερική οικονομική πολιτική» για τη μείωση των στρατηγικών μας εξαρτήσεων. Συγκεκριμένα, προτείνει τη δημιουργία μιας «ευρωπαϊκής πλατφόρμας για κρίσιμες πρώτες ύλες» υπεύθυνη για τη συγκέντρωση της ζήτησης για κοινές αγορές και τη διαχείριση στρατηγικών αποθεμάτων σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Πρόκειται για την εξασφάλιση των προμηθειών μας σε σπάνιες γαίες και άλλα υλικά απαραίτητα για τη βιομηχανία μας.
Αμυνα και «κοινό ευρωπαϊκό χρέος»
Στο αμυντικό μέτωπο, η έκθεση ζητά την αύξηση της ευρωπαϊκής χρηματοδότησης για Ε&Α (έρευνα και ανάπτυξη) και την ανάπτυξη «αμυντικών έργων κοινού ευρωπαϊκού ενδιαφέροντος» για την ενίσχυση της αμυντικής Ευρώπης.
Στο πλαίσιο αυτό, ο Μάριο Ντράγκι προκαλεί επιφυλακτικά την ιδέα ενός κοινού ευρωπαϊκού χρέους, μόνο ως «περιορισμένου μέσου και όχι ως στόχου από μόνου του». Προτείνει την τακτική έκδοση κοινών ασφαλών περιουσιακών στοιχείων για τη χρηματοδότηση κοινών επενδυτικών σχεδίων, εμπνευσμένα από το μοντέλο NextGenerationEU. Αυτή η προσέγγιση θα στοχεύει στη χρηματοδότηση «ευρωπαϊκών δημόσιων αγαθών», όπως η έρευνα αιχμής ή η αμυντική υποδομή.
Ωστόσο, ο Ντράγκι θέτει αυστηρούς όρους: ενισχυμένους φορολογικούς κανόνες, περιορισμένη έκδοση σε συγκεκριμένα έργα και σταθερές εγγυήσεις. Ο στόχος είναι να συμβιβαστούν οι τεράστιες επενδυτικές ανάγκες της EE με την απροθυμία ορισμένων χωρών να αμοιβαιοποιήσουν το χρέος.
Ωστόσο, ο Μάριο Ντράγκι γνωρίζει ότι αυτές οι προτάσεις δεν μπορούν να εφαρμοστούν αποτελεσματικά χωρίς αναθεώρηση της ευρωπαϊκής διακυβέρνησης. Θέλει έτσι να εξορθολογίσει την ευρωπαϊκή γραφειοκρατία. Επί του παρόντος, υπάρχουν πολλοί επικαλυπτόμενοι μηχανισμοί συντονισμού, που δημιουργούν σύγχυση και αναποτελεσματικότητα. Ένα «πλαίσιο συντονισμού ανταγωνιστικότητας» θα τα αντικαταστήσει όλα.
Για να επιταχυνθεί η λήψη αποφάσεων, προτείνει την επέκταση της ψηφοφορίας με ειδική πλειοψηφία σε περισσότερους τομείς στο Συμβούλιο της EE. Αναφέρει ειδικότερα τη χρήση της ρήτρας «γέφυρα» για τη γενίκευση της ψηφοφορίας με ειδική πλειοψηφία σε όλους τους τομείς πολιτικής στο Συμβούλιο. Αυτή η πρόταση αποσκοπεί στην επιτάχυνση της διαδικασίας λήψης αποφάσεων της EE, ιδιαίτερα σε καταστάσεις όπου μόνο ένα κράτος-μέλος μπορεί να εμποδίσει μια απόφαση. Ωστόσο, η εφαρμογή αυτής της ρήτρας θα απαιτούσε προηγούμενη ομόφωνη συμφωνία σε επίπεδο Ευρωπαϊκού Συμβουλίου. Τέλος, εάν μπλοκαριστεί η δράση σε επίπεδο EE, συνιστά τη χρήση συστημάτων «ενισχυμένης συνεργασίας» μεταξύ των πρόθυμων κρατών-μελών.
Η ανάκτηση της ανταγωνιστικότητας θα συνεπάγεται τη μείωση του ρυθμιστικού φόρτου που επιβαρύνει τις ευρωπαϊκές επιχειρήσεις. Η έκθεση Ντράγκι προτείνει τον διορισμό νέου αντιπροέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, αρμόδιου για την απλούστευση. Η αποστολή του: να καθαρίσει τη ρυθμιστική ζούγκλα των Βρυξελλών.
Η έκθεση έχει συνεπώς το πλεονέκτημα να κάνει μια σαφή διάγνωση και να προτείνει φιλόδοξες λύσεις. Μένει να δούμε αν οι Ευρωπαίοι ηγέτες θα έχουν το πολιτικό θάρρος να το αναλάβουν. Η εφαρμογή αυτών των προτάσεων θα απαιτούσε μια εις βάθος αναθεώρηση των ευρωπαϊκών συνθηκών, μια πάντα επικίνδυνη διαδικασία. Θα συνεπαγόταν επίσης πρόσθετες μεταβιβάσεις κυριαρχίας στις Βρυξέλλες σε τομείς τόσο ευαίσθητους όπως η βιομηχανική πολιτική ή η φορολογία.
Όπως επισημαίνει ο Μάριο Ντράγκι στην έκθεσή του, «η Ευρώπη εισέρχεται σε μια άνευ προηγουμένου περίοδο της ιστορίας της, όπου οι ραγδαίες τεχνολογικές αλλαγές και οι τομεακές μεταβάσεις θα συνδυαστούν με τη συρρίκνωση του πληθυσμού σε ηλικία εργασίας».
Για τον σωτήρα του ευρώ, το μεγάλο άλμα προς τη νεωτερικότητα είναι τώρα ή ποτέ. Η Ευρώπη πρέπει να επανεφεύρει τον εαυτό της, εάν θέλει να παραμείνει στην κούρσα. Η ιστορία θα κρίνει τους Ευρωπαίους ηγέτες από την αντίδρασή τους στις προτάσεις του Μάριο Ντράγκι.