Αναρωτήθηκε κανείς γιατί με αφορμή την πανδημία η παγκόσμια εφοδιαστική αλυσίδα είχε προβλήματα; Όταν ο καθένας λέει το κοντό και το μακρύ του για την ακρίβεια, γνωρίζει επακριβώς πως λειτουργεί μια διεθνοποιημένη οικονομία, σε ένα περιβάλλον μάλλον ακραίας αβεβαιότητας; Όταν ο Ρώσος δικτάτορας έκανε «ντου» στην Ουκρανία γνώριζε τις μη ορατές πτυχές μιας «πολεμικής οικονομίας»;
Στα ερωτήματα αυτά οι απαντήσεις είναι αρνητικές. Και αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι οι οικονομολόγοι ασχολούνται σχεδόν αποκλειστικά με τη μακροοικονομία και μικροοικονομία, όταν σε περιόδους κρίσεων μετασχηματισμών και εμπόλεμων καταστάσεων, οι οικονομίες δεν λειτουργούν με σταθερά κριτήρια και σε δεδομένα πλαίσια.
Οι αλυσίδες εφοδιασμού
Αυτή η κατάσταση, εξηγείται εν μέρει από το γεγονός ότι η οικονομική επιστήμη, στο βαθμό που υπάρχει, κυριαρχούνταν από τη μακροοικονομία (η οποία μελετά τους συστημικούς μηχανισμούς, σε παγκόσμια κλίμακα) και τη μικροοικονομία (που μελετά τους οικονομικούς παράγοντες, σε ατομική κλίμακα). Όμως, οι βιομηχανικές αλυσίδες εφοδιασμού βρίσκονται κάπου στη μέση, γεγονός που απαιτεί ιδιαίτερη προσοχή και μελέτη. Αλλά αυτή η έλλειψη προσοχής αντανακλούσε επίσης την υπόθεση ότι αυτά θα λειτουργούσαν πάντα απρόσκοπτα και επομένως θα ήταν βαρετά.
Όμως σήμερα, γεωπολιτικοί, περιβαλλοντικοί, κοινωνικοί και πολιτικοί κραδασμοί ωθούν τις αλυσίδες εφοδιασμού στο προσκήνιο. Μία από τις συχνά παραγνωρισμένες συνέπειες αυτού του φαινομένου - όπως σημειώνει ο καθηγητής οικονομικών του Cambridge Bill Janeway σε στοχαστικό του δοκίμιο - είναι η εμφάνιση αυτού που αποκαλεί «μεσοοικονομία» ή η μελέτη του «μεσαίου» χώρου μεταξύ μικροοικονομίας και μακροοικονομίας, όπου η εφοδιαστική αλυσίδα και τα συναφή δίκτυα βρίσκονται στο οικονομικό προσκήνιο.
Ένα από τα ερεθίσματα γι’ αυτήν την πνευματική μετατόπιση είναι ότι τα σοκ της εφοδιαστικής αλυσίδας έχουν πρόσφατα διαστρεβλώσει τις προβλέψεις για τον πληθωρισμό με άμεσο και ορατό αποτέλεσμα την διεθνοποίηση της αβεβαιότητας, την κοινωνική δυσαρέσκεια και την έξαρση της πολιτικής δημαγωγίας των άκρων. Ένας άλλος παράγοντας, στο όλο σκηνικό, είναι η ισχυρή επιστροφή της βιομηχανικής πολιτικής, μετά από πολλά χρόνια σιωπής, στο επίκεντρο.
Η ψηφιακή καινοτομία αποτελεί μια τρίτη διάσταση στο γενικό τοπίο που διαμορφώνεται και μεταλλάσσεται ταυτοχρόνως. Τα μεγάλα δεδομένα επιτρέπουν στους οικονομολόγους να παρακολουθούν τα επιχειρηματικά δίκτυα με ένα επίπεδο λεπτομέρειας που προηγουμένως ήταν αδιανόητο, σχεδόν σε πραγματικό χρόνο.
«Με αυτές τις προόδους, κάθε σύνολο ενδοεταιρικών σχέσεων μπορεί να χαρακτηριστεί μαθηματικά ως γράφημα, επιτρέποντας τη χρήση των εννοιών της θεωρίας γραφημάτων», εξηγεί ο Bill Janeway. Δίνοντας παράλληλα και μια διάσταση στην οικονομία που είχε ξεχαστεί μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Αλλά και αυτόν της Κορέας που ακολούθησε λίγα χρόνια μετά.
Η σημασία των δικτύων
Με άλλα λόγια, ενώ οι οικονομολόγοι συμπεριφέρονταν σαν μεσαιωνικοί γιατροί, που καθιέρωσαν διαγνώσεις παρατηρώντας μέρη του σώματος χωριστά για να συμπεράνουν τις αλληλεπιδράσεις τους, τώρα επιδιώκουν να έρθουν πιο κοντά σε γιατρούς εξοπλισμένους με μικροσκοπικές κάμερες που παρατηρούν την κυκλοφορία του αίματος για να αξιολογήσουν την κατάσταση της υγείας του ασθενούς.
Τα δίκτυα είναι σημαντικά παντού. Η Τράπεζα Διεθνών Διακανονισμών διεξήγαγε πρόσφατα μια νέα ανάλυση των παγκόσμιων αλυσίδων αξίας και το ΔΝΤ ενδιαφέρεται επίσης. Οι οικονομολόγοι χρησιμοποιούν επίσης τη μεσοοικονομία για να μελετήσουν τις πιέσεις των τιμών και την καινοτομία.
Αυτό η εξέλιξη μόλις αρχίζει. «Νομίζω όμως ότι πρέπει να επικροτηθεί θερμά, για τουλάχιστον τρεις λόγους.
- Πρώτον - και πιο προφανές - οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής θα έχουν μια καλύτερη ιδέα για το πώς λειτουργεί στην πραγματικότητα η οικονομία και πώς κινείται ο πληθωρισμός χάρη σε αυτό το είδος γραφικής ανάλυσης.
- Δεύτερον, αυτή η αλλαγή μπορεί να συμβάλει στη διεύρυνση του πεδίου εφαρμογής του επαγγέλματος της οικονομίας και στην ενίσχυση της φαντασίας.
- Τρίτον , "είναι αναγκαία μια άλλη προσέγγιση για τη χρηματοοικονομία»,τονίζει ο καθηγητής Bill Janeway.
Αυτή η σκέψη ξεκίνησε πριν από δεκαπέντε χρόνια, μετά το χρηματοπιστωτικό κραχ του 2008, όταν τα πεδία της συμπεριφορικής χρηματοδότησης και της οικονομίας αναδείχθηκαν, συνδυάζοντας ψυχολογία και οικονομία. Η νευροοικονομία, η οποία μελετά τον τρόπο με τον οποίο ο εγκέφαλος λαμβάνει οικονομικές αποφάσεις, βρίσκεται σε άνθηση σήμερα.
Το ατού της «μεσοοικονομίας»
Το μεγάλο ατού της «μεσοοικονομίας», είναι ότι προσφέρει τις πληροφορίες, που χρειάζονται για να καθοδηγήσουν στοχευμένες παρεμβάσεις που έχουν σχεδιαστεί είτε για να αυξήσουν την ανθεκτικότητα του οικονομικού συστήματος από την πλευρά της προσφοράς, είτε για να επιτρέψουν αποτελεσματικές απαντήσεις σε νόμιμες απαιτήσεις εκτός αγοράς.
Αυτές οι πληροφορίες περιλαμβάνουν αναγκαστικά μια χαρτογράφηση των οικονομικών δικτύων για τον εντοπισμό πιθανών τρωτών σημείων και σημείων συμφόρησης. Οπλισμένοι με τέτοιες γνώσεις, όσοι σχεδιάζουν βιομηχανικές πολιτικές θα έχουν περισσότερες πιθανότητες να επιτύχουν τους αλληλοεπικαλυπτόμενους στόχους οικονομικής και εθνικής ασφάλειας και να προλάβουν ενδεχόμενες δυσάρεστες εκπλήξεις. Ασχέτως αν αυτές τις τελευταίες είχε επισημάνει από το 1950 ο καθηγητής Τζώρτζ Λίνκολν, σε ένα βιβλίο του για την εθνική ασφάλεια.