Οι διασπορές μπορούν να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο στην οικονομική ανάπτυξη των χωρών καταγωγής τους. Πέρα από τον ιστορικό γνωστό ρόλο τους ως αποστολείς εμβασμάτων, οι σύγχρονες διασπορές μπορούν επίσης να προωθήσουν το εμπόριο και τις άμεσες ξένες επενδύσεις, να δημιουργήσουν επιχειρήσεις και να τονώσουν την επιχειρηματικότητα και να μεταφέρουν νέες γνώσεις και δεξιότητες.
Έχει τεκμηριωθεί ότι η συμβολή της ελληνικής διασποράς (ιστορικά) κατά τις προηγούμενες κρίσεις στην Ελλάδα συνδέθηκε με τον θετικό της ρόλο ως εμπνευστή και υποκινητή για τη διάδοση των βέλτιστων πρακτικών στις επιχειρηματικές δραστηριότητες, καθώς το ελληνικό κράτος ήταν αδύναμο, και η τοπική επιχειρηματικότητα ήταν στα σπάργανα.
Επί παραδείγματι, η ίδρυση και η ανάπτυξη της Φιλικής Εταιρείας έρχεται στο μυαλό μας την περίοδο εορτασμών της Εθνικής Εορτής της 25ης Μαρτίου, που δημιουργήθηκε το 1814 στην Οδησσό της Ρωσίας με σκοπό την προετοιμασία του ελληνικού λαού για την ανεξαρτησία, και την προοδό του στην συνέχεια. Παραδόξως, στον απόηχο της τελευταίας οικονομικής κρίσης, η αδράνεια των δυναμικών κέντρων της ελληνικής διασποράς υπήρξε αξιοσημείωτη.
Το «Στρατηγικό σχέδιο 2024-27»
Υπό αυτό το πρίσμα, η πρόσφατη προσπάθεια της ελληνικής κυβέρνησης να αναβιώσει τη σχέση με το «Στρατηγικό Σχέδιο Διασποράς, 2024-2027» έχει δεχτεί πολλές επικρίσεις. Αλλά η αλήθεια είναι ότι το σχέδιο, παρά τις ατέλειές του, έφερε στην επιφάνεια το εύθραυστο επιχειρηματικό μωσαϊκό της σύγχρονης ελληνικής Διασποράς.
Αυτό επιβεβαιώθηκε και από την έλλειψη ενδιαφέροντος της πρόσφατης έκκλησης του αναπληρωτή υπουργού Εσωτερικών Θοδωρή Λιβάνιου προς τους Έλληνες της Αυστραλίας να κάνουν χρήση της επιστολικής ψήφου στις επερχόμενες εκλογές. Σε ότι αφορά την ομιλία του στην Ελληνορθόδοξη Κοινότητα Μελβούρνης και Βικτώριας (ΕΟΚΜΒ), αυτή έγινε παρουσία μόλις 60 καλεσμένων, συμπεριλαμβανομένων και των επίσημων προσκεκλημένων. Αυτό επιβεβαιώνει ένα κενό στη σχέση μεταξύ της Ελλάδας και της κυρίαρχης διασποράς στην Μελβούρνη, το οποίο κενό είναι γενικό, και μένει να δούμε πώς η φάση διαβούλευσης για το προαναφερθέν στρατηγικό σχέδιο (που λήγει στις 31 Μαρτίου) θα χρησιμεύσει ως μια ευκαιρία για τη διασπορά να συμβάλλει με εποικοδομητικές προτάσεις.
Για παράδειγμα, η Μελβούρνη, η οποία φιλοξενεί μια ελληνοαυστραλιανή διασπορά 180.000 ατόμων, σύμφωνα με την αυστραλιανή απογραφή του 2021, έχει μια σχέση με την Ελλάδα κατά κύριο λόγο μέσω των «αντιπροσωπευτικών» θεσμικών οργάνων, και αυτό δεν ευνοεί την ανάπτυξη στρατηγικού σχεδίου.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η ΕΟΚΜΒ που λειτουργεί ως το σημείο αναφοράς όλα αυτά τα χρόνια με την Ελλάδα, καθώς και η Ελληνορθόδοξη Αρχιεπισκοπή Αυστραλίας (ΕΟΑΑ). Η πρόθεση εδώ δεν είναι να υποβαθμιστεί ο θεσμικός τους ρόλος, κάθε άλλο, αλλά να εξεταστεί εάν αυτή η θεσμική προσέγγιση της διασποράς λειτουργεί αποτελεσματικά.
Η Αυστραλία πορεύεται ως μια κοσμική χώρα, κάτι που έχει εκδηλωθεί στα τελευταία αποτελέσματα απογραφής, όταν ο αριθμός των Αυστραλών που επέλεξαν «χωρίς θρησκεία» αυξήθηκε ξανά στο 38,9% το 2022, από 30,1% το 2016. Αυτό έκανε τη «καμία θρησκεία» τη δεύτερη μεγαλύτερη «θρησκευτική ομάδα» μετά τους χριστιανούς, που αποτελούν το 43,9% του πληθυσμού, από 52,1% το 2016. Μπορεί κανείς να υποστηρίξει ευλόγως ότι η επιδίωξη σύνδεσης της ελληνικής διασποράς μέσω της θρησκείας στερείται στρατηγικής κατεύθυνσης σε έναν κόσμο που αλλάζει συνεχώς.
Από την άλλη πλευρά, η ΕΟΚΜΒ έχει περίπου 1.200 μέλη και ένα αρχαϊκό καταστατικό, ωστόσο φαίνεται να εκπροσωπεί ολόκληρη την ελληνική κοινότητα στις συναλλαγές της με την Ελλάδα, και διαστρεβλώνει μια αποτελεσματική στρατηγική διασποράς με το να απολαμβάνει μια δυσανάλογα υψηλή θέση. Αυτό αντανακλά επίσης αρνητικά για την χώρα προέλευσης, καθώς οι στρατηγικές της για την κινητοποίηση των μεταναστών της, προς ενίσχυση της παγκόσμιας ανταγωνιστικότητας, υποβαθμίζεται λόγω της έλλειψης γνώσεων της δομής της διασποράς. Και οι δύο πλευρές πρέπει να αναπτύξουν μια αμοιβαία κατανόηση και να συνεργαστούν για να εντοπίσουν τρόπους σύνδεσης με την διάσπαρτη ελληνική διασπορά, και να υιοθετήσουν βέλτιστες πρακτικές άλλων ‘μικρών’ ελληνικών κοινοτήτων ή εθνών.
Το παράδειγμα της Καμπέρας
Για παράδειγμα, ο κοσμικός Ελληνικός Όμιλος της Καμπέρας χαρακτηρίζεται από μια ευημερία και η επιχειρηματικότητα η οποία και αντανακλάται στον μεγάλο αριθμό μελών της, 50.000 και πλέον, η οποία ξεπερνά κατά πολύ τα 1.200 μέλη της ΕΟΚΜΒ. Το όραμα και ο κοσμοπολιτισμός του Ελληνικού Ομίλου αντανακλάται στη σύγχρονη συγκρότησή του και ανεξαρτησία του από την Εκκλησία.
Πρέπει επίσης να αναφερθεί ότι ο Ελληνικός Όμιλος (είναι σύμβολο της Καμπέρας) διατηρεί ένα χαμηλό και ταπεινό προφίλ, τουλάχιστον όσον αφορά τις σχέσεις του με τις ελληνικές κυβερνήσεις και πολιτικούς.
Συγκριτικά με άλλα έθνη, η Ιρλανδία έχει έναν Παγκόσμιο Κατάλογο Ιρλανδικής Διασποράς που απαριθμεί σχεδόν 1.000 οργανισμούς, σε τέσσερις διαφορετικές περιοχές: Ευρώπη, Μεγάλη Βρετανία, ΗΠΑ, Καναδάς και τον υπόλοιπο κόσμο. Η Ελλάδα διαβουλεύεται στο «σκοτάδι» θα μπορούσε να υποστηρίξει κανείς, όχι με δική της μόνο υπαιτιότητα, αλλά και με μια «μεροληπτική» προσέγγιση απέναντι στις νέες γενιές, καθώς η μόνη γλώσσα επικοινωνίας (μέχρι σήμερα) διαβούλευσης μέχρι σήμερα είναι η ελληνική.
Απουσία
Η Ελλάδα φαίνεται επίσης να είναι απούσα από τον επίκαιρο «Διάλογο της Ευρωπαϊκής Διασποράς: Δημιουργήστε, Δημιουργήστε και Συνδεθείτε» που ξεκίνησε το 2023 από την Ισπανική Προεδρία του Συμβουλίου της ΕΕ, στον οποίο συμμετέχουν εκπρόσωποι της διασποράς των ευρωπαϊκών χωρών με τις μεγαλύτερες κοινότητες μεταναστών: Γερμανία (11,8 εκατομμύρια), Ισπανία (5,5 εκατομμύρια), Γαλλία (5,2 εκατομμύρια) και Ιταλία (5 εκατομμύρια), μεταξύ άλλων.
Επιπλέον, αυτή η πρωτοβουλία κινητοποίησε πρεσβείες, εμπειρογνώμονες από τη διασπορά για την ανάπτυξη, και εκπροσώπους ενώσεων μεταναστών, διεθνών οργανισμών και μη κυβερνητικών οργανώσεων, καθώς και την ακαδημαϊκή κοινότητα, όπως και την ευρύτερη κοινωνία των πολιτών.
Η Ελλάδα θα έπρεπε να πορεύεται με παρόμοιο τρόπο εάν φιλοδοξεί να εμβαθύνει τον ρόλο της δικής της διασποράς ως παράγοντα αμοιβαίας ανάπτυξης. Προς το παρόν, μία από τις κύριες προκλήσεις για την Ελλάδα είναι να βρει τρόπους για να φτάσει πέρα από τα θεσμικά όργανα της διασποράς, που υποτίθεται ότι εκπροσωπούν την ελληνική διασπορά, να συμπλεύσει με εκείνα τα θεσμικά όργανα τα οποία έχουν αποδεδειγμένη προσφορά, και αυτό προϊδεάζει έρευνα σε συνάρτηση με εποικοδομητικές προτάσεις από την ευρύτερη διασπορά κατά την διάρκεια της διαβούλευσης.
Εν κατακλείδι, οι προκλήσεις και οι ευκαιρίες για τα κέντρα της ελληνικής διασποράς ανά τον κόσμο σήμερα (στη Νέα Υόρκη, το Σικάγο , το Λονδίνο, τη Μελβούρνη , το Τορόντο και άλλα μέρη του κόσμου) εκφράστηκαν εύγλωττα από την πρώην Γενική Κυβερνήτη του Καναδά Michaelle για τους/τις Καναδούς/ες ελληνικής καταγωγής:
«Τους/τις βλέπουμε να δραστηριοποιούνται σε κάθε τομέα της κοινωνίας: στην έρευνα, στις νέες τεχνολογίες, έχουμε πολλούς/ες Καναδούς/ες ελληνικής καταγωγής που είναι βουλευτές, επιχειρηματίες και δάσκαλοι. Εισέρχονται και ενσωματώνονται καλά σε κάθε τομέα. Και είναι έτσι για γενιές. Αποτελούν την τέλεια και φυσική γέφυρα μεταξύ των δύο χωρών μας. Αλλά είμαστε ικανοποιημένοι/ες με τις τυπικές καλές μας σχέσεις. Πρέπει να είμαστε πιο “επιθετικοί”, πιο δημιουργικοί και πιο καινοτόμοι. Πρέπει να διαφοροποιήσουμε τις συνεργασίες και τη συνεργασία μας. Πιστεύω ότι η παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση, η οποία είναι επίσης μια κρίση αξιών, είναι η τέλεια ευκαιρία να επανεξετάσουμε τον τρόπο που κάνουμε τα πράγματα και να αναζωογονήσουμε τη σχέση μας». (Μαλκουτζής, 2009).
* Ο Δρ. Στηβ Μπακάλης είναι ειδικός σε θέματα διεθνούς επιχειρηματικής εκπαίδευσης και διαχείρισης, έχει συνεργαστεί με το Εθνικό Πανεπιστήμιο της Αυστραλίας, το Πανεπιστήμιο της Αδελαΐδας, και σε διοικητικές θέσεις σε πανεπιστήμια της Ασίας-Ειρηνικού και τα Αραβικά Κράτη του Περσικού Κόλπου.