Σημαντικά μεθοδολογικά και ερμηνευτικά ζητήματα προκύπτουν από την ανάλυση των εξελίξεων της ανεργίας στην χώρας μας, δεδομένου ότι αυτή, κατά βάση, εστιάζεται στην παρακολούθηση του ποσοστού της ανεργίας αγνοώντας τις σημαντικότερες παραμέτρους που αφορούν τα δημογραφικά και τα πληθυσμιακά στοιχεία. Ειδικότερα, η παρακολούθηση αποκλειστικά του ποσοστού ανεργίας μπορεί να οδηγήσει σε εσφαλμένα συμπεράσματα για την ικανότητα μιας οικονομίας να δημιουργεί θέσεις απασχόλησης.
Ο αριθμός των απασχολουμένων και το ποσοστό ανεργίας προκύπτουν από το εργατικό δυναμικό και το εργατικό δυναμικό προκύπτει από τον πληθυσμό μιας χώρας που είναι σε νόμιμη ηλικία εργασίας (στην Ελλάδα από την συμπλήρωση του 15ου έτους μέχρι την συμπλήρωση του 67 έτους).
Για παράδειγμα εάν σε μια χρονική στιγμή έχουμε πληθυσμό σε ηλικία εργασίας 1.000 άτομα και οι απασχολούμενοι είναι 650 άτομα, τότε το ποσοστό απασχόλησης είναι 65%. Εάν ο πληθυσμός σε νόμιμη ηλικία εργασίας μειωθεί σε 900 άτομα και οι απασχολούμενοι παραμείνουν σταθεροί στα 650 άτομα τότε το ποσοστό απασχόλησης παρουσιάζεται αυξημένο από 65% σε 72,2%, χωρίς να έχει αυξηθεί η απασχόληση.
Αυτό το απλό παράδειγμα μας αποκαλύπτει, πόσο σημαντική είναι η δημογραφική-πληθυσμιακή παράμετρος στην ερμηνεία της ανεργίας και της απασχόλησης. Από την άποψη αυτή είναι ενδιαφέρον να σημειωθεί ότι στην Ελλάδα σε διάφορες μελέτες και εκθέσεις για το έτος 2023 παρουσιάζεται η σημαντική μείωση του ποσοστού ανεργίας στο 9,4% (Δεκέμβριος 2023).
Η εξέλιξη αυτή ερμηνεύεται ως αύξηση της απασχόλησης κατά περίπου 40 χιλιάδες άτομα και ως μείωση των ανέργων κατά 41 χιλιάδες άτομα αγνοώντας τα δημογραφικά στοιχεία της αγοράς εργασίας και του εργατικού δυναμικού.
Πιο συγκεκριμένα, από τα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ για την απασχόληση αναδεικνύεται ότι το ποσοστό ανεργίας τον Δεκέμβριο του 2022 ήταν 11,8% και τον Δεκέμβριο του 2023 το ποσοστό ανεργίας μειώθηκε κατά 2,4 ποσοστιαίες μονάδες και ήταν 9,4% (Πίνακας).
Αυτό το γεγονός της μείωσης του ποσοστού ανεργίας στην χώρα μας παρουσιάζεται ως ικανότητα της ελληνικής οικονομίας να δημιουργεί θέσεις εργασίας και απασχόληση. Όμως, η πραγματικότητα είναι διαφορετική και ανησυχητική για την χώρας μας, αφού όπως διαπιστώνεται από τον Πίνακα, ενώ το ποσοστό της ανεργίας παρουσιάζει αυτή την θεαματική μείωση, ο αριθμός των απασχολουμένων το 2023 είχε μειωθεί κατά 11,2 χιλιάδες άτομα.
Έτσι αναδεικνύεται ότι η μείωση του ποσοστού ανεργίας στο επίπεδο του 9,4% οφείλεται αποκλειστικά στην σημαντική μείωση του εργατικού δυναμικού από 4,731 εκατ. άτομα σε 4,591 εκατ. άτομα (μείωση κατά 139 χιλ άτομα). Ουσιαστικά, όπως προκύπτει από τα στοιχεία του Πίνακα η απασχόληση αυξήθηκε σημαντικά από το 2018 μέχρι το 2022 και το 2023 που, παρουσιάζεται μια μεγάλη μείωση του ποσοστού της ανεργίας, η απασχόληση μειώθηκε.
Πιο αναλυτικά παρατηρούμε ότι την περίοδο 2018 – 2023, οι απασχολούμενοι αυξήθηκαν κατά 339 χιλιάδες άτομα και οι άνεργοι μειώθηκαν κατά 471 χιλιάδες άτομα. Παράλληλα, όμως, την ίδια χρονική περίοδο παρατηρούμε ότι ο πληθυσμός σε ηλικία εργασίας μειώθηκε κατά 240 χιλιάδες άτομα και το εργατικό δυναμικό μειώθηκε κατά 132 χιλιάδες άτομα.
Κατά συνέπεια, αυτό το οποίο συμπεραίνεται είναι ότι η μείωση του ποσοστού ανεργίας κατά 9,7 ποσοστιαίες μονάδες κατά την περίοδο 2018 – 2023 οφείλεται κατά 28% στην μείωση του εργατικού δυναμικού, η οποία προκαλείται από την μείωση του πληθυσμού σε ηλικία εργασίας.
Έτσι, εάν υποθέταμε ότι το εργατικό δυναμικό παρέμενε σταθερό και δεν παρουσίαζε αυτή τη σημαντική μείωση των 132 χιλιάδων ατόμων, τότε το πραγματικό ποσοστό ανεργίας το 2023 θα ήταν 12,1% και όχι 9,4% που ήταν στο τέλος του 2023.
Από την άποψη αυτή αυτό το οποίο προκύπτει από την περίοδο 2018 – 2023 για την απασχόληση, είναι η ανησυχητική μείωση του πληθυσμού σε ηλικία εργασίας κατά 240 χιλιάδες άτομα και αυτό συμπαρασύρει με τη μεγάλη μείωση του εργατικού δυναμικού το οποίο δεν παρουσιάζει τόσο μεγάλη μείωση όσο ο πληθυσμός σε ηλικία εργασίας διότι αυξήθηκε το ποσοστό συμμετοχής στο εργατικό δυναμικό από το 56% το 2018 στο 66% το 2023.
Κατά συνέπεια αναδεικνύεται ότι η σημαντικότερη, μεταξύ άλλων, πρόκληση στην χώρα μας είναι η αποτελεσματική αντιμετώπιση του δημογραφικού προβλήματος. προκειμένου να επιτευχθεί η ανακοπή της μείωσης του πληθυσμού και του εργατικού δυναμικού.
Η παρατήρηση αυτή σημαίνει ότι ο σχεδιασμός και η υλοποίηση εξειδικευμένων και συγκεκριμένων πολυμέτρων (αναπτυξιακά, κοινωνικών υποδομών, εργασιακά, εισοδηματικά, στεγαστικά, κοινωνικο-ασφαλιστικά-συνταξιοδοτικά, κ.τ.λ.) μίας συνεπούς βραχυ-μεσομακροπρόθεσμης δημογραφικής πολιτικής προϋποθέτει, μεταξύ άλλων, να συνοδεύεται από την ανά πενταετία αξιολόγηση στόχου-αποτελέσματος, προκειμένου η ασκούμενη πολυδημογραφική πολιτική να διατηρεί σε βάθος χρόνου συνέχεια, συνεκτικότητα, εσωτερική δυναμική και αποτελεσματικότητα.
Αυτό σημαίνει ότι κεντρικός, αναμενόμενος και μετρήσιμος ανά πενταετία στόχος της ασκούμενης πολυδημογραφικής πολιτικής θα είναι η αποτροπή της μείωσης του πληθυσμού και η σταδιακή αύξηση του δείκτη γονιμότητας από 1,4 παιδιά σήμερα σε 2,9 παιδιά ανά γυναίκα σε αναπαραγωγική ηλικία, προκειμένου ο πληθυσμός της χώρας μας μέχρι το 2070 να διατηρηθεί στα σημερινά επίπεδα (10,5 εκατ. κατοίκους) αντί 7,8 εκατ. κατοίκων (Eurostat: Europop, Aπρίλιος 2023).
* Άρθρο των Σάββα Γ. Ρομπόλη (φωτ,), Ομ. Καθηγητή Παντείου Πανεπιστημίου και Βασίλειου Γ. Μπέτση, Δρ. Παντείου Πανεπιστημίου