Αν το 2016 ήταν η χρονιά όπου οι αλγόριθμοι μπήκαν για καλά στη ζωή μας, το 2024 είναι σίγουρα η αφετηρία της μεγάλης νέας επανάστασης, προέκταση της προηγούμενης, που είναι αυτή της τεχνητής νοημοσύνης (ΤΝ).
Πριν μια δεκαετία, οι αλγόριθμοι είχαν καταστεί αναπόσπαστο κομμάτι της επαγγελματικής ζωής και των κοινωνικών μας αλληλεπιδράσεων, στον τομέα της υγείας, των μεταφορών, του εμπορίου και της βιομηχανίας. Επιπλέον είχαν επιφέρει αλλαγές στις φυσικές, κοινωνικές και ανθρωπιστικές επιστήμες, εμπλουτίζοντας έτσι τις γνώσεις μας, αλλά και δοκιμάζοντας διαρκώς τα όρια της τεχνολογίας.
Ορισμένοι αλγόριθμοι, όπως τα λειτουργικά συστήματα στην τηλεφωνία, τα συστήματα διαχείρισης δεδομένων ή οι μηχανές αναζήτησης, είναι έργα τεράστιας αξίας -αποτέλεσμα συνεισφοράς χιλιάδων ανθρώπων- που ενίοτε, χάρη στην ιδιαιτερότητα και στον φιλόδοξο χαρακτήρα τους, η αρχιτεκτονική τους συγκρίνεται με την αντίστοιχη των καθεδρικών ναών. Φαίνεται ότι με τους αλγορίθμους ο Homo Sapiens κατάφερε, επιτέλους, να εφεύρει ένα όργανο αντάξιο των προσδοκιών του.
Υπάρχει, ωστόσο, και η ανησυχητική πλευρά τους. Τείνει προς εξάλειψη το επάγγελμα του ταχυδρόμου; Οι αλγόριθμοι καταστρέφουν θέσεις εργασίας; Μια ασφαλιστική εταιρεία αποζημιώνει το θύμα ενός ατυχήματος; Ένας κυνικός αλγόριθμος υπολογίζει το ποσό της αποζημίωσης; Παρατηρείται «βουτιά» στο χρηματιστήριο;
Υπεύθυνοι για την πτώση είναι οι συναλλακτικοί αλγόριθμοι. Οι νόμοι περιορίζουν τις πολιτικές ελευθερίες; Μας κατασκοπεύουν οι κυβερνητικοί αλγόριθμοι; Νικούν οι αλγόριθμοι τους ανθρώπους στο σκάκι;
Ναι, απαντούν όσοι πιστεύουν ότι σύντομα οι έξυπνοι αλγόριθμοι, δηλαδή η τεχνητή νοημοσύνη θα εξουσιάζουν τη ζωή μας. Είναι έτσι; Στο ερώτημα αυτό, δεν συμμεριζόμαστε ούτε την άκριτη θριαμβολογία, ούτε όμως πολύ περισσότερο τις παιδιάστικες φαντασιώσεις αμαθών συνήθως ανθρώπων.
Οι αλγόριθμοι μπορούν να έχουν θετικά ή αρνητικά αποτελέσματα, όμως ποτέ δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι από μόνοι τους δεν έχουν καμία πρόθεση. Είναι μια ανθρώπινη επινόηση και, συνεπώς, υπηρετούν τους σκοπούς μας.
Άρα έχουμε ένα νέο ερώτημα: μπορεί ένας αλγόριθμος να είναι ευφυής; Και από την ερώτηση προκύπτουν δύο άλλες: Τι θα πει ευφυής; Μπορούμε να δημιουργήσουμε ένα ευφυές ον;
Στα ερωτήματα αυτά προσπάθησε να απαντήσει ο Μάρβιν Μίνσκι (1927-2016) που υπήρξε ένας από τους πρωτοπόρους της τεχνητής νοημοσύνης. Μας είπε έτσι, πριν 40 χρόνια περίπου, ότι "η τεχνητή νοημοσύνη είναι η επιστήμη που επιτρέπει στις μηχανές να κάνουν πράγματα τα οποία αν γίνονταν από ανθρώπους θα απαιτούσαν νοημοσύνη".
Φυσικά, αυτό δεν εμπόδισε τους ερευνητές της τεχνητής νοημοσύνης να αναπτύξουν αλγορίθμους, οι οποίοι προσπαθούν να μιμηθούν μία ή περισσότερες ικανότητες της ανθρώπινης νοημοσύνης: συλλογισμός, κατανόηση ενός ερωτήματος που τίθεται σε φυσική γλώσσα, παιχνίδι σκακιού, ανάλυση μιας εικόνας κ.ο.κ.
Ο όρος νοημοσύνη προϋποθέτει μια αποκλειστική ικανότητα που μας επιτρέπει να σκεφτόμαστε, να κατανοούμε τη φυσική γλώσσα, να παίζουμε σκάκι κ.ο.κ., ενώ ο όρος τεχνητή νοημοσύνη λαμβάνει ως δεδομένο πως, αν ένας αλγόριθμος ήταν εφοδιασμένος με αυτή την ικανότητα, θα μπορούσε να ολοκληρώσει εξίσου καλά τις παραπάνω εργασίες. Ωστόσο -και αυτό είναι το βασικό δίδαγμα ύστερα από έρευνα μισού αιώνα στην τεχνητή νοημοσύνη- υπάρχουν κάποιες ελάχιστες ομοιότητες μεταξύ αλγορίθμων γλωσσικής επεξεργασίας και αλγορίθμων παιχνιδιών.
Επειδή ένας αλγόριθμος παίζει πολύ καλά σκάκι, δεν σημαίνει πως έχει και άλλες ικανότητες, τις οποίες θα μπορούσαμε να χαρακτηρίσουμε έξυπνες. Ένας αλγόριθμος μπορεί να νικήσει τον παγκόσμιο πρωταθλητή στο σκάκι και να μην είναι σε θέση να διαχωρίσει τον σκύλο από τη γάτα.
Εύλογα, λοιπόν, καταλήγουμε στην άποψη που εκφράζεται εδώ και χρόνια από τους ψυχολόγους: δεν υπάρχει μόνο μία μορφή νοημοσύνης. Αντίθετα υπάρχουν πολλές και με διαφορετικές επιπτώσεις και επιδράσεις στους τομείς, όπου αναπτύσσονται.
Τρεις τάσεις
Κι αυτές οι τελευταίες, το 2024 βρίσκονται στο επίκεντρο του προβληματισμού στις χώρες όπου επικρατεί κράτος δικαίου. Μέσα στο πλαίσιο αυτό, τρεις τάσεις τελούν σε εξέλιξη:
- Πρώτον, η ρύθμιση της τεχνητής νοημοσύνης παραμένει κορυφαία παγκόσμια προτεραιότητα. Από τον νόμο ΑΙ της Ευρωπαϊκής Ένωσης μέχρι το εκτελεστικό διάταγμα του Προέδρου των ΗΠΑ Τζο Μπάιντεν τον Οκτώβριο του 2023, οι υποστηρικτές της υπεύθυνης τεχνητής νοημοσύνης ανταποκρίθηκαν σε εθελοντικές δεσμεύσεις από εταιρείες Big Tech με προτάσεις πολιτικής που βασίζονται στην ισότητα, τη δικαιοσύνη και τις δημοκρατικές αρχές. Η διεθνής κοινότητα, υπό την ηγεσία του νεοσύστατου Συμβουλευτικού Οργάνου Υψηλού Επιπέδου των Ηνωμένων Εθνών για την τεχνητή νοημοσύνη είναι έτοιμη να προωθήσει πολλές από αυτές τις πρωτοβουλίες , ξεκινώντας με την ενδιάμεση έκθεση Governing ΑΙ for Humanity.
- Δεύτερον, το 2024 θα μπορούσε να είναι η χρονιά για την καλλιέργεια ενός παγκόσμιου στελέχους ηθικών επαγγελματιών τεχνητής νοημοσύνης. Επεκτείνοντας την εμβέλεια πρωτοβουλιών όπως η Εθνική Ομάδα Εργασίας για Έρευνες Πόρων Τεχνητής Νοημοσύνης - που ιδρύθηκε από την ΑΙ Initiative Act των Ηνωμένων Πολιτειών - και εντοπίζοντας στρατηγικές υλοποίησης μέσω εργαλείων όπως η μεθοδολογία αξιολόγησης ετοιμότητας της UNESCO, τα παγκόσμια πλαίσια διακυβέρνησης θα μπορούσαν να διαμορφώσουν την τεχνητή νοημοσύνη το 2024 .
- Τρίτον, στο μέτρο που ήδη πολλές χώρες, που αντιπροσωπεύουν περισσότερο από το 40% του παγκόσμιου πληθυσμού, προετοιμάζονται να διεξαγάγουν κρίσιμες εκλογές φέτος, η καταπολέμηση της επικείμενης αύξησης της παραπληροφόρησης θα απαιτήσει προληπτικά μέτρα.
Το 2024, οντότητες όπως το Αναπτυξιακό Πρόγραμμα του ΟΗΕ αναμένεται να διερευνήσουν την ενσωμάτωση τεχνολογιών τεχνητής νοημοσύνης στην ψηφιακή δημόσια υποδομή (DPI). Αυτές οι προσπάθειες θα πρέπει να επικεντρωθούν στην οικοδόμηση εμπιστοσύνης, να δίνουν προτεραιότητα στις ανάγκες της κοινότητας και στην ιδιοκτησία έναντι των κερδών και στην τήρηση «κοινών αρχών για ένα ανοιχτό, ελεύθερο και ασφαλές ψηφιακό μέλλον για όλους».
Κατά διεθνείς παρατηρητές, μέλη της κοινωνίας των πολιτών σε κάποιες χώρες, χτίζουν ήδη αυτή τη δυναμική και αξιοποιούν τη δύναμη της τεχνητής νοημοσύνης για τα καλά. Για παράδειγμα, η μη κερδοσκοπική εταιρεία Population Services International και η νεοσύστατη εταιρεία Babylon Health με έδρα το Λονδίνο, παρουσιάζουν έναν έλεγχο συμπτωμάτων με τεχνητή νοημοσύνη και έναν εντοπιστή παροχών υγείας, επιδεικνύοντας την ικανότητα της ΤΝ να βοηθά τους χρήστες να διαχειρίζονται την υγεία τους.
Ομοίως, οργανισμοί όπως η Polaris και το Girl Effect εργάζονται για να ξεπεράσουν τα εμπόδια στον ψηφιακό μετασχηματισμό στον μη κερδοσκοπικό τομέα, αντιμετωπίζοντας ζητήματα όπως το απόρρητο δεδομένων και την ασφάλεια των χρηστών. Με την ανάπτυξη κεντρικών μηχανισμών χρηματοδότησης, τη δημιουργία διεθνών δικτύων εμπειρογνωμόνων και την αποδοχή της συμμαχίας, τα φιλανθρωπικά ιδρύματα και οι δημόσιοι θεσμοί θα μπορούσαν να βοηθήσουν στην κλίμακα τέτοιων πρωτοβουλιών.