Το χειρότερο νέο που κυκλοφορεί στους διεθνείς διπλωματικούς κύκλους είναι αυτό που λέει ότι στις αμερικανικές προεδρικές εκλογές του Νοεμβρίου 2024, το ενδεχόμενο επανεκλογής του Ντόναλντ Τραμπ στην ηγεσία των ΗΠΑ είναι παραπάνω από πιθανό. Και αν αυτό τελικά συμβεί, η διεθνής αναταραχή σε όλα τα επίπεδα θα είναι τεράστια.
Και το ερώτημα που έρχεται στα χείλη είναι γιατί στην Αμερική κυριαρχεί ένας 77χρονος λαϊκιστής, την ώρα που μαίνεται ένας πόλεμος στη Μέση Ανατολή και ένας άλλος στην Ευρώπη; Γιατί 34 χρόνια μετά την πτώση του τείχους του Βερολίνου και την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης στη συνέχεια, ο ολοκληρωτισμός ως αντίληψη δεν έχει χάσει τίποτε από τη «γοητεία» του;
Γιατί με το τέλος της εποχής του απαρτχάιντ στη Ν. Αφρική και τον θρίαμβο του Νέλσον Μαντέλα, η δημοκρατία είναι σήμερα ανύπαρκτη στην αφρικανική ήπειρο; Γιατί απέτυχαν οι συμφωνίες του Όσλο για την ειρήνη στη Μέση Ανατολή;
Γιατί η πρόοδος της δημοκρατίας σε παγκόσμιο επίπεδο στη διάρκεια της δεκαετίας του 1990, σήμερα έχει δώσει τη θέση της στους ισλαμιστές, στους εθνικιστές, στους πολεμοκάπηλους και τους αδίστακτους συνωμοσιολόγους;
Γιατί ενώ μέσα σε 20 χρόνια, πάνω από ένα δισεκατομμύριο άνθρωποι στον κόσμο βγήκαν από τη φτώχεια, σήμερα γίνεται λόγος για φτωχοποίηση;
Οι απαντήσεις στα πιο πάνω ερωτήματα κάθε άλλο παρά απλές είναι. Και τούτο διότι για να δοθεί μια έγκυρη ερμηνεία σε σημερινά γεγονότα και τις εξελίξεις που προκαλούν, πρέπει να πάει κανείς μακριά στην ιστορία. Το εγχείρημα δεν είναι ούτε εύκολο ούτε ευχάριστο και απαιτεί χρόνο. Γι’ αυτό, οι λαϊκιστές, προσφέροντας ευκολοχώνευτες λύσεις και απαντήσεις, έχουν το πάνω χέρι.
Για να έλθουμε όμως στο σήμερα, πρέπει ευθύς εξαρχής να πούμε ότι στη μεταψυχροπολεμική εποχή μας, για πρώτη φορά στην ιστορία, η παγκόσμια πολιτική έχει αποκτήσει πολυπολικό και πολυπολιτισμικό χαρακτήρα.
Υπό αυτή την έννοια, η δυτική πολιτισμική κουλτούρα, που στηρίζεται στον ελληνο-ρωμαϊκό ορθολογισμό και εν μέρει στον χριστιανισμό και τον ιουδαϊσμό, δεν είναι αποδεκτή από σημαντικό μέρος του μουσουλμανικού και ισλαμικού κόσμου, που σήμερα έχει δύναμη 2 δισεκατομμυρίων ανθρώπων σε 37 χώρες.
Όπως πολύ σωστά έγραφε ο καθηγητής Σάμιουελ Χάντινγκτον, «... στον καινούργιο κόσμο που προέκυψε μετά τον διπολισμό, οι σημαντικότερες και πιο επικίνδυνες συγκρούσεις δεν θα είναι μεταξύ κοινωνικών τάξεων, πλούσιων και φτωχών, ή άλλων οικονομικών ομάδων που ορίζονται διαφορετικά, αλλά μεταξύ λαών που ανήκουν σε διαφορετικές πολιτιστικές οντότητες. Φυλετικοί πόλεμοι και εθνικές συγκρούσεις θα σημειωθούν στο εσωτερικό των πολιτισμών. Η βία, όμως, μεταξύ κρατών και ομάδων από διαφορετικούς πολιτισμούς έχει τη δυνατότητα να κλιμακωθεί, καθώς άλλα κράτη και ομάδες από αυτούς τους πολιτισμούς θα συνασπίζονται για να υποστηρίζουν συγγενικές τους χώρες...».
Κάτι παρόμοιο συμβαίνει σήμερα με τη «συμμαχία» Κίνας, Ρωσίας, Ιράν και φανατικού Ισλάμ. Οι χώρες αυτές τρέμουν κυριολεκτικά μπροστά σε μια πιθανή διάδοση της δημοκρατίας στις περιοχές τους.
Η Δύση είναι και θα παραμείνει για πολλά χρόνια ο ισχυρότερος πολιτισμός. Παρ' όλα αυτά, η δύναμή της σε σχέση με τους άλλους πολιτισμούς φθίνει. Καθώς η Δύση προσπαθεί να επιβεβαιώσει τις αξίες της και να προστατεύσει τα συμφέροντά της, οι μη δυτικές κοινωνίες έρχονται αντιμέτωπες με ένα δίλημμα. Μερικές επιχειρούν να μιμηθούν τη Δύση και να συνταχθούν μαζί της· ενώ άλλες, κομφουκιανές και ισλαμικές κοινωνίες επιχειρούν να επεκτείνουν την οικονομική και τη στρατιωτική τους δύναμη, για να αντισταθούν και να εξισορροπήσουν τη δύναμη της Δύσης.
Συνεπώς, ο κεντρικός άξονας της μεταψυχροπολεμικής πολιτικής είναι η αλληλεπίδραση της δύναμης και της κουλτούρας της Δύσης με την κουλτούρα και τη δύναμη των μη δυτικών πολιτισμών.
Υπάρχει ένας αυξανόμενος κίνδυνος η Ρωσία να κερδίσει την πρωτοβουλία στον πόλεμό της με την Ουκρανία εντός του επόμενου έτους. Στη Μέση Ανατολή, η επιφυλακτική αισιοδοξία που καλλιεργήθηκε από τις ειρηνευτικές Συμφωνίες του Αβραάμ μεταξύ του Ισραήλ και αρκετών Αραβικών κρατών έχει καταρρεύσει από τις επιθέσεις της Χαμάς και την ισραηλινή εισβολή στη Γάζα. Ένας ευρύτερος πόλεμος στη Μέση Ανατολή φαίνεται αυτή τη στιγμή πιο πιθανός απ' ό,τι μια ανανεωμένη ειρηνευτική διαδικασία.
Στις ΗΠΑ, η προεδρία του Τζο Μπάιντεν αντιμετωπίζει σοβαρά προβλήματα. Ο Ντόναλντ Τραμπ είναι τώρα το φαβορί στην αγορά στοιχημάτων για νικητής των προεδρικών εκλογών του 2024. Οι πρόσφατες δημοσκοπήσεις του δίνουν άνετο προβάδισμα στις περισσότερες αμφίρροπες πολιτείες που θα αποφασίσουν το εκλογικό αποτέλεσμα.
Όλες αυτές οι αρνητικές εξελίξεις συμβάλλουν στο σκοτείνιασμα της παγκόσμιας πολιτικής διάθεσης. Παράλληλα, αλληλοτροφοδοτούνται άμεσα.
Ο πόλεμος στη Γάζα έχει αναγκάσει τις ΗΠΑ να αποσπάσουν χρόνο και πόρους από την Ουκρανία. Σε ορισμένες περιπτώσεις, υπάρχει άμεσος ανταγωνισμός για πυρομαχικά. Στην Ουκρανία υπάρχουν απελπιστικές ελλείψεις βλημάτων και τώρα ανταγωνίζεται με το Ισραήλ για τις ελάχιστες προμήθειες. Συστήματα αεράμυνας χρειάζονται επίσης τόσο στην Ουκρανία όσο και στο Ισραήλ.
Η ήδη αδύναμη ικανότητα της Δύσης να συγκεντρώσει παγκόσμια υποστήριξη για την Ουκρανία βλάπτεται περαιτέρω από τον θυμό στον «Παγκόσμιο Νότο» για την αμερικανική υποστήριξη στο Ισραήλ. Οι προσπάθειες να περάσει το επιχείρημα πως η Ρωσία διαπράττει εγκλήματα πολέμου στην Ουκρανία, θα αντιμετωπίσουν τώρα νέες κατηγορίες για δυο μέτρα και δυο σταθμά.
Αυτές οι εξελίξεις ήρθαν σε μια περίοδο που η πολεμική προσπάθεια στην Ουκρανία ήδη παρέπαιε. Η αντεπίθεση της κυβέρνησης του Κιέβου έχει σε μεγάλο βαθμό αποτύχει.
Ο πρόεδρος της Ουκρανός Βολοντίμιρ Ζελένσκι έχει απορρίψει θυμωμένα την ιδέα πως ο πόλεμος μετατρέπεται σε τέλμα. Αλλά οι προβλέψεις για ένα τέλμα θα μπορούσαν να αποδειχθούν υπεραισιόδοξες. Η Ρωσία έχει μετατραπεί σε πολεμική οικονομία και πιθανότατα θα έχει ένα αυξανόμενο πλεονέκτημα στους εξοπλισμούς και στους αριθμούς στρατιωτών το επόμενο έτος. Οι ρωσικές δυνάμεις πιθανότατα θα σφυροκοπήσουν και πάλι τις ουκρανικές πόλεις και υποδομές τους επόμενους μήνες.
Η σφυροκοπημένη Ουκρανία εξακολουθεί να εξαρτάται βαρύτατα από τη Δύση για εξοπλισμούς και οικονομική υποστήριξη. Αλλά οι δυτικοί υποστηρικτές του Κιέβου έχουν αποτύχει να αυξήσουν την παραγωγή όπλων τους, ώστε να ανταποκρίνεται σε αυτήν της ρωσικής πολεμικής μηχανής. Εν τω μεταξύ, η συνεχιζόμενη χρηματοδότηση της Ουκρανίας έχει κολλήσει στο αμερικανικό Κογκρέσο, καθώς οι Ρεπουμπλικάνοι που υποστηρίζουν τον Τραμπ στρέφονται κατά του πολέμου.
Όλα αυτά δεν είναι καλά νέα, ιδιαίτερα σε μια Αμερική που ψάχνεται ιδεολογικά και μεταβάλλεται δημογραφικά.
Άλλα επείγοντα προβλήματα κινδυνεύουν επίσης να αφεθούν να φουντώσουν. Η κλιματική αλλαγή φαίνεται όλο και πιο δυσοίωνη.
Με την Αμερική να έχει επεκταθεί υπερβολικά στο εξωτερικό και να είναι ασταθής στο εσωτερικό της, η Κίνα μπορεί να «μυριστεί» μια ευκαιρία. Προς το παρόν υπάρχουν κάποια δειλά σημάδια προσέγγισης μεταξύ Πεκίνου και Ουάσιγκτον. Αλλά η μεγάλη εικόνα παραμένει ότι η Κίνα έχει την πρόθεση να εκτοπίσει τις ΗΠΑ από κυρίαρχη δύναμη στον Ειρηνικό, και ίσως στον κόσμο.
Το κύριο επίκεντρο των φιλοδοξιών του Σι Τζινπίνγκ είναι η Ταϊβάν. Αναλυτές στην Ουάσιγκτον πιστεύουν ότι έχει πει στον κινεζικό στρατό να είναι έτοιμος να εισβάλει στο νησί μέχρι το 2027. Σε μια προσπάθεια να αποτρέψει την Κίνα, ο Μπάιντεν έχει επανειλημμένα δεσμευτεί να υπερασπιστεί την Ταϊβάν. Αλλά, με την Αμερική παραλογιζόμενη από την ακυρωτική κουλτούρα και διχασμένη, ο Σι μπορεί να δει μια ευκαιρία να αυξήσει την πίεση στο νησί κατά το επόμενο έτος. Αυτό θα πρόσθετε μια κρίση ασφαλείας στην ανατολική Ασία, σε αυτές που συγκλονίζουν την Ευρώπη και τη Μέση Ανατολή.
Τέλος, οι εδώ όψιμοι ανθρωπιστές ας προσέξουν τι λέει και ο γείτονάς μας...