Σε προηγούμενη αρθρογραφία μας, μας απασχόλησε η «εξωτερική» ευθύνη των διοικητών της ΑΕ. Από την από μέρους τους πρόκληση, δηλ., άμεσης (περιουσιακής) ζημίας σε τρίτους και μετόχους κατά την εκτέλεση των καθηκόντων τους.
Η διάκριση της άμεσης από την έμμεση ζημία των μετόχων παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον και, ως εκ τούτου, εδώ θα μας απασχολήσει. Θα μας απασχολήσει όμως κι ένα άλλο σημαντικό ζήτημα: η ευθύνη των μελών ΔΣ έναντι των εταιρικών δανειστών λόγω πρόκλησης ή παρέλκυσης της πτώχευσης.
Αποκατάσταση άμεσης ζημίας μετόχων: Διάκριση από έμμεση
Η «κακοδιαχείριση» των εταιρικών υποθέσεων από μέλη του ΔΣ ενδέχεται να ζημιώσει προσωπικά και άμεσα τους μετόχους. Οι τελευταίοι, στην περίπτωση άμεσης ζημίας, αποκτούν, ατομικές αξιώσεις αποζημίωσης. Για τον προσδιορισμό και καλύτερη κατανόηση της άμεσης ζημίας, κρίνεται χρήσιμη η συγκριτική της επισκόπηση με την έμμεση (αντανακλαστική) ζημία.
Ως έμμεση ζημία χαρακτηρίζεται εκείνη που ναι μεν υπάρχει, παρουσιάζεται, όμως, εξασθενημένη και αιτιωδώς απομακρυσμένη από το νόμιμο λόγο ευθύνης. Η αποκατάσταση της έμμεσης ζημίας είναι δυνατό να αξιωθεί από την ΑΕ-μόνον, μέσα από την άσκηση εταιρικής αγωγής (κι όχι από τους μετόχους που εμμέσως ζημιώθηκαν).
- (Μη) αποκατάσταση έμμεσης ζημίας Μετόχων
Αποζημιωτική ευθύνη του ΔΣ δεν γεννάται και, γενικά, ζήτημα αποκατάστασης ζημίας μετόχων δεν ανακύπτει, εάν αποτέλεσμα της παράνομης και υπαίτιας δράσης των μελών του είναι η μείωση της καθαρής εταιρικής περιουσίας. Στην περίπτωση αυτή η ΑΕ θα είναι η μοναδική αμέσως ζημιωθείσα και δικαιούχος αποζημίωσης.
- Αποκατάσταση Άμεσης Ζημίας μετόχων
Απευθείας ευθύνη των μελών της διοίκησης της ΑΕ έναντι των μετόχων της γεννάται λόγω εξωδικαιοπρακτικών παραβάσεων. Η παράνομη, υπαίτια και ζημιογόνα συμπεριφορά τους θα (πρέπει να) πληροί, με άλλα λόγια, τις νομικές προϋποθέσεις που ιδρύουν αποζημιωτική ευθύνη εις βάρος τους. Τούτο ισχύει, άλλωστε, δεδομένης (και) της ανυπαρξίας συμβατικής σχέσης ανάμεσα στους μετόχους και τα μέλη του ΔΣ.
- Παραδείγματα άμεσης ζημίας μετόχων
Ο μέτοχος δικαιούται αποκατάσταση της (άμεσης) ζημίας που υπέστη από τα υπαίτια μέλη του (εις ολόκληρον και από την ΑΕ) από-ενδεικτικά:
- Ανεπίτρεπτη επέμβαση του ΔΣ στα μετοχικά του δικαιώματα. Ενδεικτικά, σε περίπτωση μη νόμιμου περιορισμού ή αποκλεισμού του δικαιώματος προτίμησης σε αύξηση του μετοχικού κεφαλαίου: με απόφαση του ΔΣ ή της ΓΣ (στη βάση εισήγησης του ΔΣ).
- Απευθείας διάθεση των νέων μετοχών από το ΔΣ σε τρίτους -χωρίς την τήρηση των προϋποθέσεων του νόμου.
- Σφετερισμό εξουσιών της ΓΣ με λήψη αποφάσεων από μέρους του ΔΣ, που εμπίπτουν στην αποκλειστική αρμοδιότητά της.
- Δυσμενείς συνέπειες εις βάρος της εταιρικής συμμετοχής των μετόχων από ενδεχόμενη, μη δίκαιη, διαμόρφωση από το ΔΣ των όρων εταιρικού μετασχηματισμού και της σχέσης ανταλλαγής.
Δίκαιο της κεφαλαιαγοράς
Το ατομικό συμφέρον των υποψήφιων (και όχι μόνο) επενδυτών ή μετόχων επιτάσσει την ίδρυση συλλογικής ευθύνης των μελών του ΔΣ για ορθή, ακριβή και αληθή πληροφόρηση στο πλαίσιο του ενημερωτικού δελτίου. Ενδεχόμενη παραβίαση (και) της εν λόγω υποχρέωσης γεννά, κατά τούτο, αξιώσεις αποκατάστασης της ζημίας που εκείνοι (επενδυτές, μέτοχοι) υπέστησαν.
Πτώχευση ΑΕ και βλάβη εταιρικών πιστωτών
- Παρέλκυση της πτώχευσης
Επί αφερεγγυότητας της ΑΕ, τα μέλη του ΔΣ της εταιρείας οφείλουν να υποβάλουν αίτηση πτώχευσης εντός 30 ημερών από την παύση πληρωμών. Αν δεν το πράξουν εγκαίρως, γεννάται, καταρχήν, ευθύνη εις βάρος των υπαίτιων προσώπων. Η «εξωτερική», αυτή, αστική ευθύνη είναι ατομική, και εις ολόκληρο, για την αποκατάσταση της ζημίας των εταιρικών πιστωτών.
Η αποκατάσταση της εν λόγω ζημίας λαμβάνει χώρα με καταβολή στην εταιρική (:πτωχευτική-πλέον) περιουσία μέσω της οποίας επέρχεται, αντίστοιχα, αύξηση του πτωχευτικού μερίσματος. Ο σύνδικος της πτώχευσης νομιμοποιείται (αποκλειστικά) να προβάλλει τις αποζημιωτικές αξιώσεις.
Τα μέλη του ΔΣ θα ευθύνονται, τέλος, και έναντι των δανειστών οι απαιτήσεις των οποίων δημιουργήθηκαν από την 31η ημέρα παύσης πληρωμών έως και την ημέρα υποβολής της εν λόγω αίτησης.
- Πρόκληση της πτώχευσης
Εις ολόκληρον ευθύνη των μελών του ΔΣ έναντι των πιστωτών για πρόκληση της πτώχευσης της εταιρείας θα ανακύπτει (και) εάν η ΑΕ περιήλθε σε κατάσταση παύσης πληρωμών εξαιτίας υπαίτιων ενεργειών τους. Τους πιστωτές βαρύνει η (εξ ορισμού δυσχερής) απόδειξη της υπαιτιότητας.
Η ζημία των πιστωτών είναι, στην περίπτωση αυτή, άμεση. Δεν διέρχεται, επομένως, από την εταιρική (:πτωχευτική) περιουσία κι ούτε διεκδικείται από τον σύνδικο. Ο σύνδικος, όμως, νομιμοποιείται, σε κάθε περίπτωση, να εγείρει τις αξιώσεις της εταιρείας έναντι των υπαιτίων.
Οι μέτοχοι δικαιούνται να αξιώσουν από τα μέλη του ΔΣ την αποκατάσταση της άμεσης, μόνον, ζημίας που υπέστησαν από ζημιογόνες πράξεις και παραλείψεις των τελευταίων. Δεν δικαιούνται, κατά συνέπεια, να αξιώσουν την αποκατάσταση της όποιας έμμεσης ζημία τους (εξαιτίας, λ.χ., της απομείωσης της εταιρικής περιουσίας ή της μείωσης της αξίας των μετοχών τους). Οι τρίτοι, επίσης, δικαιούνται να στραφούν κατά των μελών του ΔΣ που, ενδεχομένως, προκάλεσαν πτώχευση ή παρελκυστικά λειτούργησαν σε μια τέτοια περίπτωση.
Πάντως, η άρση, απομείωση ή άμβλυνση της ευθύνης των μελών του ΔΣ δεν είναι εύκολη υπόθεση. Ακόμα κι αν η ΓΣ εγκρίνει τη διαχείρισή τους ή τα απαλλάξει από την ευθύνη τους. Περί αυτών, όμως, σε επόμενη αρθρογραφία μας.
* O Σταύρος Κουμεντάκης είναι Managing Partner Koumentakis and Associates Law Firm