Προκειμένου να προσπαθήσουμε να εξετάσουμε τις μελλοντικές προοπτικές της αριστεράς σε χώρες όπως στην Ελλάδα -στον απόηχο των πρόσφατων απογοητευτικών εκλογικών αποτελεσμάτων- θα πρέπει να κάνουμε ένα ταξίδι μερικά δεκάδες χιλιάδες μίλια μακριά που θα μας μεταφέρει στη Λατινική Αμερική.
Γιατί; Διότι όπως είχε πει ο μεγάλος Άγγλος ιστορικός Eric Hobsbawm η Λατινική Αμερική είναι ένα φυσικό πειραματικό εργαστήριο όπου μπορούμε να παρατηρήσουμε να λαμβάνουν χώρα πολιτικές διαδικασίες που, ενώ στην Ευρώπη απαιτούν δεκαετίες, εκεί γίνονται με «διαδικασίες εξπρές» διαρκώντας μόλις μερικά χρόνια.
Οπως παρατηρεί ο χιλιανός συγγραφέας Eugenio Tironi: «Αυτό που αλλού πήρε αιώνες εδώ παίρνει δεκαετίες και αυτό που εκεί παίρνει χρόνια εδώ παίρνει εβδομάδες».
Oπως έγινε πρόσφατα στην Χιλή, όπου σε διάστημα μερικών μηνών συντελέσθηκε, με δημοκρατικές διαδικασίες, η ολική ανατροπή του πολιτικού σκηνικού με την αριστερά να παραχωρεί την ηγεμονεύουσα θέση της στην ακροδεξιά (ή «υπερδεξιά»).
Συγκεκριμένα στις 7 Μαΐου η Χιλή εξέλεξε τα μέλη μιας νέας εθνοσυνέλευσης αποκλειστικός στόχος της οποίας είναι η διαμόρφωση ενός νέου συντάγματος που θα αντικαταστήσει το σύνταγμα το οποίο κληροδότησε η δικτατορία του Πινοσέτ.
Πρώτο κόμμα με 35% των ψήφων ήρθε το ακροδεξιό Ρεπουμπλικανικό Κόμμα του Jose Antonio Kast που από κοινού με την παραδοσιακή δεξιά, η οποία έλαβε το 20% των ψήφων, ελέγχει απόλυτα τη νέα συνταγματική εθνοσυνέλευση.
Η ειρωνεία είναι ότι οι νικητές των εκλογών είχαν επανειλημμένα εκφράσει την αντίθεσή τους σε οποιαδήποτε αλλαγή του συντάγματος του Πινοσέτ.
Το ενδιαφέρον με αυτές τις εξελίξεις είναι ότι αποτελούν την κορύφωση της πολιτικής διαδικασίας, την οποία άρχισε η κεντροαριστερά με τις διαδηλώσεις του φθινοπώρου του 2019 και στην οποία κυριαρχούσε μέχρι σήμερα. Αυτή η «κοινωνική έκρηξη» ανάγκασε τις παραδοσιακές πολιτικές δυνάμεις να διεξαγάγουν ένα δημοψήφισμα για το αν η χώρα χρειάζεται ένα νέο Σύνταγμα, στο οποίο το 51% απάντησε καταφατικά εκλέγοντας ταυτόχρονα μία συνταγματική εθνοσυνέλευση που προχώρησε στη διαμόρφωση ενός νέου συντάγματος το οποίο σε μεγάλο βαθμό εκπροσωπούσε τις θέσεις της άκρας αριστεράς (πολυεθνικό κράτος, αναγνώριση των μειονοτήτων κλπ).
Ήταν ένα κείμενο επαναστατικό που έθεσε σε αμφισβήτηση πολλούς πυλώνες του παραδοσιακού κατεστημένου. Όμως, παράλληλα ήταν και το αποκορύφωμα μιας διαδικασίας που από εκείνο το σημείο και μετά άρχισε να φθίνει. Eτσι, στις προεδρικές εκλογές του Νοεμβρίου 2021 ο υποψήφιος της άκρας δεξιάς Kast κέρδιζε τον πρώτο γύρο των εκλογών, όμως έχασε με μικρή διαφορά στον δεύτερο γύρο από τον υποψήφιο της αριστεράς Gabriel Boric.
Eνα έτος αργότερα, τον Σεπτέμβρη του 2022 ο λαός απέρριπτε σε δημοψήφισμα πανηγυρικά (με 62%) το νέο επαναστατικό Σύνταγμα που είχε διαμορφώσει η συνταγματική εθνοσυνέλευση. Και κάπου εδώ τέλειωσε και θάφτηκε οριστικά το επαναστατικό project. Με οριστικό τέλος τις πρόσφατες εκλογές για νέα εθνοσυνέλευση που έδωσαν τη σαρωτική νίκη στην ακροδεξιά.
Τι μεσολάβησε άραγε σε ένα τόσο σύντομο χρονικό διάστημα που οδήγησε σε αυτή την ολική ανατροπή του πολιτικού σκηνικού; To γεγονός ότι «τα θέματα που κυριαρχούσαν στις προεκλογικές αντιπαραθέσεις ήταν η μετανάστευση και η ασφάλεια», όπως υποστηρίζει ο καθ. Oriol Bartomeus του Πανεπιστημίου της Βαρκελώνης. Ηταν ο φόβος για την κοινωνική ανομία που έκανε τον ψηφοφόρο της Χιλής να στραφεί προς τις υπερσυντηρητικές δυνάμεις. Ένας φόβος που συντηρείται από την κατακόρυφη αύξηση της εγκληματικότητας, τη δολοφονία αστυνομικών, τις ένοπλες επιθέσεις διαφόρων ομάδων ιθαγενών και φυσικά η μαζική μετανάστευση στη Βόρεια Χιλή από Βενεζουελανούς.
Τα γενικότερα διδάγματα
Οι εξελίξεις ενέχουν και διδάγματα για πολλές άλλες χώρες του κόσμου στις οποίες συγκαταλέγεται η Ελλάδα. Το κυριότερο δίδαγμα είναι ότι όσο μία χώρα όχι απλά αντιμετωπίζει προβλήματα μετανάστευσης και εγκληματικότητας, αλλά επίσης όσο τα δύο αυτά θέματα κυριαρχούν στη δημόσια συζήτηση της χώρας, τόσο μεγαλύτερες πιθανότητες έχει η δεξιά (ακραία και μη) να καθορίζει τις πολιτικές εξελίξεις.
Και στον βαθμό που τα δύο αυτά θέματα θα εξακολουθούν να έχουν ηγεμονεύουσα θέση στις προσλαμβάνουσες των εκλογέων πολλών χωρών, για πολλά ακόμα χρόνια η πορεία της δεξιάς αναμένεται να είναι συνεχώς ανοδική. Απλά η δεξιά θα πρέπει συνεχώς να συντηρεί στο προσκήνιο της δημόσιας συζήτησης τα θέματα της εγκληματικότητας και της μετανάστευσης.
Φυσικά αυτό δεν σημαίνει ότι η δεξιά έχει βρει τη λύση για τα δύο αυτά κεφαλαιώδους σημασίας προβλήματα. Απλά οι προτάσεις της εναρμονίζονται περισσότερο με τους φόβους της πλειοψηφίας του εκλογικού σώματος.
Από την πλευρά της, πάλι, η αριστερά εμφανίζεται ιδιαίτερα αδύναμη να αντιδράσει σε αυτή την κατάσταση, διότι απλούστατα οι λύσεις που προτείνει -στον βαθμό που προτείνει λύσεις... για τα δύο αυτά προβλήματα- θεωρούνται ανεπαρκείς να διασκεδάσουν τους φόβους της μεσαίας τάξης.
Οι μελλοντικές εξελίξεις φαίνεται ότι θα δικαιώσουν περισσότερο τον Hobbes, ο οποίος υποστηρίζει ότι "ο άνθρωπος κινείται με βάση τον φόβο τού σήμερα", παρά τους Διαφωτιστές οι οποίοι λένε "ότι ο άνθρωπος κινείται με βάση την ελπίδα τού αύριο".