Ο πολυσήμαντος ρόλος του ΔΣ μάς έχει απασχολήσει, ήδη, σε προηγούμενη αρθρογραφία μας. Αναφερθήκαμε εκεί, μεταξύ άλλων, στο εύρος των αρμοδιοτήτων και της ευθύνης του. Προσεγγίσαμε, ακροθιγώς, τις αρμοδιότητές του για διαχείριση και εκπροσώπηση της ΑΕ (εσωτερικές σχέσεις και σχέσεις με τρίτους-αντίστοιχα).
Θα μας απασχολήσουν, και εδώ, οι συγκεκριμένες αρμοδιότητες υπό το πρίσμα, όμως, του κανόνα του απεριόριστου και μη περιορίσιμου της εξουσίας εκπροσώπησης.
Οι αρμοδιότητες του ΔΣ
Μας απασχόλησαν, ήδη, οι προβλέψεις του νόμου αναφορικά με τις αρμοδιότητες του ΔΣ. Την ΑΕ, σύμφωνα με αυτές, διοικεί το ΔΣ. Περιεχόμενο της διοίκησης αποτελεί η διαχείριση, αλλά και η δικαστική και εξώδικη εκπροσώπησή της. Το ΔΣ, ταυτόχρονα, είναι αρμόδιο να αποφασίζει για κάθε πράξη που αφορά τη διοίκηση της εταιρείας, τη διαχείριση της περιουσίας της και, γενικά, την επιδίωξη του σκοπού της.
Ο εταιρικός σκοπός
Ο εταιρικός σκοπός, υπό την ευρύτερη έννοια του, αναφέρεται στο είδος της δραστηριότητάς της. Υπό την στενή του, όμως, έννοια περιλαμβάνει και ένα διευρυμένο κύκλο ενεργειών που εξυπηρετούν τους μακροπρόθεσμους στόχους της επιχείρησης -με βάση και την αντίληψη των συναλλαγών. Κατά τη νομολογία, τέτοιες ενέργειες συνιστούν, ενδεικτικά, η αποδοχή συναλλαγματικών ευκολίας ή η παροχή εγγυήσεων υπέρ τρίτου.
Πράξεις ΔΣ εκτός εταιρικού σκοπού
- Ο κανόνας του απεριόριστου της εξουσίας εκπροσώπησης
Ο συγκεκριμένος κανόνας θεμελιώνεται στο νόμο και στοχεύει στην προστασία των τρίτων και των συναλλαγών. Σύμφωνα με τη συγκεκριμένη ρύθμιση, πράξεις του ΔΣ, ακόμη και αν είναι εκτός του εταιρικού σκοπού (είτε υπό την ευρεία είτε/και υπό την στενή του έννοια), δεσμεύουν την εταιρεία έναντι των τρίτων. Δεν δεσμεύεται, όμως, η εταιρεία από πράξεις εκτός του εταιρικού σκοπού εφόσον οι τρίτοι γνώριζαν (ή από βαριά αμέλεια αγνοούσαν) τη σχετική υπέρβαση. Στις περιπτώσεις, ωστόσο, που υφίσταται ολοφάνερη υπέρβαση του εταιρικού σκοπού δεν απαιτείται, καν, απόδειξη της γνώσης εκ μέρους του τρίτου. Όταν, λ.χ., εκποιείται το σύνολο των περιουσιακών στοιχείων της επιχείρησης.
Σημειώνεται ότι μόνη η τήρηση των διατυπώσεων δημοσιότητας ως προς το καταστατικό της εταιρείας δεν συνιστά απόδειξη της γνώσης του τρίτου.
Υποστηρίζεται, εύλογα πάντως, ότι η προστασία του τρίτου (ακόμη και καλόπιστου) δεν φθάνει έως το σημείο δέσμευσης της ΑΕ (και) για ενέργειες για τις οποίες από το νόμο δεν μπορεί να δεσμεύσει την εταιρεία το ΔΣ. Στην περίπτωση, λ.χ., που ανήκουν στην αρμοδιότητα της ΓΣ.
- Έννομες συνέπειες
Αν το ΔΣ προβεί σε πράξη καθ’ υπέρβαση του εταιρικού σκοπού και ο τρίτος-συναλλασσόμενος είναι κακόπιστος ως προς τη συγκεκριμένη υπέρβαση, δημιουργούνται προβληματισμοί σχετικά με τις έννομες συνέπειες. Κατά μια άποψη η σύμβαση που το ΔΣ συνάπτει με τον κακόπιστο τρίτο πάσχει από απόλυτη ακυρότητα: η ΑΕ δεν δεσμεύεται, στην περίπτωση αυτή. Κατ’ άλλη άποψη, η ακυρότητα είναι σχετική υπέρ της ΑΕ: εκείνη, μόνον, είναι που μπορεί να την προβάλει και αξιοποιήσει. Κατά τρίτη, ωστόσο, άποψη η εγκυρότητα εκκρεμεί για όσο χρόνο η ΓΣ δεν αποφαίνεται, με αυξημένη απαρτία και πλειοψηφία, υπέρ ή κατά αυτής.
Η ΑΕ, πάντως, είναι δυνατό να στραφεί κατά των μελών του ΔΣ που ενεργούν καθ’ υπέρβαση του εταιρικού σκοπού-εφόσον πληρούνται οι προϋποθέσεις του νόμου.
Περιορισμοί από το καταστατικό ή τη ΓΣ
- Ο κανόνας του μη περιορίσιμου της εξουσίας εκπροσώπησης
Ο νόμος, επιπρόσθετα, καθιερώνει (και) τον κανόνα του μη περιορίσιμου της (οργανικής) εξουσίας εκπροσώπησης -αποσκοπώντας, ομοίως, στην προστασία των τρίτων και των συναλλαγών. Προβλέπει, συγκεκριμένα, ότι περιορισμοί της εξουσίας του ΔΣ από το καταστατικό ή από απόφαση της ΓΣ δεν αντιτάσσονται στους τρίτους- ακόμα κι αν έχουν υποβληθεί σε δημοσιότητα. Τα μέλη του ΔΣ υποχρεούνται να τηρούν τους περιορισμούς της εξουσίας τους (από το καταστατικό ή/και τη ΓΣ).
- Έννομες συνέπειες
Ωστόσο, σε περίπτωση μη τήρησης των περιορισμών αυτών από μέλη του ΔΣ, τούτοι δεν αντιτάσσονται έναντι των τρίτων -ακόμη και αν οι τελευταίοι τους γνώριζαν. Οι περιορισμοί αυτοί, δηλαδή, αναπτύσσουν -κατά κανόνα- ενέργεια μόνο στο πλαίσιο των εσωτερικών εταιρικών σχέσεων.
Η απόλυτη και ανεξαίρετη, όμως, διατύπωση του συγκεκριμένου κανόνα δημιουργεί κινδύνους για την ΑΕ. Ακόμα και στην περίπτωση συμπαιγνίας ΔΣ και τρίτου με σκοπό τη μη τήρηση τυχόν περιορισμών, η ΑΕ (θα πρέπει να) δεσμεύεται από τη διενεργηθείσα, με τρόπο κακόπιστο, συναλλαγή. Μια τέτοια προσέγγιση θα ήταν, προφανώς, επικίνδυνη. Υποστηρίζεται, και ορθά, η τελολογική συστολή της εν λόγω διάταξης: οι κακόπιστοι τρίτοι δεν θα πρέπει να προστατεύονται από το μη περιορίσιμο της εξουσίας εκπροσώπησης.
Πράξεις του ΔΣ, ακόμη και εκτός εταιρικού σκοπού, δεσμεύουν την εταιρεία έναντι τρίτων. Εκτός αν οι τρίτοι γνώριζαν ή -λαμβανομένων υπόψη των περιστάσεων- δεν μπορούσαν να αγνοούν τη σχετική υπέρβαση.
Ταυτόχρονα, περιορισμοί της εξουσίας εκπροσώπησης του ΔΣ που τίθενται από το καταστατικό ή τη ΓΣ θα (πρέπει να) αντιταχθούν έναντι εκείνων, μόνον, που λειτουργούν με βάση κακή πίστη και πρόθεση βλάβης των συμφερόντων της ΑΕ. Συχνά όμως τα όρια μεταξύ καλής και κακής πίστης είναι, δυστυχώς, δυσδιάκριτα.
Απαιτείται, κατά τούτο, ιδιαίτερη προσοχή σε συναλλαγές ιδιαίτερης σημασίας ή/και αξίας. Οι κίνδυνοι, σε διαφορετική περίπτωση, δεν θα είναι αμελητέοι για την ΑΕ, τους (καλόπιστους) τρίτους και τις συναλλαγές.
* Ο Σταύρος Κουμεντάκης είναι Managing Partner Koumentakis and Associates Law Firm