Η ανάπτυξη δημόσιων πολιτικών, όπως για παράδειγμα εκείνων που συνδέονται με τα άτομα με αναπηρία, απαιτούν τουλάχιστον τέσσερα στοιχεία: όραμα, σχεδιασμό, πόρους και ποσοτικά δεδομένα. Ειδικά στον τομέα της αναπηρίας, η παρούσα κυβέρνηση έχει παρουσιάσει ένα συνεκτικό εθνικό στρατηγικό σχέδιο για τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρία, το οποίο και εφαρμόζει στην πράξη από την αρχή της διακυβέρνησης.
Ακρογωνιαίο κομμάτι σε όλη αυτή την προσπάθεια αναδεικνύεται η ύπαρξη και λειτουργία ενός αντικειμενικού, επιστημονικού και άρτιου συστήματος πιστοποίησης της αναπηρίας και της ασθένειας εν γένει.
Μέσω αυτού η Πολιτεία είναι σε θέση να διασφαλίζει δύο βασικά στοιχεία: πρώτον να πιστοποιεί με τρόπο συνεκτικό την αναπηρία και δεύτερον να διαθέτει μια συνολική εικόνα του προφίλ των ατόμων με αναπηρία στη χώρα, έτσι ώστε να επιτυγχάνει τον αποτελεσματικότερο σχεδιασμό και προσαρμογή των σχετικών πολιτικών.
Στις παραπάνω κατευθυντήριες, η χώρα μας έχει κάνει σημαντικά βήματα εδώ και σχεδόν μια δεκαπενταετία, με βασικότερα εκείνα της ίδρυσης του Κέντρου Πιστοποίησης Αναπηρίας (ΚΕΠΑ) και της ανάπτυξης του Ενιαίου Πίνακα Προσδιορισμού Ποσοστού Αναπηρίας (ΕΠΠΠΑ). Πιο συγκεκριμένα, με το νόμο 3863/2010 περάσαμε από ένα αποκεντρωμένο σύστημα χαλαρών και διάσπαρτων κανόνων σε ένα καθετοποιημένο σύστημα πιστοποίησης της αναπηρίας, το οποίο διενεργείται από το ΚΕΠΑ που ανήκει οργανικά στον e-ΕΦΚΑ (παλαιότερα ΙΚΑ).
Το ΚΕΠΑ αποτελεί τη βασική «πύλη» πιστοποίησης της αναπηρίας που διαθέτει η Πολιτεία και οι γνωματεύσεις που παράγει ακολουθούν τις οδηγίες του ΕΠΠΠΑ και το διεθνές σύστημα ταξινόμησης ICD-10 του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας. Σημειώνεται ότι ο ΕΠΠΠΑ αποτελεί το βασικό εργαλείο προσδιορισμού της αναπηρίας, καθώς πρόκειται για ένα συνεκτικό οδηγό που αποδίδει ποσοστά σε κάθε πάθηση ή αναπηρία ανάλογα με τη βαρύτητα τους, ενώ ταυτόχρονα παρέχει και κατευθυντήριες οδηγίες στους αξιολογητές - ιατρούς, ως προς τη διαδικασία διάγνωσης.
Τα παραπάνω αποδείχθηκαν διαχρονικά σημαντικά στο πεδίο άσκησης της ασφαλιστικής ιατρικής. Ωστόσο, ως προς την αρχιτεκτονική της καθαυτής διαδικασίας πιστοποίησης της αναπηρίας, δεν επιχειρήθηκαν δομικές παρεμβάσεις, με αποτέλεσμα αυτή να παραμένει ιδιαίτερα κατακερματισμένη, οδηγώντας συχνά στην ταλαιπωρία των ατόμων με αναπηρία. Με τον πρόσφατο νόμο 4961, χωρίς να μεταβάλλεται ο πυρήνας της πιστοποίησης και οι βασικοί της πυλώνες – δηλαδή εκείνοι του ΚΕΠΑ και του ΕΠΠΠΑ – επιχειρούμε μια σειρά σημαντικών θεσμικών παρεμβάσεων, με απώτερο στόχο τη μείωση της ταλαιπωρίας των πολιτών, τη βελτίωση της ποιότητας των παρεχόμενων υπηρεσιών και εν τέλει τον εξορθολογισμό και την αναβάθμιση της όλης διαδικασίας.
Τρεις παρεμβάσεις
Τρεις είναι οι βασικές παρεμβάσεις που επιχειρούνται στο πλέγμα διαδικασιών πιστοποίησης της αναπηρίας: πρώτον η πρόβλεψη ενιαίας αίτησης για πιστοποίηση αναπηρίας, δεύτερον η παροχή ενός ενιαίου εντύπου πιστοποίησης αναπηρίας για κάθε χρήση και τρίτον η αναμόρφωση του Ειδικού Σώματος των Ιατρών ΚΕΠΑ.
Πώς όμως αλλάζουν αυτές οι τρεις παρεμβάσεις το τοπίο της πιστοποίησης της αναπηρίας στη χώρα μας; Μέχρι σήμερα, η αίτηση για πιστοποίηση της αναπηρίας εκ μέρους ενός πολίτη γινόταν στην πράξη με έμμεσο τρόπο, δηλαδή μέσω αίτησης για μια συγκεκριμένη παροχή (βλ. αναπηρική σύνταξη, προνοιακό επίδομα ή άλλη κοινωνική παροχή).
Η υποβολή της αίτησης, π.χ. στον e-ΕΦΚΑ ή στον ΟΠΕΚΑ, «πυροδοτούσε» την παραπομπή του ενδιαφερόμενου στο ΚΕΠΑ για πιστοποίηση της αναπηρίας του. Το σχήμα αυτό συνεπάγετο κατακερματισμό της όλης διαδικασίας, καθιστώντας στην πράξη την πιστοποίηση ένα ιδιότυπο υποπροϊόν της αίτησης για κάποια ασφαλιστική, συνταξιοδοτική, οικονομική, προνοιακή ή άλλη κοινωνική παροχή. Μάλιστα, δεν ήταν σπάνιο το φαινόμενο η διαδικασία πιστοποίησης να επηρεάζεται, ακόμα και ασυνείδητα πολλές φορές, από το είδος και το ύψος της αιτούμενης παροχής (π.χ. πιο αυστηρή αξιολόγηση για παροχές μεγάλης κλίμακας, έναντι άλλων μικρότερης).
Σε κάθε περίπτωση, η πιστοποίηση της αναπηρίας προϋπέθετε την εκ των προτέρων γνώση των δικαιούμενων παροχών από μεριάς του πολίτη, προκειμένου να προβεί στις κατάλληλες αιτήσεις στους αρμόδιους Φορείς απονομής των εν λόγω παροχών. Το σκηνικό αυτό, πέρα από ένα «διοικητικό μπέρδεμα», αλλοιώνει τον πυρήνα που οφείλει να εξυπηρετεί η πιστοποίηση της αναπηρίας, ήτοι την αντικειμενική και επιστημονική πιστοποίηση της κατάστασης του αιτούντα, προκειμένου να λάβει μια ολοκληρωμένη πιστοποίηση, την οποία θα μπορεί να προσκομίσει σε κάθε νόμιμη χρήση.
Ερχόμενοι στο άμεσο μέλλον και τις δύο πρώτες παρεμβάσεις, από τις 15 Σεπτεμβρίου κάθε πολίτης θα μπορεί να απευθύνεται πλέον στο ΚΕΠΑ για πιστοποίηση της αναπηρίας ή ασθένειάς του, μέσω μιας ενιαίας ηλεκτρονικής αίτησης και πλήρους ηλεκτρονικής σύνταξης και διακίνησης του ιατρικού εισηγητικού του φακέλου. Το αποτέλεσμα της πιστοποίησης θα αποτυπώνεται σε ένα ενιαίο διοικητικό έγγραφο, τη Γνωστοποίηση Αποτελέσματος Πιστοποίησης Αναπηρίας (ΓΑΠΑ), το οποίο και θα μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την αίτηση οποιασδήποτε παροχής.
Η ΓΑΠΑ αποτελεί ένα έντυπο στο οποίο καταγράφεται με ιδιαίτερη λεπτομέρεια όλη η εικόνα του αξιολογούμενου, όπως αυτή προέκυψε από τη διαδικασία αξιολόγησης και πιστοποίησης, λαμβάνοντας υπόψη τόσο τον ιατρικό εισηγητικό του φάκελο και τη φυσική εξέταση ενώπιον της Υγειονομικής Επιτροπής, όσο και όλα τα διαθέσιμα στοιχεία που υπάρχουν στον Ατομικό Ηλεκτρονικό Φάκελο Υγείας και τα λοιπά Εθνικά Μητρώα Ασθενών.
Για πρώτη ίσως φορά και με τη συμβολή των νέων τεχνολογιών, δίνεται η ευκαιρία, αλλά δημιουργείται και η υποχρέωση στους αξιολογητές – ιατρούς να έχουν πρόσβαση και να συνεκτιμούν το σύνολο των διαθέσιμων στοιχείων της εικόνας του αξιολογούμενου. Με αυτό τον τρόπο, ελαχιστοποιούνται οι πιθανότητες εσφαλμένης κρίσης, λάθους, πλάνης, ακόμα και απάτης, όπως επίσης ελαχιστοποιούνται οι πιθανότητες αδικίας σε βάρος ασφαλισμένων.
Τέλος, διασφαλίζεται η αντικειμενική και πληρέστερη άσκηση της ασφαλιστικής ιατρικής από τους αξιολογητές – ιατρούς του ΚΕΠΑ. Σαφώς και το όλο σύστημα θα χρειαστεί ένα διάστημα προσαρμογής, αλλά πιστεύουμε ότι σταδιακά η αξιοπιστία του συστήματος και η εμπιστοσύνη των πολιτών σε αυτό θα αυξηθούν, όπως έχει ήδη εμπεδωθεί και στο υφιστάμενο σύστημα.
Η τρίτη βασική θεσμική παρέμβαση, έρχεται με τη θέσπιση για πρώτη φορά κανόνων και διαδικασιών στελέχωσης και ανανέωσης του Ειδικού Σώματος των Ιατρών ΚΕΠΑ. Να θυμίσουμε ότι εδώ και δώδεκα χρόνια, από τη δημιουργία του ΚΕΠΑ, ουδέποτε συστάθηκε το σώμα των Ιατρών. Αξιολογητές στις επιτροπές παρέμειναν και εξακολουθούν μέχρι σήμερα να είναι οι παλιοί ιατροί του πρώην ΙΚΑ. Συνέπεια αυτού ήταν να μη μπορεί να εμπλουτιστεί το σώμα με νέες ειδικότητες, αλλά και νεότερους ιατρούς, ενώ οι δυνατότητες επιμόρφωσης και εκπαίδευσης έχουν αποδειχθεί πρακτικά ανύπαρκτες.
Η σημασία ενός ορθά στελεχωμένου και εκπαιδευμένου σώματος αξιολογητών – ιατρών, στο πλαίσιο της άσκησης ασφαλιστικής ιατρικής, είναι εξαιρετικά μεγάλη. Τα μέλη του Ειδικού Σώματος δεν βρίσκονται εκεί για να παρέχουν υπηρεσίες υγείας, αλλά καλούνται να πιστοποιήσουν μια κατάσταση βάσει δεδομένων και κανόνων και να αποδώσουν ένα ποσοστό που με τη σειρά του θα οδηγήσει στη λήψη ή μη μιας παροχής.
Για αυτούς τους λόγους και ιδίως δεδομένου ότι η κρίση τους θα έχει και δημοσιονομικές επιπτώσεις, οφείλουν να είναι ορθά καταρτισμένοι, χωρίς περιθώρια αδικίας προς τους ασφαλισμένους, ενώ παράλληλα θα πρέπει να ασκούν ουσιαστικό ελεγκτικό έργο και δημόσια εξουσία, αφού με έμμεσο μεν τρόπο αλλά στην πράξη διαχειρίζονται δημόσιο χρήμα. Τα παραπάνω στοιχεία αποτελούν, εξάλλου, τον πυρήνα της ασφαλιστικής ιατρικής.
Με τις ψηφισμένες διατάξεις, οι οποίες θα εξειδικευτούν με υπουργικές αποφάσεις στο αμέσως επόμενο διάστημα, συστήνεται ειδικό σώμα Ιατρών ΚΕΠΑ και ορίζονται οι διαδικασίες εισόδου και εξόδου από αυτό.
Συγκεκριμένα, δημιουργείται μητρώο Ιατρών στο οποίο εγγράφεται κανείς μετά την επιτυχημένη ολοκλήρωση εκπαίδευσης, ενώ προβλέπονται η διαρκής αξιολόγηση και επιμόρφωση. Για πρώτη φορά, η ανηλικότητα του αξιολογούμενου αποτελεί κριτήριο για τη σύνθεση των υγειονομικών επιτροπών και προβλέπεται η συμμετοχή ιατρού με παιδιατρική ειδικότητα. Η τελευταία αυτή πρόβλεψη θα εφαρμοστεί στην πράξη για πρώτη φορά μετά τη συγκρότηση του μητρώου, αναγνωρίζοντας τις ιδιαιτερότητες των παιδιών με αναπηρία ως προς τη συμπεριφορά απέναντί τους, τον τρόπο προσέγγισης και εξέτασης, τις προοπτικές εξέλιξης της πάθησης καθώς ο αξιολογούμενος αναπτύσσεται και βαδίζει προς την ενηλικίωση και άλλα ιδιαίτερα στοιχεία που πρέπει να λαμβάνονται υπόψη.
Οι προαναφερθείσες σημαντικές αλλαγές πλαισιώνονται και υποστηρίζονται από ολοκληρωμένο πληροφοριακό σύστημα το οποίο αναπτύσσεται σταδιακά, το Σύστημα Πιστοποίησης Αναπηρίας. Αυτό με τη σειρά του είναι μέρος του ευρύτερου συστήματος «Εθνική Πύλη Αναπηρίας». Η Εθνική Πύλη Αναπηρίας, που στην πλήρη ανάπτυξή της θα αποτελεί ένα ολοκληρωμένο σύστημα καταγραφής και παρακολούθησης όλων των σταδίων, από την αίτηση και την πιστοποίηση, έως την καταγραφή και την παροχή, ανήκει στον e-ΕΦΚΑ και τελεί υπό την εποπτεία του Υπουργείου Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων, είναι δε προσβάσιμο από το gov.gr. Το όλο εγχείρημα είναι αποτέλεσμα της συνεργασίας των Υπουργείων Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων και Ψηφιακής Διακυβέρνησης.
Η στήριξη των ατόμων με αναπηρία βρίσκεται στον πυρήνα των δράσεων της παρούσας κυβέρνησης. Εξάλλου, οι πρόσφατες νομοθετικές παρεμβάσεις δεν περιορίζονται μόνο στην πιστοποίηση της αναπηρίας αλλά περιλαμβάνουν και άλλες σημαντικές τομές όπως την Κάρτα Αναπηρίας και το Ψηφιακό Μητρώο Ατόμων με Αναπηρία. Εντούτοις, μέσα σε αυτό το πλέγμα δράσεων, η πιστοποίηση της αναπηρίας αναδεικνύεται ως θεμελιακής σημασίας, αφού αυτή είναι που πιστοποιεί με επίσημο, αντικειμενικό και επιστημονικό τρόπο το είδος και το εύρος της αναπηρίας που βιώνει το άτομο και οδηγεί στη λήψη συγκεκριμένων παροχών.
Για εμάς, η διαρκής βελτίωση της διαδικασίας και η μείωση της ταλαιπωρίας των ατόμων με αναπηρία, μέσω του ανασχεδιασμού και απλούστευσης των διαδικασιών, της αξιοποίηση των διαθέσιμων νέων ηλεκτρονικών εργαλείων και μέσων και της ανανέωσης και του εμπλουτισμού του σώματος αξιολογητών – ιατρών, αποτελεί δέσμευση.
* H Παυλίνα Καρασιώτου είναι Γ.Γ. Κοινωνικών Ασφαλίσεων