Ο 21ος αιώνας χαρακτηρίζεται από πληθώρα εξωγενών κρίσεων όπως η παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση (GFC), η πανδημία της Covid-19, η ενεργειακή κρίση και η κλιματική αλλαγή.
Τα παραπάνω γεγονότα συνοδεύονται από κινδύνους διαφορετικών μορφών, όπως χρηματοπιστωτικοί, υγειονομικοί και περιβαλλοντικοί κίνδυνοι. Μιλάμε ποια για πολυδιάστατους κινδύνους, οι οποίοι απειλούν τόσο τη σταθερότητα του παγκόσμιου οικοσυστήματος όσο και των οικονομιών.
Πλέον, οι επενδυτές δίνουν ιδιαίτερη σημασία στον βαθμό παρακολούθησης και διαχείρισης όχι μόνο των χρηματοπιστωτικών αλλά και των περιβαλλοντικών, κοινωνικών και κινδύνων διακυβέρνησης (ESG).
Κριτήρια ESG
Θεωρούνται ένας αποτελεσματικός τρόπος προστασίας των επιχειρήσεων από μελλοντικούς κινδύνους.
Αποτελούνται από τρεις πυλώνες: Tο «Ε» περιλαμβάνει περιβαλλοντικά κριτήρια σχετιζόμενα με τις εκπομπές αερίων θερμοκηπίου, την χρήση ενέργειας και την παραγωγή αποβλήτων. Το «S» καλύπτει τις δίκαιες εργασιακές πρακτικές, τη διαφορετικότητα και τα ανθρώπινα δικαιώματα και το "G" περιλαμβάνει την εταιρική διακυβέρνηση όπως την καταπολέμηση της δωροδοκίας, προσπάθειες κατά της διαφθοράς και την ποικιλομορφία των διοικητικών συμβουλίων.
Σήμερα, όλο και περισσότεροι επενδυτές βασίζονται σε παρόχους αξιολόγησης ESG για τη μέτρηση των κινδύνων που σχετίζονται με τα κριτήρια ESG, οι οποίες αξιολογούν τις επιδόσεις ESG των εταιρειών ως δείκτη βιωσιμότητας.
Τραπεζική διαχείριση κινδύνων
Τράπεζες και άλλοι χρηματοοικονομικοί φορείς πρέπει να θωρακίσουν τα χαρτοφυλάκιά τους, ενσωματώνοντας τα κριτήρια ESG στις υπάρχουσες πρακτικές διαχείρισης κινδύνου. Στατιστικά δείχνουν ότι τράπεζες που είχαν ενσωματώσει κριτήρια ESG, πριν την εμφάνιση της πανδημίας Covid-19, μπόρεσαν και απορρόφησαν γρήγορα και αποτελεσματικά τους κινδύνους της πανδημικής κρίσης, έναντι αυτών που δεν είχαν ακολουθήσει όμοια στρατηγική.
Επίσης, τράπεζες που ενσωματώνουν ESG, προσελκύουν περισσότερες επενδύσεις, αυξάνοντας το μερίδιό τους στην αγορά.
Τα αποτελέσματα της ερευνητικής μελέτης
Tα αρχικά αποτελέσματα πρόσφατης έρευνας, η οποία πραγματοποιήθηκε στο Κέντρο Μελετών και Εκπαίδευσης Χρηματοοικονομικής (ΚΕΜΕΧ) του ΕΚΠΑ από τους Καινούργιο Δημήτριο και Πλήκα Ιωάννη-Ηλία αναφορικά με τη σχέση των ESG κριτηρίων και των Μη Εξυπηρετούμενων Ανοιγμάτων (ΜΕΑ) των Τραπεζών της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) (Περίοδος: 2000-2021), έδειξαν σημαντικά αποτελέσματα τόσο για επιστημονικούς σκοπούς όσο και για σκοπούς χάραξης πολιτικής.
Ανάμεσα στα πρώτα συμπεράσματα των αρχικών αναλύσεων που πραγματοποιήθηκαν στο πλαίσιο της έρευνας, ανήκουν τα παρακάτω:
- Επίδραση Οικονομικών και Τραπεζικών παραγόντων στα ΜΕΑ
Στην περίοδο 2000 – 2021, υψηλότερο μερίδιο ΜΕΑ στους ισολογισμούς των τραπεζών απαιτούσε υψηλότερες προβλέψεις για την αντιστάθμιση μελλοντικής πιθανής αθέτησης της ορθής αποπληρωμής των δανείων από τους πιστούχους.
Χώρες της ΕΕ, με αυξημένα επίπεδα ανεργίας, σημείωσαν αύξηση του δείκτη ΜΕΑ. Στον αντίποδα, χώρες με αυξημένα επίπεδα του ΑΕΠ, σημείωσαν μείωση του δείκτη ΜΕΑ.
Η αύξηση του πληθωρισμού δεν επηρέασε τον δείκτη ΜΕΑ χωρών του κεντρικού τομέα της ΕΕ, ενώ οδήγησε σε αύξηση του δείκτη ΜΕΑ σε χώρες της ευρωπαϊκής περιφέρειας. Η αύξηση του κεφαλαίου που διοχετεύεται για την χρηματοδότηση επιχειρηματικών δραστηριοτήτων, οδήγησε σε μείωση του δείκτη ΜΕΑ. Αύξηση της κερδοφορίας των τραπεζών οδήγησε σε μείωση του δείκτη ΜΕΑ.
Ανάμεσα στους βασικότερους δείκτες επηρεασμού των ΜΕΑ, στην περίοδο 2000 – 2021, βρέθηκε να είναι το εποπτικό κεφάλαιο της τράπεζας ως προς τα σταθμισμένα ως προς τον πιστωτικό κίνδυνο στοιχεία του ενεργητικού της (CRAR). Πιο συγκεκριμένα, ο συγκεκριμένος δείκτης, αποδεικνύεται ότι επηρεάζει σε σημαντικό βαθμό τον δείκτη ΜΕΑ υποδεικνύοντας ότι αυξημένα επίπεδα κινδύνου, μπορεί να οδηγήσουν σε περαιτέρω αύξηση των ΜΕΑ. Επίσης, τα αποτελέσματά μας δείχνουν ότι σε χώρες της ευρωπαϊκής περιφέρειας όπως η Ελλάδα, αύξηση του δείκτη CRAR οδηγεί σε μείωση του πιστωτικού κινδύνου.
- Επίδραση των Κριτηρίων Περιβάλλον (E) Κοινωνία (S) Διακυβέρνηση (G) στα ΜΕΑ
Περιβαλλοντικά Κριτήρια (Ε):
Η εκτεταμένη χρήση (Energy Usage) και κατανάλωση ενέργειας (Energy Consumption), στην περίοδο 2000 – 2021, οδήγησε σε αύξηση του δείκτη ΜΕΑ, ειδικότερα στις χώρες του Νότιου τομέα της ΕΕ, συμπεριλαμβανομένου και της Ελλάδας.
Αύξηση του πληθυσμού (Population Density), οδηγεί σε αύξηση του δείκτη ΜΕΑ.
Οι εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα δεν επηρεάζουν άμεσα τον δείκτη ΜΕΑ αλλά υπάρχει έμμεση συσχέτιση με τον δείκτη ΜΕΑ, μέσω της οικονομικής ανάπτυξης (ΑΕΠ).
Αύξηση του πληθυσμού συνεπάγεται μεγαλύτερο αριθμό πιστούχων. Περισσότερος αριθμός πιστούχων σημαίνει μεγαλύτερο ποσοστό πληθυσμού να αθετήσει την ορθή πληρωμή των δανειακών τους υποχρεώσεων, οδηγώντας σε αύξηση του δείκτη ΜΕΑ.
Οι εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα, μεταβάλλουν την ατμοσφαιρική πίεση και τη θερμοκρασία οδηγώντας σε περισσότερους θανάτους και σε οικονομικές απώλειες από φυσικές καταστροφές. Οι οικονομικές απώλειες οδηγούν σε δυσκολία αποπληρωμής των δανείων και αύξηση του δείκτη ΜΕΑ. Στην περίοδο 2000 – 2021 τα αρχικά αποτελέσματά μας δείχνουν το αντίθετο, διότι ενώ το διοξείδιο του άνθρακα αυξήθηκε με εκθετικό ρυθμό με την πάροδο των χρόνων, ο δείκτης ΜΕΑ, από την Παγκόσμια Κρίση του 2008 και έπειτα, ακολούθησε πτωτική τάση με αποκορύφωμα τα τελευταία έτη, κυρίως λόγω των εκτεταμένων τιτλοποιήσεων από τις τράπεζες και των πολιτικών οικονομικής στήριξης έναντι του COVID-19.
Κοινωνικά Κριτήρια (S):
Αυξημένα επίπεδα φτώχειας (Poverty) οδήγησαν σε αύξηση του δείκτη ΜΕΑ.
Αύξηση της εισοδηματικής ανισότητας (Income Inequality) οδήγησε σε αύξηση των ΜΕΑ.
Υψηλά επίπεδα εισοδηματικής ανισότητας σημαίνουν οικονομική αστάθεια, η οποία οδηγεί σε αδυναμία αποπληρωμής των δανείων και αύξηση του δείκτη ΜΕΑ.
Οσο αυξάνονται τα επίπεδα φτώχειας τόσο αυξάνεται και η πιθανότητα δυσκολίας αποπληρωμής των δανείων, οδηγώντας σε αύξηση του δείκτη ΜΕΑ.
Κριτήρια Διακυβέρνησης (G):
Η αποτελεσματικότητα της διακυβέρνησης επηρεάζει αρνητικά και στατιστικά σημαντικά τον δείκτη ΜΕΑ των χωρών του Κεντρικού και Νότιου τομέα της Ευρωπαϊκής Ένωσης ενώ θετικά τον δείκτη ΜΕΑ των χωρών του Βορείου τομέα της ΕΕ.
Αποτελεσματική διακυβέρνηση σημαίνει σταθερό τραπεζικό σύστημα. Η σταθερότητα του τραπεζικού συστήματος είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την μείωση του δείκτη ΜΕΑ. Στον αντίποδα, χώρες με κακή διακυβέρνηση έχουν ασθενέστερο τραπεζικό σύστημα.
Η υιοθέτηση Πράσινων Προϊόντων από τις τράπεζες, όπως Πράσινα Ομόλογα (Green Bonds) και Δάνεια προσαρμοσμένα στο αποτύπωμα άνθρακα (Carbon Footprint Adjusted Loans), μειώνουν τον δείκτη ΜΕΑ.
ESG και σύγχρονες πρακτικές διαχείρισης κινδύνου
Νέοι κίνδυνοι απειλούν την σταθερότητα του χρηματοπιστωτικού συστήματος. Ενώ το χρηματοπιστωτικό σύστημα έχει υιοθετήσει μεθοδολογίες διαχείρισης κινδύνου, από την υπαγόρευση ακόμη της Βασιλείας Ι, τα αυξημένα μεγέθη ρίσκου που προέκυψαν από τις προαναφερθείσες κρίσεις, σε συνδυασμό με την Κλιματική
Αλλαγή, κρίνουν επιτακτική την ανάγκη υιοθέτησης εξειδικευμένων συστημάτων και μεθοδολογιών διαχείρισης κινδύνου που λαμβάνουν υπόψη τα κριτήρια βιωσιμότητας,
Έχοντας υπόψη την σημαντικότητα του παράγοντα ρίσκου στην εξέλιξη των ΜΕΑ, σε συνδυασμό με την επίδραση των κριτηρίων βιωσιμότητας ESG στα ΜΕΑ, όπως αυτή αναδείχθηκε μέσω των αποτελεσμάτων της έρευνας που παρουσιάστηκαν, είναι σημαντική η επανεξέταση της υφιστάμενης μεθοδολογίας διαχείρισης κινδύνων και η ανάγκη εισαγωγής νέων αποτελεσματικών σύγχρονων πρακτικών διαχείρισης κινδύνων, η οποία λαμβάνει υπόψη τα κριτήρια βιωσιμότητας (ESG).
Στην Ελλάδα, το Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών «Εφαρμοσμένη Διαχείριση Κινδύνων» του Τμήματος Οικονομικών Επιστημών του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών (ΕΚΠΑ), με τις αντίστοιχες ειδικεύσεις της Διαχείρισης Κεφαλαίων και Κινδύνων / Risk Management και του Εσωτερικού Ελέγχου / Internal Audit, αποτελεί το μοναδικό εξειδικευμένο Πρόγραμμα στην Ελλάδα που ‘θεραπεύει’ πολυδιάστατα και ολιστικά τη Διαχείριση Κινδύνων.
Οι αιτήσεις συνεχίζονται και μπορείτε να βρείτε την Προκήρυξη και την Αίτηση Συμμετοχής εδώ.
Η περίοδος υποβολής Αιτήσεων του Β’ Κύκλου λήγει στις 11/09/2022.
Δείτε video με πληροφορίες για το πρόγραμμα εδώ.
* Πλήκας Ιωάννης-Ηλίας, Υποψήφιος Διδάκτωρ, Τμήμα Οικονομικών Επιστημών & Κέντρο Μελετών και Εκπαίδευσης Χρηματοοικονομικής (ΚΕΜΕΧ), Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Αθήνα Ελλάδα.
** Δημήτρης Καινούργιος, Καθηγητής Χρηματοοικονομικής στο Τμήμα Οικονομικών Επιστημών του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών (ΕΚΠΑ), Διευθυντής του Προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών στην «Εφαρμοσμένη Διαχείριση Κινδύνων» και Διευθυντής του Κέντρου Μελετών και Εκπαίδευσης Χρηματοοικονομικής (ΚΕΜΕΧ) του ΕΚΠΑ.