Με αφορμή προηγούμενη αρθρογραφία μας αναφορικά με τη μεταβίβαση των μετοχών, προσεγγίσαμε την ιδιαίτερα σημαντική αρχή της ελεύθερης μεταβίβασής τους. Μια αρχή που κάμπτεται, όμως, σε δύο κατηγορίες μετοχών:
- Αυτή των δεσμευμένων
- Εκείνης για τις οποίες υπάρχει δικαίωμα προαίρεσης μεταβίβασης ή απόκτησής τους
Στο παρόν θα μας απασχολήσουν οι πρώτες.
Έννοια & σκοπός έκδοσης δεσμευμένων μετοχών
- Έννοια
Δεσμευμένες μετοχές υφίστανται, κατά το νόμο, όταν τίθενται καταστατικοί περιορισμοί ως προς την εν ζωή μεταβίβασή τους, η οποία παύει, για το λόγο αυτό να είναι ελεύθερη. Μεταβιβάσεις, που λαμβάνουν χώρα κατά παράβαση των σχετικών καταστατικών απαγορεύσεων, διαδικασίας, όρων και προθεσμιών, είναι άκυρες.
- Σκοπός Έκδοσης
Μέσω της έκδοσης δεσμευμένων μετοχών επιτυγχάνεται η διατήρηση των μετοχικών ισορροπιών της (μη εισηγμένης σε ρυθμιζόμενη αγορά) ΑΕ. Επίσης, η αποτροπή της εισόδου στις εν λόγω ΑΕ, ως μετόχων, ανεπιθύμητων τρίτων (ενδ. ανταγωνιστών ή αφερέγγυων προσώπων).
Ο έλεγχος της εισόδου νέων μετόχων αποκτά ιδιαίτερη σημασία και αξία στις περιπτώσεις των οικογενειακών και ολιγομετοχικών ΑΕ. Οι δεσμευμένες μετοχές, επομένως, αξιοποιούνται για την εξυπηρέτηση αφενός μεν του (εταιρικού) συμφέροντος της ΑΕ αφετέρου δε του συμφέροντος των μετόχων πλειοψηφίας-εκείνων, ιδίως, που ασκούν (άμεσα ή έμμεσα) τη διοίκησή της.
Θέσπιση και κατάργηση περιορισμών
Η έκδοση δεσμευμένων μετοχών προϋποθέτει (αρχική ή επιγενόμενη) καταστατική πρόβλεψη. Δυνατή, φυσικά, και η κατάργηση των συναφών περιορισμών: θα επανέλθει στην περίπτωση αυτή η αρχή της ελεύθερης μεταβίβασης των μετοχών.
Περιορισμοί μεταβίβασης
Ως βασικός περιορισμός της ελεύθερης μεταβίβασης μετοχών προβλέπεται η παροχή έγκρισης από το αρμόδιο όργανο (ΓΣ ή ΔΣ) της ΑΕ. Είναι, όμως, δυνατή η θέσπιση περαιτέρω καταστατικών περιορισμών που, ενδεικτικά, αναφέρονται στο νόμο. (Αντίστοιχοι περιορισμοί είναι δυνατό να τεθούν και στις ομολογίες που εκδίδει η ΑΕ). Οι τιθέμενοι περιορισμοί δεν επιτρέπεται να καθιστούν αδύνατη τη μεταβίβαση. Ενδεικτικά αναφερόμενοι, στο νόμο, περιορισμοί είναι:
- Δικαίωμα Προτίμησης
Είναι δυνατό να προσδιοριστεί ως ανεπίτρεπτη η μεταβίβαση μετοχών στην περίπτωση που δεν προσφερθούν προηγουμένως στους λοιπούς μετόχους ή σε ορισμένους από αυτούς (:δικαίωμα προτίμησης-right of first refusal). Το καταστατικό προσδιορίζει το περιεχόμενο και τη διαδικασία άσκησης του σχετικού δικαιώματος προτίμησης.
Διευκρινίζεται πως το συγκεκριμένο δικαίωμα προτίμησης δεν πρέπει να συγχέεται με το δικαίωμα προτίμησης στην αύξηση μετοχικού κεφαλαίου της ΑΕ. Το δικαίωμα προτίμησης, στην τελευταία περίπτωση, αφορά δικαίωμα των υφιστάμενων μετόχων για προνομιακή/πρωτότυπη κτήση νεοεκδιδόμενων μετοχών-στο πλαίσιο αύξησης του μετοχικού κεφαλαίου της ΑΕ.
- Υπόδειξη του αποκτώντος από την ΑΕ
Είναι, επίσης, δυνατό να θεσπιστεί υποχρέωση εκείνου που προτίθεται να μεταβιβάσει τις μετοχές του να το πράξει προς συγκεκριμένο, μόνον, πρόσωπο (μέτοχο ή τρίτο) που θα του υποδείξει η ΑΕ (εφόσον δεν συμφωνεί η τελευταία σ’ εκείνον, που επέλεξε ο μεταβιβάζων).
Ο συγκεκριμένος περιορισμός διαφέρει από τον αντίστοιχο του δικαιώματος προτίμησης, καθώς υποδεικνυόμενο πρόσωπο από την ΑΕ μπορεί να είναι τρίτος προς εκείνη: όχι μόνον υφιστάμενος μέτοχος.
- Tag Along Right
Είναι δυνατό να προβλεφθεί ως προϋπόθεση έγκρισης της μεταβίβασης μετοχών σε τρίτο, η δέσμευση/υποχρέωση του τελευταίου να αποκτήσει μετοχές και άλλων μετόχων, που θα προσφερθούν με τους ίδιους όρους με τους οποίους εγκρίνεται η μεταβίβαση (ή και διαφορετικούς όρους, κατά τις διατάξεις του καταστατικού). Πρόκειται για δικαίωμα συμμεταβίβασης μετοχών των μετόχων μειοψηφίας (:tag along right/δικαίωμα προσκολλήσεως), τα δικαιώματα των οποίων διασφαλίζει.
- Drag Along Right
Είναι ενδεχόμενο τρίτος να ενδιαφέρεται να αποκτήσει το σύνολο ή σημαντικό πλειοψηφικό ποσοστό της ΑΕ. Είναι δυνατό να προβλεφθεί, για την περίπτωση αυτή, πως οι λοιποί, πλην του μετόχου που μεταβιβάζει σε τρίτο, θα υποχρεούνται να (συμ)μεταβιβάσουν και αυτοί στον τρίτο αντίστοιχο ποσοστό μετοχών-σύμφωνα με τις διατάξεις του καταστατικού και τους όρους που ο πλειοψηφών συμφώνησε. Πρόκειται για το δικαίωμα συμπαρασύρσεως (:drag along right), το οποίο εξυπηρετεί την πλειοψηφία. Επίσης, την ολοκλήρωση της αγοράς από τον τρίτο, που ευλόγως, ενδέχεται να μην επιθυμεί την ύπαρξη μειοψηφίας στην ΑΕ.
Υποχρέωση εξαγοράς δεσμευμένων μετοχών
Είναι δυνατή η καταστατική πρόβλεψη (παρά την κακότεχνη διατύπωση του νόμου), στη βάση της οποίας αν η εταιρεία αρνηθεί να εγκρίνει τη μεταβίβαση των μετοχών ή δεν δίνει απάντηση στο μέτοχο μέσα στην προβλεπόμενη από το καταστατικό προθεσμία, υποχρεούται εντός τριμήνου από τη σχετική αίτησή του να εξαγοράσει τις μετοχές του.
Οι «προβληματικές» περιπτώσεις
Οι περιορισμοί στη μεταβίβαση των μετοχών δεν ισχύουν, κατά βάση, επί ενδεχόμενων θανάτου, κατάσχεσης, πτώχευσης ή άλλης συλλογικής διαδικασίας εκποίησης. Είναι δυνατό, όμως, να ορίζει το καταστατικό πως στις συγκεκριμένες περιπτώσεις οι μετοχές εξαγοράζονται από πρόσωπο που υποδεικνύει η ΑΕ ή από εκείνους τους μετόχους της, που θα ασκήσουν δικαίωμα προτίμησης.
Η έκδοση δεσμευμένων μετοχών, μετοχών δηλ. για τις οποίες τίθενται καταστατικοί περιορισμοί στη μεταβίβασή τους, συναρτάται με τη διαφύλαξη μετοχικών ισορροπιών αλλά και, σε σημαντικό βαθμό, με την ίδια την ύπαρξη της ΑΕ. Ενδεχόμενη μη θέσπισή τους είναι δυνατό να έχει ολέθρια αποτελέσματα για την τελευταία. Επιβεβλημένη, ως εκ τούτου (κι όχι μόνον ευκταία) η προσεκτική θέσπιση των βέλτιστων, κατά περίπτωση, περιορισμών. Αντίστοιχα σημαντική όμως και η, υπό προϋποθέσεις, συμφωνία για την παροχή δικαιώματος προαίρεσης για μεταβίβαση ή απόκτηση μετοχών μη εισηγμένων σε ρυθμιζόμενη αγορά. Περί αυτού όμως επόμενη αρθρογραφία μας.
* Ο Σταύρος Κουμεντάκης είναι Managing Partner Koumentakis and Associates Law Firm