Οι διακρίσεις της μείωσης του μετοχικού κεφαλαίου της ΑΕ μοιάζουν περιττά τεχνικές. Επίσης και τα θέματα, ευρύτερα, που συναρτώνται με τη μείωση του μετοχικού κεφαλαίου. Είναι, εντούτοις -και στο σύνολό τους, σημαντικά καθώς δίνουν λύσεις σε άλυτα (ή, έστω, δυσεπίλυτα), με άλλους τρόπους, προβλήματα. Το ύψος, η κάλυψη και η καταβολή του, καθώς και η διατήρησή του σε συγκεκριμένα επίπεδα διέπονται, όπως διαπιστώσαμε, από συγκεκριμένους κανόνες.
Αντίστοιχα και η παράκαμψή τους (μέσω της μείωσης του μετοχικού κεφαλαίου) λαμβάνει χώρα με συγκεκριμένους, αντίστοιχα αυστηρούς, κανόνες. Οι κανόνες αυτοί και, εν γένει, η έννοια της μείωσης μετοχικού κεφαλαίου, η διαδικασία και οι προϋποθέσεις της καθώς και οι έννομες συνέπειές της είναι κάποια από τα θέματα που θα μας απασχολήσουν στον παρόν, αλλά και στη συνέχεια της αρθρογραφίας μας.
Διακρίσεις μείωσης μετοχικού κεφαλαίου
Η μείωση του μετοχικού κεφαλαίου, ανάλογα με τον σκοπό που επιδιώκει και τον τρόπο με τον οποίο υλοποιείται, διακρίνεται ως εξής:
- Πραγματική και ονομαστική μείωση
Η διάκριση σε πραγματική και ονομαστική μείωση προσιδιάζει στην αντίστοιχη της αύξησης του μετοχικού κεφαλαίου (για την οποία προηγούμενη αρθρογραφία μας). Η πραγματική μείωση υλοποιείται με την επιστροφή εταιρικής περιουσίας (συνηθέστερα χρημάτων) στους μετόχους. Ή επίσης, ύστερα από απαλλαγή τους, μερική ή ολική, από την υποχρέωση καταβολής κεφαλαίου. Πάντοτε, βέβαια, υπό την προϋπόθεση της τήρησης των προϋποθέσεων του νόμου.
Η πραγματική μείωση ενδέχεται να αποσκοπεί: (α) στην αναπροσαρμογή του κεφαλαίου στις πραγματικές ανάγκες της ΑΕ, (β) στην αλλαγή του συσχετισμού δυνάμενων και ισορροπιών μεταξύ των μετόχων της, (γ) στη διανομή περιουσίας της ΑΕ (αντί μερίσματος για λόγους φορολογικούς) προς τους μετόχους της (ή, κατά περίπτωση προς συγκεκριμένο μέτοχό της), (δ) στην αύξηση της αποδοτικότητας των ιδίων κεφαλαίων της ΑΕ.
Ως ονομαστική μείωση, αντίθετα, νοείται η λογιστική μείωση του μετοχικού κεφαλαίου της ΑΕ. Με άλλα λόγια, το μετοχικό κεφάλαιο μέσω της ονομαστικής μείωσης, μειώνεται μεν ως λογιστικό μέγεθος, δεν ακολουθείται όμως καταβολή στους μετόχους. Δεν επέρχεται, δηλαδή, πραγματική μείωση της εταιρικής περιουσίας. Επιλέγεται στις περιπτώσεις ύπαρξης ζημιών. Όταν συνδυάζεται με (ταυτόχρονη) αύξηση του μετοχικού κεφαλαίου πρόκειται, κατά κανόνα, για κίνηση εξυγίανσης της εταιρείας.
- Προαιρετική και υποχρεωτική μείωση
Η απόφαση για τη μείωση του μετοχικού κεφαλαίου της ΑΕ είναι δυνατό να έχει είτε προαιρετικό είτε υποχρεωτικό χαρακτήρα.
Προαιρετική Μείωση: Η απόφαση για τη μείωση και το ύψος της λαμβάνεται ελεύθερα από το αρμόδιο εταιρικό όργανο, το οποίο αξιολογεί τα επιμέρους δεδομένα αλλά και τις, εν γένει, ανάγκες τις επιχείρησης.
Υποχρεωτική Μείωση: Σε ορισμένες περιπτώσεις, ωστόσο, η προσφυγή της επιχείρησης στη μείωση του μετοχικού κεφαλαίου γίνεται υποχρεωτική. Τέτοιες περιπτώσεις, λ.χ., συνιστούν: (α) η περίπτωση της ακύρωσης ιδίων μετοχών της ΑΕ και (β) η περίπτωση της ακύρωσης μετοχών που δεν αποπληρώθηκαν (βλ. και προηγούμενη αρθρογραφία μας).
- Ομοιόμορφη και ανομοιόμορφη μείωση
Ομοιόμορφη Μείωση: Συμβαίνει όταν, μετά τη μείωση, η συμμετοχή του κάθε μετόχου στο κεφάλαιο μειώνεται αναλογικά.
Ανομοιόμορφη Μείωση: Τη συναντούμε όταν έχουμε μη αναλογική (και μη ισότιμη για τους μετόχους) μείωση του μετοχικού κεφαλαίου. Προϋποτίθεται (κατά την ορθή άποψη) ομόφωνη, σχετική, απόφαση της Γενικής Συνέλευσης.
- Μείωση με καταβολή μετρητών και μείωση κεφαλαίου σε είδος
Μείωση Με Καταβολή Μετρητών: Στην περίπτωση αυτή (που είναι και η συνηθέστερη) η μείωση κεφαλαίου λαμβάνει χώρα με καταβολή μετρητών στους μετόχους.
Μείωση Κεφαλαίου Σε Είδος: Υλοποιείται μέσω απευθείας επιστροφής στους μετόχους εταιρικής περιουσίας σε είδος-για την οποία αμέσως στη συνέχεια.
Ειδικοί Τρόποι Μείωσης Μετοχικού Κεφαλαίου
- Μείωση Με Καταβολή Σε Είδος
Η μείωση του μετοχικού κεφαλαίου, με καταβολή σε είδος, μπορεί να αποδειχθεί ιδιαίτερα επωφελής όχι μόνον για τους δικαιούχους μετόχους αλλά για την ίδια την ΑΕ. Απαιτείται, ωστόσο, αποτίμηση των περιουσιακών στοιχείων που πρόκειται να αποδοθούν στους μετόχους εξαιτίας της μείωσης. Εφαρμόζονται, στην περίπτωση αυτή, οι διατάξεις για την αποτίμηση εισφορών σε είδος, εκτός κι αν, κατ’ εξαίρεση, οι μέτοχοι αποφασίσουν, ομόφωνα, τον τρόπο υλοποίησης της μείωσης.
- Μείωση με σκοπό τον σχηματισμό ειδικού αποθεματικού
Ο επόμενος ειδικός τρόπος μείωσης του μετοχικού κεφαλαίου αφορά στη μείωση με σκοπό τον σχηματισμό ειδικού αποθεματικού. Στην περίπτωση αυτή, το ειδικό αποθεματικό μπορεί να χρησιμοποιηθεί μόνο προς το σκοπό εκ νέου κεφαλαιοποίησής του ή συμψηφισμού του προς απόσβεση ζημιών της εταιρείας. Τούτο σημαίνει ότι το συγκεκριμένο ειδικό αποθεματικό δεν μπορεί να διανεμηθεί στους μετόχους. Αντίθετα, προσαυξάνει το μετοχικό κεφάλαιο.
Οι επιμέρους τρόποι μείωσης του μετοχικού κεφαλαίου και οι σχετικές διακρίσεις μπορεί να μας παράσχουν λύσεις σε δυσεπίλυτα, με άλλο τρόπο, απολύτως απτά, προβλήματα. Η (νόμιμη) μεταφορά περιουσίας από την ΑΕ προς τους μετόχους της, η μείωση της μετοχικής συμμετοχής (ή/και οικονομική ενίσχυση) κάποιων από αυτούς, η εξυγίανση της εταιρείας, είναι κάποια από εκείνα που επιτυχώς διαχειρίζεται η μείωση του μετοχικού κεφαλαίου.
Για την ολοκληρωμένη προσέγγιση στο συγκεκριμένο θέμα θα πρέπει να μιλήσει κανείς για τις τεχνικές, τις προϋποθέσεις και τη διαδικασία μείωσης. Επίσης για την προστασία των δανειστών και τις συνέπειες της μείωσης. Γιατί όχι, και για την απόσβεση. Περί αυτών όμως σε επόμενη αρθρογραφία μας.
* Ο Σταύρος Κουμεντάκης είναι Managing Partner Koumentakis and Associates Law Firm