Συνεχιζόμενη εισβολή, λυσσαλέα αντίσταση, βομβαρδισμοί αμάχων, 7.000 Ρώσοι στρατιώτες νεκροί (το μισό περίπου των απωλειών στο Αφγανιστάν σε διάστημα δέκα χρόνων), πολλές χιλιάδες Ουκρανών θυμάτων, εγκλήματα πολέμου και ενδεχομένως γενοκτονία, δυσκολία εύρεσης διπλωματικής διεξόδου λόγω διαρκούς κλιμάκωσης εκ μέρους του Προέδρου της Ρωσίας: αυτά είναι τα γεγονότα που έχουν τη μεγαλύτερη σημασία, καθώς μπήκαμε στην τρίτη βδομάδα του πολέμου. Και πίσω από αυτά, το (βέβαιο) φάσμα μιας διπλής χρεοκοπίας, ανθρωπιστικής και οικονομικής, και, εντός της δεύτερης, όχι μόνο των εμπολέμων.
Ας μην πούμε τίποτα για την Ουκρανία, η οποία, όποτε και να σταματήσει η εισβολή, θα είναι μια κατεστραμμένη χώρα κι όχι μόνο μια κατεστραμμένη οικονομία (βέβαια, επειδή και αυτό το αποτέλεσμα έχουν πάντα οι πόλεμοι και με αυτόν τον κυνισμό λειτουργεί η Ιστορία, η ανοικοδόμηση αυτής της κατεστραμμένης χώρας θα αποτελέσει και το πρώτο βήμα για να ξαναπάρει πάνω της η παγκόσμια οικονομία).
Το μεγαλύτερο άλλο θύμα της δολοφονικής μεγαλομανίας του Ρώσου Προέδρου θα είναι η ρωσική οικονομία: μόνο το μέγεθος και τη μορφή της χρεοκοπίας της δεν γνωρίζουμε, όχι τη συντέλεση της. Ο κλοιός έχει σφίξει ασφυκτικά και μάλιστα από τέσσερις πλευρές: παύση πληρωμών, χρηματοοικονομική ασφυξία, αποκοπή από τεχνολογία και εμπόριο, εγκατάλειψη από την Κίνα.
Παύση πληρωμών, δηλαδή επίσημη χρεοκοπία (default): αν και όταν δεν πληρωθούν τα «κουπόνια» και γενικώς δεν τηρηθούν οι υποχρεώσεις από τα δάνεια που έχει συνάψει η Ρωσία με ξένες χώρες και διεθνείς οργανισμούς, ή αν η Ρωσία θελήσει να τα πληρώσει σε ρούβλια, θα αρχίσει πρώτα το σφυροκόπημα της οικονομίας της χώρας από τους διεθνείς οίκους αξιολόγησης, ύστερα η άνοδος του χρέους μέσω των τιμών των ρωσικών ομολόγων στη δευτερογενή αγορά, και αμέσως μετά η εκκίνηση της διαδικασίας θέσης της Ρωσίας υπό πτώχευση.
Δηλώσεις διεθνών αξιωματούχων αυτή την εβδομάδα, με πρώτη την επικεφαλής του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, ο διαχωρισμός από τον Πούτιν των δανειστριών χωρών σε «φιλικές», οι οποίες θα επιχειρηθεί να πληρωθούν με ρούβλια, και σε «μη φιλικές», στις οποίες συμπεριλαμβάνονται όλες οι μεγάλες οικονομίες και οργανισμοί του πλανήτη, καθώς και η ήδη αναγγελθείσα από τη ρωσική κεντρική τράπεζα μη πληρωμή των υποχρεώσεων της Ρωσίας σε ξένους που κατέχουν ρωσικές αξίες σε ρούβλια, δείχνουν ότι βρισκόμαστε πολύ κοντά σε μια «ντε φάκτο πτώχευση».
Χρηματοοικονομική ασφυξία: οι εκτεταμένες κυρώσεις, ιδίως ο αποκλεισμός της ρωσικής κεντρικής τράπεζας από το διεθνές κύκλωμα και το πάγωμα περίπου των μισών αποθεμάτων της Ρωσίας, εκείνων που τηρούνταν σε λογαριασμούς εκτός Ρωσίας, έχουν επιφέρει βαρύ πλήγμα. Το οποίο επιτείνεται από αντίστοιχη αποκοπή από το διεθνές τεχνολογικό και εμπορικό κύκλωμα: αποχώρηση εταιριών (Apple, Google, Netflix, Twitter, Intel, PayPal διέκοψαν τη δραστηριότητες στη Ρωσία, όπως και Shell, McDonald, Nike και λοιπές), ένθεν κακείθεν αποκλεισμοί από το διαδίκτυο, κυβερνοεπιθέσεις από τη Ρωσία αλλά και κατά της Ρωσίας (οι ιστότοποι του Κρεμλίνου, της Aeroflot και της μεγαλύτερης τράπεζας Sberbank «χτυπήθηκαν» τις τελευταίες μέρες), διακοπή εμπορικών συναλλαγών με το σύνολο σχεδόν των «δυτικών» χωρών. Τα αποτελέσματα είναι ευκρινή: πτώση του ρουβλιού κατά περίπου 20%, τεράστια αύξηση τιμών και αγορές πανικού (τα άδεια ράφια στα σούπερ-μάρκετ δίνουν πάντα την καθαρότερη εικόνα για το τι συμβαίνει σε μια χώρα), απόσυρση χρημάτων από τις τράπεζες (bank run) κι επιβολή κεφαλαιακών περιορισμών (capital controls) –και πάλι μια εικόνα, εσωτερικής αυτής τη φορά, πτώχευσης.
Καθοριστικότερη ίσως απ’ όλα μπορεί να αποδειχθεί η στάση της Κίνας. Ναι μεν είναι βέβαιο ότι υπήρξε προσυνεννόηση κι έτσι δεν εκπλήσσει ότι η Κίνα κρατά, μέχρι στιγμής, στο γεωπολιτικό επίπεδο, μια «ευμενή ουδετερότητα», στο οικονομικό όμως πεδίο τα πράγματα είναι πιο περίπλοκα: η εξάρτηση της Κίνας από τη Ρωσία αφορά μόνο στο πετρέλαιο, και πάλι σε βαθμό μικρότερο από τον αντίστοιχο της Ευρώπης, ενώ οι ανάγκες της οικονομίας της, και των εν γένει κυριαρχικών σχεδίων του προέδρου Σι, είναι πολύ πιο δεμένες με τις δυτικές οικονομίες και κυρίως την αμερικανική. Η Κίνα είναι σχεδόν βέβαιο ότι ποντάρει σε μια στρατιωτική επικράτηση της Ρωσίας στην Ουκρανία αλλά με βαρύ οικονομικό κόστος, το οποίο μάλλον δεν έχει καμία πρόθεση να αναλάβει ή να απαλύνει η ίδια η Κίνα, καθώς την βολεύει μια αποδυναμωμένη Ρωσία και μια εντελώς ανήμπορη για άλλο πόλεμο Δύση. Αν λειτουργήσει έτσι ο Σι, δηλαδή θεωρώντας ότι το συμφέρον της Κίνας περνά από την αποδυνάμωση της Ρωσίας και την ισορροπία οικονομικού τρόμου με τη Δύση, τότε η Ρωσία θα μείνει μόνη της και θα καταρρεύσει ταχύτερα.
Όποιο και να είναι πάντως το είδος και ο χρόνος της κατάρρευσης, και παρότι η θέση της Ρωσίας στην παγκόσμια οικονομία δεν είναι καθοριστική και η έκθεση στον κίνδυνο από τα ομόλογα της σχεδόν ασήμαντος (0,7% μερίδιο των κρατικών και 1,8% των εταιρικών ομολόγων της), οι συστημικές επιπτώσεις θα είναι και αυτές σημαντικές και μακροχρόνιες.
Θα έρθουν μέσω τεσσάρων βασικών καναλιών: λόγω των οικονομικών κυρώσεων που προκαλούν ήδη αρρυθμίες στο παγκοσμιοποιημένο χρηματοπιστωτικό σύστημα΄ μέσω «δομικής» αύξησης των τιμών σε πολλά βασικά προϊόντα (πετρέλαιο, αέριο, μέταλλα, αγροτοδιατροφικά προϊόντα)΄ λόγω διακοπών και δυσκολιών στην εφοδιαστική και στη μεταφορική αλυσίδα, που θα πλήξει καίρια δραστηριότητες όπως το εμπόριο, η ναυτιλία αλλά και ο τουρισμός΄ και λόγω υποβάθμισης της ασφάλειας, άρα της ψυχολογίας, κρατών, αγορών και καταναλωτών, με επιπτώσεις στην κατανάλωση, στις επιχειρήσεις, στην απασχόληση, στη δημοσιονομική αντιμετώπιση, δηλαδή σε όλες τις παραμέτρους της ανάπτυξης. Με πρώτα και βασικά θύματα τους λιγότερο εύπορους και άρα και τη δημοκρατία, αφού η περαιτέρω αύξηση των ανισοτήτων, και μάλιστα σε περιβάλλον παγκόσμιας απόγνωσης, έχει τη δυναμική να παρασύρει ό,τι έχει απομείνει όρθιο στη διαρκή μάχη με τις δυνάμεις του αυταρχισμού και του λαϊκισμού.
Κι εδώ τα σημάδια είναι μπροστά στα μάτια μας: προβλέψεις για πληθωρισμό παγκοσμίως και επί μακρόν κοντά στο 6%΄ για άνοδο και παραμονή του πετρελαίου στα 100 δολάρια το βαρέλι΄ για πτώση της ανάπτυξης από το 4% περίπου που υπολογιζόταν πριν τον πόλεμο σε κάτω από 2%΄ για ακόμα μεγαλύτερη αποκοπή των αγορών κεφαλαίου από την πραγματική οικονομία και από την ίδια την πραγματικότητα (μέσω στον πόλεμο τα χρηματιστήρια είναι σχεδόν σαν να μην «πήραν είδηση»)΄ για δημοσιονομικές αναταραχές και για εκ θεμελίων επανεξέταση των εθνικών και υπερεθνικών «απαντήσεων» στα ζητήματα της ενέργειας, της «πράσινης μετάβασης», της «στρατηγικής αυτονομίας».
Οι αναγκαίες αλλαγές που ίσως προκύψουν από όλα αυτά δεν μπορούν να μην περάσουν, σε πρώτο χρόνο, από παγκόσμια οικονομική αναταραχή. Η οποία, πρέπει να το ξαναπούμε, είναι εντελώς δευτερεύουσα έναντι της ανθρωπιστικής και πολιτιστικής τραγωδίας που ζούμε και από την οποία κανείς δεν μπορεί να ξέρει αν και πώς θα βγούμε.
Αλλά η μία χρεοκοπία συμπληρώνει κι επιδεινώνει την άλλη.
* Ο κ. Κώστας Μποτόπουλος είναι συνταγματολόγος, πρώην ευρωβουλευτής του ΠΑΣΟΚ (www.botopoulos.gr).