Μας απασχόλησαν ήδη, σε προηγούμενη αρθρογραφία μας, η έννοια και οι διακρίσεις των παρεπόμενων υποχρεώσεων των εργαζόμενων. Οι συνέπειες, επίσης, από την ενδεχόμενη παραβίασή τους. Ποιες όμως οι, κατ’ ιδίαν, παρεπόμενες υποχρεώσεις και ποιο το περιεχόμενό τους;
Απολύτως περιορισμένη προκύπτει η θεωρητική διερεύνηση των συγκεκριμένων, εξαιρετικά σημαντικών υποχρεώσεων. Ακριβώς όμως λόγω της σημασίας τους ενδείκνυται μια, έστω σύντομη-περιπτωσιολογική, προσέγγισή τους:
Υποχρέωση Υπακοής
Πρόκειται για την υποχρέωση του εργαζόμενου να συμμορφώνεται με τις οδηγίες και εντολές του εργοδότη κατά την παροχή της εργασίας του. Συνιστά, επομένως, αναγκαίο περιεχόμενο της ίδιας της κύριας υποχρέωσης για παροχή εργασίας. Είναι όμως δυνατό, σε κάποιες περιπτώσεις, να λάβει (και) αυτοτελή χαρακτήρα. Ως συμμόρφωση, λ.χ., με νόμιμες υποχρεώσεις (ενδ. απαγόρευση καπνίσματος). Τυχόν παραβίασή της οδηγεί σε μη (ή πλημμελή) εκπλήρωση της κύριας υποχρέωσης (εργασίας).
Υποχρέωση Πίστης
Η (εξαιρετικά σημαντική) υποχρέωση πίστης του εργαζόμενου (288 ΑΚ) περικλείει πλήθος παρεπόμενων. Η έκτασή της ποικίλλει ανάλογα με το είδος της εργασιακής σχέσης και τη θέση που κατέχει ο εργαζόμενος (λ.χ.: διευθύνων υπάλληλος έναντι απλού εργάτη και εργαζόμενος πλήρους απασχόλησης έναντι περιστασιακής όμοιας). Σημαντικές υποχρεώσεις που απορρέουν από την υποχρέωση πίστης είναι και οι ακόλουθες:
- Υποχρέωση Παράλειψης Πράξεων Ανταγωνισμού
Περιεχόμενο της συγκεκριμένης υποχρέωσης συνιστά η παράλειψη (έστω και δυνητικά βλαπτικών) ανταγωνιστικών πράξεων, που αφορούν την επιχείρηση του εργοδότη. Δεν προϋποτίθεται ειδική συμφωνία. Η υποχρέωση μη ανταγωνισμού ισχύει κατά τη διάρκεια της σύμβασης εξαρτημένης εργασίας. Υπό προϋποθέσεις και μετά τη λύση της.
- Υποχρέωση Παράλειψης Παράλληλης Απασχόλησης
Ο εργαζόμενος υποχρεούται να αφιερώνει την εργασιακή του δύναμη, για συγκεκριμένο χρόνο, στον εργοδότη του. Ελεύθερα τη διαθέτει εκτός αυτού. Περιορισμοί όμως τίθενται:
(α) Όταν υπάρχουν αντίθετες προβλέψεις από το νόμο (απασχόληση, λ.χ., καθ’ υπέρβαση του ανώτατου ωραρίου ημερήσιας εργασίας ή κατά τη διάρκεια της ετήσιας άδειας αναψυχής).
(β) Όταν αντίκειται σε συμφωνηθέντα.
(γ) Όταν η απασχόληση σε άλλο εργοδότη είναι βλαπτική για την εκπλήρωση των υποχρεώσεων του εργαζόμενου έναντι του αρχικού εργοδότη. Ή συνιστά (απαγορευμένη) ανταγωνιστική δραστηριότητα.
- Υποχρέωση Εχεμύθειας
Απαγορεύεται στον εργαζόμενο να χρησιμοποιεί προς ίδιο (ή τρίτων) όφελος ή να κοινοποιεί σε τρίτους επιχειρηματικά (εμπορικά και βιομηχανικά) απόρρητα. Επίσης προσωπικά δεδομένα που, εξ αφορμής της εργασίας του, πληροφορήθηκε. Η υποχρέωση εχεμύθειας είναι δυνατό να διατηρείται, υπό προϋποθέσεις, και μετά τη λήξη της σύμβασης εργασίας. Η παραβίασή της είναι δυνατό να συνδέεται και με ποινικές κυρώσεις.
- Υποχρέωση Πληροφόρησης
Η συγκεκριμένη υποχρέωση (:πληροφόρησης ή ενημέρωσης) έχει δύο σκέλη. Το πρώτο υποχρεώνει τον εργαζόμενο να πληροφορεί, εγκαίρως, τον εργοδότη σχετικά με προσωπικές του ιδιότητες ή καταστάσεις. Ιδίως εκείνες που επηρεάζουν την παροχή εργασίας του (λ.χ. ασθένεια, αφαίρεση άδειας διπλώματος από εργαζόμενο-οδηγό κ.λπ.). Το δεύτερο σκέλος υποχρεώνει τον εργαζόμενο να ενημερώνει τον εργοδότη του σχετικά με ενδεχόμενη ζημία ή κίνδυνο για τα συμφέροντα της επιχείρησης (λ.χ. τυχόν βλάβη μηχανήματος, Η/Υ ή αυτοκινήτου που χρησιμοποιεί).
- Υποχρέωση Υποβολής σε Ιατρικές Εξετάσεις
Συντρέχει σε εξαιρετικές περιπτώσεις. Μεταξύ των λοιπών κι όταν υφίσταται: (α) σχετική, νόμιμη, υποχρέωση (λ.χ. σε επαγγέλματα υγειονομικού ενδιαφέροντος), (β) υπέρτερο συμφέρον του εργοδότη (λ.χ. υποψία μεταδοτικής νόσου-λ.χ. Covid-19). Να σημειωθεί πως είναι επιβεβλημένος ο περιορισμός των ιατρικών εξετάσεων στις απολύτως αναγκαίες. Επίσης: η διασφάλιση των συναφών ευαίσθητων προσωπικών δεδομένων.
- Περιορισμοί στην ελευθερία της γνώμης
Η ελευθερία της γνώμης απολαμβάνει συνταγματική προστασία. Δεν είναι, ωστόσο, χωρίς περιορισμούς. Υφίσταται παραβίαση, μεταξύ άλλων, της υποχρέωσης πίστης, όταν η γνώμη του εργαζόμενου συνιστά ανακριβή κριτική προς την επιχείρηση. Επίσης, όταν συντρέχει δυσφήμιση των προϊόντων ή υπηρεσιών της ή προσβολή της τιμής του εργοδότη.
Τυχόν παραβίαση των συγκεκριμένων περιορισμών είναι ενδεχόμενο να αποτελέσει ακόμη και λόγο καταγγελίας της σύμβασης εργασίας (ανάλογα, λ.χ., με το περιεχόμενο της διατυπωθείσας γνώμης, τον τρόπο της διατύπωσης και τους αποδέκτες της, την ιδιότητα του εργαζόμενου).
Υποχρέωση παράλειψης συμπεριφοράς που συνιστά απαγορευμένη διάκριση ή παρενόχληση
Παρεπόμενη υποχρέωση του εργαζόμενου συνιστά, επίσης, η παράλειψη οποιασδήποτε συμπεριφοράς που συνιστά απαγορευμένη διάκριση (λ.χ. λόγω φύλου, φυλετικής ή εθνοτικής καταγωγής, ηλικίας, θρησκευτικών και λοιπών πεποιθήσεων, αναπηρίας, γενετήσιου προσανατολισμού). Ομοίως, η παράλειψη συμπεριφορών που συνιστούν βία και παρενόχληση στον χώρο εργασίας. Ενδεχόμενη παράβαση της συγκεκριμένης υποχρέωσης μπορεί να έχει σαν συνέπεια ακόμα και την καταγγελία της σύμβασης εργασίας του εργαζόμενου-παραβάτη.
Εκτός υπηρεσίας & περιβάλλοντος εργασίας συμπεριφορά
Η υποχρέωση του εργαζόμενου για τήρηση συγκεκριμένης συμπεριφοράς ενδεχομένως να εκτείνεται και εκτός του χρόνου και χώρου εργασίας του. Αφορά, ιδίως, εργαζόμενους επιχειρήσεων με ιδιαίτερο πολιτικό, ηθικό, ιδεολογικό αντικείμενο. Το εύρος της συγκεκριμένης υποχρέωσης διαφοροποιείται ανάλογα με τη θέση και τα καθήκοντα του εργαζόμενου μέσα στην επιχείρηση. Άλλες εκείνες, λ.χ., του εκπροσώπου τύπου της και άλλες του κηπουρού της. Ο εργαζόμενος βαρύνεται, προεχόντως, με την κύρια υποχρέωσή του (:παροχή εργασίας). Βαρύνεται όμως και με άλλες σημαντικές: τις παρεπόμενες. Και τις συγκεκριμένες ευλαβικά υποχρεούται να εκπληρώνει, εστιάζοντας στη διαχείριση, με καλή προαίρεση, των θεμάτων που συναρτώνται με την εργασία του.
Κι ας μην ξεχνάμε: η από μέρους των εργαζόμενων προάσπιση των νόμιμων συμφερόντων της επιχείρησης-εργοδότη τους μοιάζει, κατ’ ελάχιστον, αναγκαία για την επίτευξη των στόχων και σκοπών αμφοτέρων.
* Σταύρος Κουμεντάκης, Managing Partner Koumentakis and Associates Law Firm