Με τον Νέλσον Μοντέλα γνωριστήκαμε για πρώτη φορά τον Νοέμβριο του 1994, στο Γιοχάνεσμπουργκ, λίγο πριν αναλάβει την προεδρία της Νοτίου Αφρικής. Η γνωριμία είχε γίνει τότε με την διαμεσολάβηση του Έλληνα δικηγόρου του, Γιώργου Μπίζου, που ήταν στενός φίλος και σύμβουλός του και άρα ένας από τους ανθρώπους της εμπιστοσύνης του.
Δεύτερη φορά συναντηθήκαμε στο Στρασβούργο, την άνοιξη του 1995, με αφορμή την επίσκεψή του, ύστερα από πρόσκληση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Και τις δύο φορές, η συνάντησή μας κράτησε 45 λεπτά, τα οποία ήσαν αρκετά για να καταλάβει κανείς ποιου διαμετρήματος άνθρωπος ήταν τότε ο θρυλικός μαχητής της ελευθερίας, του αντιρατσισμού και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Ένας άνθρωπος που κατάφερε να απελευθερώσει μια χώρα από ένα βίαιο σύστημα φυλετικών διακρίσεων και να βοηθήσει ώστε καταπιεστές και καταπιεζόμενοι να μπορέσουν να συμβιώσουν, παρά τα πάθη και τα μίση που είχαν σημαδεύσει την ιστορία τους. Οδήγησε έτσι την Νότιο Αφρική στον δρόμο της δημοκρατίας, με μοναδική μαεστρία, η οποία δικαίως για τον 20ο αιώνα τον καθιστά και κορυφαία ηγετική φυσιογνωμία παγκοσμίως.
Ενθυμούμαι την απάντησή του στο Στρασβούργο, όταν τον ρώτησα πώς είχε καταφέρει, αυτός ο άνθρωπος με την ισχυρή ιδεολογία, να συμφιλιώσει μια χώρα που ήταν και είναι η πλουσιότερη της Αφρικής. Η απάντησή του ήταν αφοπλιστική: «Τα προβλήματα που είχα να επιλύσω δεν αφορούσαν αρχές. Απαιτούσαν μία τακτική επιλύσεώς τους, που σημαίνει ότι υπάγονταν στη σφαίρα του μάνατζμεντ». Πρόσθετε δε ότι, επειδή τα πολιτικά πάθη υπακούουν στον παραλογισμό που είναι μεγάλος εχθρός της δημοκρατίας και της ελευθερίας.
Στη συνέντευξη αυτή, η οποία ποτέ δεν είδε το φως της δημοσιότητας, για πολλούς ατυχείς λόγους, ο Νοτιοαφρικανός ηγέτης είχε τονίσει με έμφαση ότι «για έναν ηγέτη, γενναιότητα δεν είναι η απουσία φόβου, αλλά ο τρόπος που εμπνέει στους άλλους να ξεπεράσουν τον φόβο». Μάς είπε τότε: «Στην φυλακή, φοβήθηκα πολλές φορές. Όμως δεν έπρεπε να το δείχνω. Διότι στην φυλακή, όσοι με έβλεπαν γενναίο, έκαναν πολύ μεγάλες προσπάθειες να θριαμβεύσουν των δικών τους φόβων...». Αυτή η αρχή ήταν καθοριστική για τον Νέλσον Μαντέλα και μπορεί να εμπνεύσει κάποιον όταν δίνει μάχες.
Μία δεύτερη αρχή ηγεσίας του Ν. Μαντέλα, ήταν αυτή της μακροπρόθεσμης ενόρασης. Όταν, το 1986, ο Νοτιοαφρικανός ηγέτης άρχισε να διαπραγματεύεται, ων ακόμα στην φυλακή, με την κυβέρνηση της
Πραιτώρια, την κατάργηση του απαρτχάιντ, η οργάνωσή του, το Εθνικό Αφρικανικό Κογκρέσσο (ANC), λίγο έλειψε να τον κατηγορήσει για προδοσία.
Ο Νέλσον Μαντέλα δεν πτοήθηκε. Έπεισε την ηγεσία του ANC ότι είχε δίκιο και εξήγησε γιατί ο ένοπλος αγώνας ήταν πλήρως καταδικασμένος «Ο ηγέτης, πίστευε, πρέπει να πηγαίνει μπροστά, χωρίς όμως να αφήνει πίσω την βάση του».
Μπροστά
Μια άλλη βασική αρχή στην οποία πίστευε ο άνθρωπος που γκρέμισε το απαρτχάιντ, ήταν αυτή που λέει ότι «ο ηγέτης ακούει όλους τους άλλους και μιλάει τελευταίος». Για να πείσει τον κόσμο να κάνει πράγματα, πρέπει να τους πείσει ότι αυτά που θα κάνουν είναι η δική τους ιδέα. Ο Μαντέλα εφάρμοσε την τακτική αυτή πολλές φορές στην ζωή του και πάντα με επιτυχία.
Σημειώνω επίσης ότι το 1960, ο Μαντέλα άρχισε να μαθαίνει την γλώσσα των Afrikaans, δηλαδή των λευκών της Νοτίου Αφρικής οι οποίο καθιέρωσαν το απαρτχάιντ. Παρά τις αντιδράσεις του τότε σοβιετοκρατούμενού ANC, ο μεγάλος ακτιβιστής πίστευε ότι ένας ηγέτης πρέπει να είναι πολύγλωσσος, διότι στις πέραν της δικής του γλώσσας διαπραγματεύσεις πρέπει, μέσω της γνώσης της γλώσσας των αντιπάλων του, να μπορεί να εντοπίζει τα ισχυρά και τα ασθενή σημεία τους, καθώς και την αντίληψή τους για τον κόσμο.
Ο Μαντέλα είχε μελετήσει επίσης σε βάθος το ράγκμπυ, αγαπημένο σπορ των λευκών. Αντελήφθη, έτσι, ότι οι λευκοί της Νοτίου Αφρικής ήσαν βαθύτατα κομπλεξικοί, αντιπαθούσαν τους Άγγλους, που τους υποτιμούσαν, και, ως εκ τούτου, από ψυχολογικής πλευράς είχαν πολλά κοινά σημεία με τους μαύρους. Συνεπώς, η τέταρτη αρχή του Ν. Μαντέλα ήταν αυτή της στενής γνώσης των διαφόρων ψυχολογικών και άλλων πτυχών του αντιπάλου και ενδεχομένως η έξυπνη διαπραγμάτευση ακόμα και με τα χαμηλής υποστάθμης μέλη του.
Μία άλλη αρχή την οποία εφάρμοσε ο Νοτιοαφρικανός ηγέτης στην ζωή του ήταν να διατηρεί κοντά του τους φίλους του και να φέρνει ακόμα πλησιέστερα τους εχθρούς του.
Με τους τελευταίους δε, ήταν οικείος, διότι πιστεύει ότι με την τακτική αυτή μπορεί να τους εξουδετερώνει πιο άνετα. Άνθρωπος που κατά τον Γ. Μπίζο εύκολα εμπιστευόταν τους άλλους, ο Μαντέλα γνώριζε εντούτοις ότι κάθε άτομο εξυπηρετεί πρωτίστως τα συμφέροντά του. Το θέμα, λοιπόν, είναι πώς οι άλλοι αντιλαμβάνονται τα δικά σου συμφέροντα και με ποιον τρόπο τα συνδυάζουν ή τα ενσωματώνουν στα δικά τους.
«Ο Μαντέλα πίστευε επίσης ότι ένας ηγέτης πρέπει να είναι πάντα καλοντυμένος και να έχει ένα πλατύ χαμόγελο. Αν και δεν ήταν καλός ρήτορας, εντούτοις κατάφερνε να συναρπάζει το κοινό του με το παρουσιαστικό του και το αγνό του χαμόγελο.
Τέλος, στο βιβλίο του «Ο Δρόμος προς την Ελευθερία», ο Μαντέλα, ως άνθρωπος που τόσο είχε υποφέρει από το απαρτχάιντ, έκανε μεγάλη προσπάθεια να καταλάβει γιατί είχε πάει 26 χρόνια στην φυλακή. «Τα πράγματα στην ζωή δεν είναι άσπρο-μαύρο. Είναι πολύ πιο περίπλοκα και οι αποφάσεις δεν είναι ποτέ εύκολες. Οι υπεραπλουστεύσεις που διέπουν το ανθρώπινο μυαλό είναι ολέθριες, διότι απέχουν από την πραγματικότητα. Τίποτε δεν είναι τόσο ευθύ όσο φαίνεται», έγραψε ο Νέλσον Μαντέλα -και κάποιοι στην χώρα μας καλά θα έκαναν να προσέξουν τα λόγια του.