Η περίοδος της πανδημίας χαρακτηρίσθηκε πέρα των άλλων και από τη μαζική παραγωγή λόγου (άρθρων, αναλύσεων κ.λπ.) που εγκωμίαζε τον ρόλο του κράτους και προέβλεπε ότι εφεξής ο ρόλος του στην οικονομία και στην κοινωνία θα αυξάνεται συνεχώς.
Οπως ακριβώς συμβαίνει πάντοτε στην ιστορία, όταν μια χώρα αντιμετωπίζει μια μεγάλη κλίμακας καταστροφή (σεισμούς, πανδημίες, πολέμους). Έτσι υποστηρίζεται ότι στον βαθμό που για την αντιμετώπισή τους χρειάζεται άμεση και μαζική χρήση οικονομικών πόρων, οι κρατικοί θεσμοί είναι σε καλύτερη θέση να ανταποκριθούν στην κατάσταση σε σχέση με την αγορά.
Όμως πόσο σωστό είναι αυτό το επιχείρημα;
Αυτό που γνωρίζουμε σήμερα είναι ότι οι κρατικές παρεμβάσεις για την καταπολέμηση της πανδημίας μάς κληροδότησαν ένα σοβαρό πληθωρισμό που δεν προβλέπεται να είναι παροδικός. Αν το κόστος των κρατικών παρεμβάσεων (μεταξύ αυτών ο πληθωρισμός) υπερβαίνει ή όχι τα οφέλη στη δημόσια υγεία αυτών των παρεμβάσεων (μεταξύ αυτών και τα lockdown), αυτό είναι κάτι που δεν γνωρίζουμε.
Οπως επίσης δεν έχουμε ακόμα επαρκή στοιχεία που να μας επιτρέψουν να συγκρίνουμε την αποτελεσματικότητα της θεραπείας σε ιδιωτικά θεραπευτήρια σε σχέση με τα κρατικά (υπάρχουν μελέτες που δείχνουν ότι σε χώρες όπου και οι δύο τομείς έπαιρναν ασθενείς με Covid, όπως στο Μεξικό, τα ποσοστά θανάτου ήταν πέντε φορές μεγαλύτερα στις δημόσιες απ’ ό,τι στις ιδιωτικές κλινικές -αλλά αυτές οι έρευνες είναι προκαταρκτικές και δεν επιτρέπουν την εξαγωγή συμπερασμάτων).
Τέλος, όσον αφορά την παραγωγή του μεγαλύτερου όπλου που διαθέτουμε σήμερα, δηλαδή των εμβολίων, εκείνα που παρήχθησαν από ιδιωτικές εταιρείες σε ανταγωνιστικά πλαίσια θεωρούνται σε γενικές γραμμές πιο αποτελεσματικά σε σχέση με εκείνα που παρήχθησαν από κρατικές σε ελεγχόμενες αγορές.
Αλλά αν αυτή τη στιγμή απουσιάζουν τα στοιχεία που θα μας επέτρεπαν να κάνουμε μια ανάλυση του ρόλου του κράτους ή της αγοράς στην καταπολέμηση της πανδημίας, υπάρχουν επαρκή στοιχεία που μας επιτρέπουν να γνωρίζουμε το πώς τοποθετείται ο μέσος πολίτης στο ερώτημα αυτό. Και τα αποτελέσματα είναι εξαιρετικά ενδιαφέροντα: Κατά τη διάρκεια της πανδημίας, αντί να αυξηθεί η εμπιστοσύνη του πολίτη προς το κράτος, όπως προέβλεπαν οι αναλυτές, μειώθηκε. Από την άλλη πλευρά, αυξήθηκε παγκοσμίως η εμπιστοσύνη των πολιτών στις ιδιωτικές επιχειρήσεις που για πρώτη φορά στη νεότερη ιστορία δείχνουν να απολαμβάνουν μεγαλύτερης εμπιστοσύνης απ’ ό,τι το κράτος στις ιεραρχήσεις των πολιτών!
Αυτό είναι το αποτέλεσμα της έρευνας του Εdelman Trust Barometer, που τα τελευταία 20 χρόνια μελετά τις αυξομειώσεις που παρουσιάζουν οι δείκτες εμπιστοσύνης προς καίριους θεσμούς σε 27 επιλεγμένες χώρες του κόσμου.
Επιχειρήσεις
Πρόκειται για την εμπιστοσύνη που αισθάνονται οι πολίτες σε τέσσερις θεσμούς. Τις επιχειρήσεις, τις ΜΚΟ, την κυβέρνηση και τα μέσα ενημέρωσης (ΜΜΕ). Η μελέτη δείχνει ότι σήμερα η εμπιστοσύνη είναι μικρότερη προς την κυβέρνηση και τα ΜΜΕ σε σχέση με το προηγούμενο έτος, ενώ έχει αυξηθεί για τις επιχειρήσεις και τις ΜΚΟ.
Σήμερα, έτος πανδημίας, οι επιχειρήσεις βρίσκονται στην πρώτη θέση όσον αφορά την εμπιστοσύνη που αισθάνεται ο κόσμος ( 61%), μπροστά από τις ΜΚΟ (57%), την κυβέρνηση (53%) και τα ΜΜΕ (51%).
Ενώ οι κυβερνήσεις ξεκίνησαν με υψηλά επίπεδα εμπιστοσύνης στην αρχή της πανδημίας που τροφοδοτήθηκαν από συνθήματα του τύπου «πρώτα οι άνθρωποι, μετά η οικονομία», η εμπιστοσύνη άρχισε να εξανεμίζεται ταχύτατα, όταν άρχισε να διαφαίνεται ότι η πολιτική τους ίσως να μην έσωζε ούτε τον άνθρωπο ούτε την οικονομία.
Σήμερα, αναφέρει η μελέτη, «οι επιχειρήσεις δεν είναι μόνο ο θεσμός που απολαμβάνει τη μεγαλύτερη εμπιστοσύνη μεταξύ των τεσσάρων μελετημένων, αλλά και ο μοναδικός θεσμός που απολαμβάνει εμπιστοσύνη σε υψηλά επίπεδα, καθώς και ο μόνος θεσμός που θεωρείται ταυτόχρονα ηθικός και συνάμα αποτελεσματικός».
Αυτό έχει συνέπειες. Οταν το κράτος υποχωρεί, οι πολίτες αναμένουν ότι οι επιχειρήσεις θα παρέμβουν και θα γεμίσουν το κενό. Έτσι, 8 στους 10 ερωτηθέντες της έκθεσης αναμένουν από τα διευθυντικά στελέχη των επιχειρήσεων να πάρουν τον λόγο και να εκφράσουν τις απόψεις τους για τα βασικά προβλήματα που ταλανίζουν την κοινωνία, όπως τις επιπτώσεις της πανδημίας.
Επιπλέον, τα δύο τρίτα των ερωτωμένων ζητά από τα διευθυντικά στελέχη των επιχειρήσεων να παρέμβουν όταν οι πολιτικοί δεν μπορούν να λύσουν ένα πρόβλημα.
Βρισκόμαστε ακόμα σε πολύ πρώιμο στάδιο για να δώσουμε μια πειστική απάντηση σχετικά με τις επιπτώσεις της πανδημίας στο ερώτημα «κράτος ή αγορά;». Όμως, σύμφωνα με τη λαϊκή διαίσθηση όπως αυτή εκφράζεται στους δείκτες εμπιστοσύνης προς διάφορους θεσμούς, ο θρίαμβος του κρατικού παρεμβατισμού που προέβλεπαν πολλοί αναλυτές στην αρχή της πανδημίας μάλλον θα αποδειχθεί παραμύθι για μικρά παιδιά.