Η καταγγελία της σύμβασης εργασίας αποτελεί μια από της σημαντικότερες ενότητες του Εργατικού Δικαίου. Ο πρόσφατος ν. 4808/2021 επέφερε αλλαγές και στη συγκεκριμένη ενότητα.
Σε προηγούμενη αρθρογραφία μας, μας απασχόλησε η αναμόρφωση των τυπικών προϋποθέσεων για την ισχύ της καταγγελίας της σύμβασης εξαρτημένης εργασίας αορίστου χρόνου-από μέρους του εργοδότη. Μας απασχόλησαν επίσης οι έννομες συνέπειες της μη τήρησής τους.
Θα μας απασχολήσουν εδώ οι ουσιαστικές της προϋποθέσεις, το βάρος απόδειξης και οι έννομες συνέπειες της ελλαττωματικής καταγγελίας από μέρους του εργοδότη.
Κατάλογος περιπτώσεων ακυρότητας - Το βάρος απόδειξης
Το άρθρο 66 §1 ν. 4808/2021 καταγράφει συγκεκριμένες περιπτώσεις ακυρότητας καταγγελίας της σύμβασης εξαρτημένης εργασίας αορίστου χρόνου.
Ενδεικτικά, εφόσον:
- Οφείλεται σε δυσμενή διάκριση ή εκδικητικότητα σε βάρος του εργαζομένου ή
- Γίνεται ως αντίδραση σε ενάσκηση νομίμου δικαιώματος του εργαζομένου ή
- Αντίκειται σε άλλη ειδική διάταξη νόμου (που ενδεικτικά, κάποιες από αυτές, αναφέρονται).
Εφόσον η αιτία μιας τέτοιας καταγγελίας εμπίπτει σε μια από τις περιπτώσεις αυτές, ο εργαζόμενος δικαιούται να αξιώσει την αναγνώριση της ακυρότητας της καταγγελίας της σύμβασής του, την επαναπασχόλησή του και μισθούς υπερημερίας.
Αν ο εργαζόμενος αποδείξει ενώπιον του αρμοδίου δικαστηρίου πραγματικά περιστατικά που είναι ικανά να στηρίξουν την πεποίθηση ότι η απόλυση έγινε για κάποιον από τους προεκτεθέντες λόγους, ο εργοδότης υποχρεούται να αποδείξει ότι η απόλυση δεν έγινε για τον προβαλλόμενο, απαγορευμένο, λόγο.
Βέβαια, η αποδεικτική διευκόλυνση του εργαζομένου στερείται νοήματος σε κάποιες από τις παραπάνω περιπτώσεις. Ενδεικτικά, οι περιπτώσεις καταγγελίας που απαιτούν σπουδαίο λόγο: ο εργοδότης είναι εκείνος που, ούτως ή άλλως, πρέπει να τον αποδείξει.
Η δυνατότητα καταβολής πρόσθετης αποζημίωσης
Στις συνέπειες της άκυρης καταγγελίας της σύμβασης εργασίας αορίστου χρόνου από μέρους του εργοδότη προστίθεται (§3, άρ. 66) μια, ακόμα, εναλλακτική-αυτή τη φορά:
Σε περιπτώσεις ελλαττωματικής καταγγελίας (με εξαίρεση όμως εκείνες που ήδη, αμέσως παραπάνω, αναφέραμε-της §1, δηλ., της ίδιας διάταξης), το δικαστήριο, αντί άλλης συνέπειας, επιδικάζει υπέρ του εργαζομένου ποσό πρόσθετης αποζημίωσης. Εδώ, επομένως, εντάσσεται και απόλυση που γίνεται καταχρηστικά.
Η καταχρηστική απόλυση
Παρά τον αναιτιώδη χαρακτήρα της καταγγελίας της σύμβασης εργασίας αορίστου χρόνου, δεν είναι δυνατό (κατά τη θεωρία και νομολογία) να αντίκειται στην καλή πίστη και τα χρηστά ήθη. Η καταγγελία αυτή, επομένως, είναι δυνατό να ελεγχθεί δικαστικά στη βάση της σχετικής διάταξης (άρ. 281 ΑΚ).
Η νομολογία έχει πλάσει κριτήρια ελέγχου της καταγγελίας στη βάση του 281 ΑΚ, η μη τήρηση των οποίων επιδρά στο κύρος αυτής. Μεταξύ των κριτηρίων αυτών υπάγονται:
- Η αρχή της ultima ratio: Η καταγγελία συνιστά το επαχθέστερο για τον εργαζόμενο μέτρο. Ως εκ τούτου, πρέπει να αποτελεί το έσχατο μέτρο στο οποίο θα προσφύγει ο εργοδότης. Διαφορετικά είναι άκυρη.
- Η αρχή της αναλογικότητας: Ενδεχόμενη παραβίασή της οδηγεί σε ακυρότητα της απόλυσης (όταν λ.χ. παρελήφθη η τήρηση της προβλεπόμενης πειθαρχικής διαδικασίας).
- Η ορθή επιλογή του απολυτέου: Σε περιπτώσεις που οικονομικοτεχνικοί λόγοι οδηγούν τον εργοδότη στην καταγγελία μιας σύμβασης, η επιλογή εκείνου που θα απολυθεί θα πρέπει να γίνεται με βάση τα κατάλληλα κοινωνικά και οικονομικά κριτήρια. Διαφορετικά πάσχει από ακυρότητα.
- Η τροποποιητική καταγγελία: Συνιστά ηπιότερο μέτρο από την (συνήθη) καταγγελία. Πρόκειται για συνέχιση της απασχόλησης με διαφορετικούς από τους συμφωνημένους όρους. Και αυτής της καταγγελίας ελέγχεται η (ενδεχόμενη) καταχρηστικότητα.
- Η προσχηματική υποβολή έγκλησης: Σε έλεγχο καταχρηστικότητας υπόκειται, επίσης, η άσκηση του δικαιώματος καταγγελίας σε περιπτώσεις κατά τις οποίες, έχει μεν υποβληθεί έγκληση ή μήνυση σε βάρος του εργαζομένου, είναι όμως προσχηματική.
Η πρόσθετη αποζημίωση απόλυσης
Είδαμε ήδη πως η καταγγελία της σύμβασης εργασίας είναι ενδεχόμενο να πάσχει για κάποιον άλλο λόγο από αυτούς που προαναφέρθηκαν-και ρητά αναφέρονται στην §1 του αρ. 66 (οι οποίοι επιφέρουν την ακυρότητά της).
Στην περίπτωση αυτή είναι δυνατό, όπως ήδη αναφέρθηκε, να ζητηθεί από το δικαστήριο, εναλλακτικά (αντί της επέλευσης των συνεπειών της ακυρότητας: επαναπασχόληση και μισθοί υπερημερίας) η καταβολή πρόσθετης αποζημίωσης. Το σχετικό αίτημα υποβάλλεται από τον εργαζόμενο ή τον εργοδότη σε οποιοδήποτε στάδιο της δίκης.
Το ποσό της πρόσθετης αποζημίωσης δεν μπορεί να είναι μικρότερο των τακτικών αποδοχών τριών μηνών ούτε μεγαλύτερο από το διπλάσιο της νόμιμης αποζημίωσης-λόγω καταγγελίας κατά τον χρόνο απόλυσης. Ως κριτήριο για τον καθορισμό του ύψους της, το δικαστήριο λαμβάνει υπόψη του (ιδίως) την ένταση του πταίσματος του εργοδότη και την περιουσιακή και οικονομική κατάσταση αμφοτέρων (εργαζομένου και εργοδότη).
Ο εργαζόμενος όμως μπορεί να ζητήσει την καταβολή της ως άνω πρόσθετης αποζημίωσης και στην περίπτωση που η καταγγελία πάσχει για κάποιο λόγο της §1-για λόγο, δηλ., που εμπίπτει στον κατάλογο των εκεί αναφερομένων περιπτώσεων ακυροτήτων καταγγελίας. Στην περίπτωση, λοιπόν, αυτή παρέχεται το δικαίωμα στον εργαζόμενο να ζητήσει την πρόσθετη αποζημίωση-αντί της αναγνώρισης της ακυρότητας της καταγγελίας και της επέλευσης των συνεπειών της.
Το δίκαιο της καταγγελίας της σύμβασης εξαρτημένης εργασίας αορίστου χρόνου εκσυγχρονίζεται και εξορθολογίζεται. Κινείται, ήδη, προς την κατεύθυνση της αποφυγής χρονοβόρων και κοστοβόρων διαδικασιών, προς την κατεύθυνση της ελάφρυνσης του σημαντικού φόρτου των υποθέσεων που απασχολούν τα δικαστήρια, προς την κατεύθυνση της ελάφρυνσης των επιχειρήσεων και της διευκόλυνσης των εργαζομένων.
Κινείται, εν τέλει, προς όφελος της πραγματικής οικονομίας. Τα (θετικά) αποτελέσματα, σύντομα, θα αρχίσουν να διαφαίνονται. Το δίχως άλλο.
* Ο Σταύρος Κουμεντάκης είναι Managing Partner Koumentakis and Associates Law Firm