Κανένας, απολύτως, δεν ανέμενε την ψήφιση του πρόσφατου, μα και ξεχωριστά σημαντικού, νόμου για τις εργασιακές σχέσεις (ν.4808/19.6.21), για να πληροφορηθεί την ύπαρξη περιστατικών βίας και παρενόχλησης στον χώρο της εργασίας. Το φαινόμενο είναι παλαιό όσο και η ίδια εργασία. Αποδεκτό παλαιότερα, ανεκτό αργότερα, κατακριτέο και τιμωρητέο σήμερα.
Ποια, άραγε, η διαχείρισή του από το νομοθέτη; Στο παρόν άρθρο θα μας απασχολήσει η έκταση του συγκεκριμένου φαινομένου, οι υποχρεώσεις του εργοδότη, ο ρόλος του Ιατρού Εργασίας. Επίσης οι (υποχρεωτικές πλέον) πολιτικές καθώς και οι πρόνοιες του Κανονισμού Εργασίας. Το θέμα, λόγω της έκτασης και σοβαρότητάς του, θα «κλείσει», σε επόμενο άρθρο, με τα δικαιώματα των θιγομένων και τον διευρυμένο ρόλο του ΣΕΠΕ.
Η έκταση του φαινομένου
Θα πρέπει, μάλλον, να δηλώσουμε αιφνιδιασμένοι από τα αποτελέσματα πρόσφατης έρευνας για τον εργασιακό εκφοβισμό. Όχι πως δεν γνωρίζαμε για το φαινόμενο. Δεν φανταζόμασταν, όμως, την έκτασή του.
Σταχυολογούμε κάποια, μόνον, από τα εντυπωσιακά συμπεράσματά της:
Οι συμμετέχοντες δηλώνουν πως έχουν υποστεί ή έχουν αντιληφθεί να λαμβάνουν χώρα: ανάρμοστα σχόλια σεξουαλικού περιεχομένου - 19% των συμμετεχόντων (29% όμως των γυναικών), σωματική βία - 9% (10% των γυναικών), πρόταση σεξουαλικού περιεχομένου ως προαπαιτούμενο επαγγελματικής ανέλιξης - 7% (12% των γυναικών), σεξουαλική κακοποίηση - 3% (5% των γυναικών).
Είναι περισσότερο από προφανές ότι η βία και παρενόχληση στον χώρο της εργασίας πλήττει, κατά κύριο λόγο αλλά όχι αποκλειστικά γυναίκες.
Τέσσερις στους δέκα εργαζόμενους (τόσο στον ιδιωτικό όσο και στον δημόσιο τομέα - 46% αφορά γυναίκες) δηλώνουν πως έχουν υπάρξει, οι ίδιοι, στόχος εργασιακού εκφοβισμού (συχνότερα: λεκτική βία, υποβάθμιση της δουλειάς και διαρροή φημών -όχι αμελητέα όμως και η σεξουαλική παρενόχληση και η σωματική βία). Κι όσο για τη διοίκηση της επιχείρησης: συνήθως γνωρίζει αλλά δεν αντιδρά. Μόλις 1 στις 10 επιχειρήσεις λαμβάνει αποτελεσματικά μέτρα μετά από κάποιο περιστατικό εκφοβισμού.
Η απαγόρευση της βίας και παρενόχλησης
Λαμβανομένου, λοιπόν, υπόψη του μεγέθους του προβλήματος, με ικανοποίηση διαβάζουμε στο νόμο: «Απαγορεύεται κάθε μορφής βία και παρενόχληση, που εκδηλώνεται κατά τη διάρκεια της εργασίας, είτε συνδέεται με αυτήν είτε προκύπτει από αυτήν, συμπεριλαμβανομένης της βίας και παρενόχλησης λόγω φύλου και της σεξουαλικής παρενόχλησης».
Τι είναι όμως βία και παρενόχληση; Ποιοι/πού προστατεύονται;
Κατά το νόμο, «βία και παρενόχληση» είναι συμπεριφορές, πράξεις, πρακτικές ή απειλές τους, που στοχεύουν ή είναι δυνατό να οδηγήσουν σε οποιασδήποτε μορφής βλάβη (σωματική, ψυχολογική, σεξουαλική ή οικονομική) του θύματος. Καλύπτονται οι εργαζόμενοι στον Ιδιωτικό και τον Δημόσιο Τομέα. Επίσης οι ασκούμενοι, οι μαθητευόμενοι, οι εθελοντές, ακόμα και εκείνοι που ζητούν εργασία ή είναι ανασφάλιστοι.
Η απαγορευόμενη βία και παρενόχληση μπορεί να λάβει χώρα: (α) στον χώρο εργασίας, (β) στις μετακινήσεις από και προς την εργασία (ή με αφορμή αυτήν) καθώς και (γ) κατά τις επικοινωνίες που σχετίζονται με την εργασία -οποιασδήποτε φύσης.
Ποιες οι υποχρεώσεις του εργοδότη; Του Ιατρού Εργασίας;
Οι εργοδότες (κι όσοι τους εκπροσωπούν) υποχρεούνται -μεταξύ άλλων:
Να επιδεικνύουν μηδενική ανοχή σε τέτοια φαινόμενα, να διερευνούν κάθε σχετική καταγγελία με εμπιστευτικότητα, να παρέχουν στους εργαζομένους σχετικές πληροφορίες. Επίσης: να ενημερώνουν για τη σχετική νομοθεσία και τον τρόπο εφαρμογής της από την επιχείρηση.
Υποχρεούνται επίσης: να καταρτίζουν πρόγραμμα προληπτικής δράσης και βελτίωσης των συνθηκών εργασίας στην επιχείρηση, να αξιολογούν τους σχετικούς ψυχοκοινωνικούς κινδύνους (συμπεριλαμβανομένης της βίας και παρενόχλησης και της σεξουαλικής παρενόχλησης) και να λαμβάνουν μέτρα για την πρόληψη και τον περιορισμό τους.
Ο ιατρός εργασίας λειτουργεί, πλέον, συμβουλευτικά (και) επί θεμάτων βίας και παρενόχλησης. Επίσης: ενημερώνει σχετικά τους εργαζόμενους και επιβλέπει την εφαρμογή των αναγκαίων μέτρων. Ο ιατρός εργασίας παρέχει, επίσης, επείγουσα θεραπεία -μεταξύ άλλων επί περιστατικών βίας στον χώρο εργασίας.
Πολιτικές για την καταπολέμηση βίας και παρενόχλησης. Κανονισμός Εργασίας
Με τον εισαγωγικά αναφερόμενο νόμο θεσμοθετείται, για πρώτη φορά, η ύπαρξη και εφαρμογή Πολιτικών για την καταπολέμηση της βίας και της παρενόχλησης αλλά και για τη διαχείριση συναφών καταγγελιών. Η θέση τους σε εφαρμογή θα πρέπει να πραγματοποιηθεί έως την 19.9.21, το αργότερο, στις επιχειρήσεις με περισσότερους από είκοσι εργαζόμενους.
Όταν υπάρχει Κανονισμός Εργασίας (ή υποχρέωση κατάρτισής του) θα πρέπει να αποτελέσουν, υποχρεωτικά, περιεχόμενό του προβλέψεις για πειθαρχικά παραπτώματα, πειθαρχική διαδικασία και πειθαρχικές ποινές στο πλαίσιο ή σε συνέχεια καταγγελιών για περιστατικά βίας και παρενόχλησης.
Τα περιστατικά βίας και παρενόχλησης στον χώρο της εργασίας ουδέποτε εξέλιπαν. Αντιμετωπίζονταν όμως, παλαιότερα, ως «φυσιολογικά». Ας θυμηθούμε την ταινία του 1963 «ο Μπακαλόγατος», τις περιπέτειες του (καθ’ όλα) συμπαθούς Ζήκου αλλά και τη, σε βάρος του, συμπεριφορά του αφεντικού του -λογικά, μάλιστα, αναμενόμενη σε βάρος ενός «παραγιού».
Τέτοια φαινόμενα οφείλουν να μη γίνονται, πλέον, ανεκτά. Οι καιροί άλλαξαν. Οι γυναίκες εργαζόμενες πλήττονται, δυστυχώς, εντυπωσιακά περισσότερο σε σχέση με τους άνδρες συναδέλφους τους.
Ο νομοθέτης αργοπορημένα και, μάλλον, ασθμαίνων, ακολούθησε τις τάσεις της εποχής. Το κίνημα metoo επηρέασε, ορθά, και τις σχέσεις εργασίας. Οι εργαζόμενοι θα πρέπει να είναι και να αισθάνονται ασφαλείς. Γυναίκες κι άνδρες.
Στην προσπάθεια βέβαια του νομοθέτη να προστατεύσει τα θύματα, δεν αποφεύχθηκαν κάποιες υπερβολές και παγίδες. Περί αυτών όμως στο επόμενο, σχετικό, άρθρο μας.
* Ο κ. Σταύρος Κουμεντάκης είναι Managing Partner στην εταιρεία Koumentakis and Associates Law Firm