Χιλιάδες ώρες έχουν αφιερωθεί από όλα τα μέσα γι' αυτό το εξαιρετικά επίκαιρο θέμα. Λυπάμαι που θα το επισημάνω τόσο άμεσα, όμως οι περισσότερες αφιερώθηκαν στην ανάγνωση και σύγκριση αριθμών που μάλλον δεν σημαίνουν τίποτα για τον μέσο πολίτη.
Όσα κι αν λέει σε εμάς τους οικονομολόγους η ποσοστιαία αύξηση ή μείωση του Εθνικού Εισοδήματος, μοιάζει κενό γράμμα για τους περισσότερους συμπολίτες μας.
Στη χώρα μας ζήσαμε, εν μέρει ακόμα τις ζούμε, δύο κρίσεις σε σχεδόν 12 χρόνια. Η πρώτη, η χρηματοοικονομική, είχε ιδιαίτερα μεγάλη διάρκεια και δημιούργησε στην ουσία νέες συνθήκες για το σύνολο της κοινωνίας και κατά συνέπεια της οικονομίας. Μέσα σε αυτά τα χρόνια συζητήσαμε για τα επιτόκια των ομολόγων, τη διαφορά τους από αυτά άλλων χωρών (spreads), τα ασφάλιστρα κινδύνου αθέτησης πληρωμών (CDS), την ανάγκη κάλυψης των εξόδων από έσοδα (πλεόνασμα), τη μη διατηρήσιμη πολιτική των δημοσιονομικών ελλειμμάτων κ.λπ.
Εκεί όμως που σχεδόν όλοι αισθανθήκαμε ειδήμονες στα παραπάνω, εκεί που ακόμα και το ύψος του δημόσιου χρέους ήταν ένα προσφιλές θέμα συζήτησης για όλους, ήρθε η πανδημία, που πέρα από τα στενά οικονομικά κατέδειξε και μια σειρά από κοινωνικά και άλλα ζητήματα που μας απασχολούν. Μας απασχόλησαν γιατί πάψαμε να τα θεωρούμε δεδομένα. Προχωρήσαμε γρήγορα σε τομές για να διαχειριστούμε το άγνωστο, τον κίνδυνο της ζωής.
Διαστάσεις της ευημερίας
Θα μπορούσαμε εύκολα να δούμε τη συνολική ευημερία ως μια συνάρτηση των οικονομικών μεγεθών, των κοινωνικών υποδομών και της βιωσιμότητας. Για να ευημερήσει μια κοινωνία απαιτούνται τα οικονομικά μέσα (εισόδημα, απασχόληση, οικονομική σταθερότητα κ.λπ.), είναι όμως το ίδιο απαραίτητο να υπάρχουν και ισχυρές δημόσιες υποδομές, όπως το σύστημα υγείας (την ισχύ του οποίου διαπιστώσαμε κατά τη διάρκεια της πανδημίας), την εκπαίδευση και τις λοιπές. Αξίζει να σκεφτούμε πόσο σημαντικές ήταν την τελευταία περίοδο οι υποδομές επικοινωνιών, πόσες αλλαγές επέτρεψαν να γίνουν και πόσο εξέλιξαν τη σχέση μας με το δημόσιο οι υποδομές στα συστήματα πληροφορικής του.
Τέλος, καθώς όλοι είμαστε απλά περαστικοί από τον πλανήτη, η εξασφάλιση της βιωσιμότητας του συστήματος είναι τεράστιας σημασίας. Παράγοντες όπως η προστασία του περιβάλλοντος, η κοινωνική συνοχή και ισότητα, η εμπιστοσύνη στο σύστημα διακυβέρνησης και τους θεσμούς, είναι σημαντικότατοι στη διαμόρφωση των συνθηκών της ευημερίας.
Πώς εξελίχθηκε η ευημερία στην Ελλάδα
Σύμφωνα με τον δείκτη SEDA (Sustainable Economic Development Assessment) της Boston Consulting Group, που μετράει με συστηματικό τρόπο τους περισσότερους από τους παράγοντες που προαναφέραμε, η χώρα μας έχασε μεταξύ του 2008 και του 2015 δώδεκα θέσεις στην κατάταξη και έκτοτε έχει κερδίσει δύο. Σήμερα κατατάσσεται 38η στις 143 χώρες που παρακολουθούνται. Ναι, ευημερήσαμε περισσότερο στο παρελθόν, τουλάχιστον σχετικά με τον υπόλοιπο πλανήτη. Είναι όμως στενά το αποτέλεσμα της μείωσης των οικονομικών μεγεθών;
Η απάντηση είναι αρνητική. Βεβαίως μειώθηκε το εισόδημα στη χώρα και αυτό έχει προφανώς συνέπειες στη συνολική ευημερία, το μεγαλύτερο όμως πρόβλημα έρχεται από την απασχόληση. Εκεί λαμβάνουμε τον μικρότερο βαθμό. Η απασχόληση δεν είναι στενά οικονομικό μέγεθος. Είναι και κοινωνικό. Οδηγεί στον αποκλεισμό και στην κακή ψυχική υγεία, όταν είναι μακροχρόνια. Βεβαίως και είναι απόρροια της αδύναμης οικονομίας, είναι όμως και μιας παραδοσιακής προσέγγισης ως προς την εργασία.
Με δεδομένους τους υψηλότατους βαθμούς που λαμβάνουμε στην εκπαίδευση, την ισότητα και τις υποδομές, θα πρέπει με ταχύτατους ρυθμούς να αλλάξει η προσέγγιση με περισσότερο σύγχρονες, εξαιρετικές ποιοτικά υπηρεσίες και ουσιαστική εξωστρέφεια. Η κυβέρνηση, από την πλευρά της, έχει να κάνει πολλή δουλειά σε θέματα που αφορούν στο περιβάλλον, στην κοινωνική συνοχή και στους θεσμούς.
Δηλαδή; Είναι κακά τα νέα;
Πριν αρχίσουμε λοιπόν την εσωστρέφεια και τους χαρακτηρισμούς, να εξηγήσω: Από τις 143 χώρες που παρακολουθούνται, οι 36 είναι είτε εκείνες με το μεγαλύτερο εισόδημα στον κόσμο και με μεγάλο πληθυσμό, είτε αυτές με έναν από τους μεγαλύτερους πληθυσμούς. Μεγάλα εθνικά μεγέθη σημαίνουν μεγάλες εσωτερικές αγορές και αυτό από μόνο του έχει σημασία. Υπάρχουν αρκετές από τις προαναφερόμενες χώρες με κατώτερη κατάταξη από την Ελλάδα, αυτό όμως μόνο του δεν σημαίνει πολλά. Δεν έχουν νόημα οι συγκρίσεις κατά χώρες, αλλά η σχετική κατάταξη κατά περιόδους.
Η χώρα μας ήταν ιστορικά μικρή σε μέγεθος εσωτερικής αγοράς και γι’ αυτό έχει διαπρέψει στο διεθνές εμπόριο, στις μεταφορές και βεβαίως κατέχει σημαντική διασπορά. Σε όρους της διοικητικής επιστήμης, αν η Ελλάδα συγκεντρωθεί στην αντιμετώπιση των αδυναμιών της, αν διαχειριστεί αποτελεσματικά τις δυνάμεις της, αν αποφύγει τις εύκολες και «μαγικές» λύσεις, θα βελτιώσει την ευημερία των πολιτών ουσιαστικά τα επόμενα πέντε χρόνια. Πιστεύω στους Έλληνες. Πιστεύω σε όλους μας. Είναι στο χέρι μας να το πετύχουμε.
(*) Founder & CEO, Koubaras Ltd (Συμβουλευτική εταιρεία που δίνει έμφαση στις λύσεις και την άμεση εφαρμογή τους στην καθημερινότητα των επιχειρήσεων) Αντιπρόεδρος, AI CATALYST (Όμιλος Τεχνητής Νοημοσύνης)