Η χρηματοοικονομική κρίση της περιόδου 2008-2009 ήταν το αποτέλεσμα μιας «εσωτερικής» απορρύθμισης της παγκόσμιας οικονομίας, η οποία είναι αρκετά αδιαφανής για τους περισσότερους από εμάς.
Η πανδημική κρίση είναι πιο κατανοητή. Ένας ιός εξαπλώνεται και μας υπενθυμίζει ότι οι κοινωνίες μας μπορούν επίσης να ανατραπούν, σε βαθμό που κανείς δεν θα φανταζόταν πριν από την άνοιξη του 2020, από ένα τυχαίο «εξωτερικό σοκ». Η, τουλάχιστον, ένα σοκ που το όραμά μας για τον κόσμο διαχωρίζεται μεταξύ «κοινωνίας» και «φύσης» και μας κάνει να το θεωρούμε εξωτερικό.
Υπό αυτή την έννοια, είναι πλούσιο σε μαθήματα σχετικά με τη μεγάλη οικολογική κρίση που μπλοκάρει τον ορίζοντα των κοινωνιών μας, υπενθυμίζοντας μας τη ριζική αδιαφορία της φυσικής και της βιολογίας όσον αφορά το πεπρωμένο του είδους μας. Έτσι αρχίζει το βιβλίο του, ο συγγραφέας Pierre Veltz, στις εκδόσεις Seuil/Republique des idees, 31/01/2021, σελ. 128.
Κοινωνία υπερβιομηχανική
Ο συγγραφέας επιμένει: δεν είμαστε μια μεταβιομηχανική κοινωνία, αλλά μια υπερβιομηχανική. Ούτε η έξοδος από την εποχή των ορυκτών καυσίμων ούτε από την πανδημική κρίση μπορούν να το ακυρώσουν.
Αντίθετα, η μαζική βιομηχανική παραγωγή ελαττώνεται προοδευτικά προς όφελος της παραγωγής εξατομικευμένων υπηρεσιών, με συμμετοχή ενός ευρύτερου φάσματος ενδιαφερομένων. Ο συγγραφέας οδηγείται λίγο πιο μακριά, σχεδιάζοντας μια οικονομία πιο «ανθρωποκεντρική», δηλαδή πλούσια σε θετικές αξίες για τους ανθρώπους, πιο συνεργάσιμη και πιο οικολογική, λιγότερο καταναλωτική σε υλικούς και ενεργειακούς πόρους. Για να επιτευχθεί η μετάβαση σε μια οικονομία που σέβεται το περιβάλλον, θα πρέπει να συνδυαστεί η αποτελεσματικότητα και η ηρεμία, ενώ θα πρέπει να επαναπροσδιοριστούν οι δραστηριότητες που δημιουργούν πλούτο στους ανθρώπους.
Από τη μια πλευρά, γνωρίζουμε ότι χωρίς βαθιές αλλαγές στους οικονομικούς μας οργανισμούς και τον τρόπο ζωής μας, οδηγούμαστε στην καταστροφή. Από την άλλη πλευρά, η τρέχουσα κρίση μας διδάσκει ότι ακόμη και προσωρινές διακοπές λειτουργίας της παραγωγικής μηχανής θα οδηγήσουν σε τεράστιες ζημιές και ότι αυτό θα πληρωθεί κυρίως από τις ευάλωτες φτωχές και αναδυόμενες χώρες, σε εθνικό και διεθνές επίπεδο, που είναι τα μεγάλα θύματα του παγκόσμιου οικονομικού σοκ ακόμη περισσότερο και από την κρίση υγείας.
Ο συγγραφέας αναφέρει ότι χρειαζόμαστε βαθιές μεταρρυθμίσεις, άλλες μορφές συλλογικής ζωής, αλλά και τροχιές αλλαγών που δεν περνούν από την αύξηση των ανισοτήτων, της ανεργίας και της μαζικής ανασφάλειας, καθώς και κοινωνικών διαταραχών, συμπεριλαμβανομένου του κινήματος κίτρινων γιλέκων.
Συμπερασματικά, το κύριο μήνυμά του περιγράφεται όταν ζητά μια οικονομία επικεντρωμένη στις βασικές ανάγκες των ανθρώπων: υγεία, παιδεία, τρόφιμα, ελεύθερος χρόνος, ανασφάλεια, κινητικότητα. Εξετάζονται αρκετοί δρόμοι – φορολογία, χρηματοοικονομική, τεχνολογία – και δίνουν στο συγγραφέα την ευκαιρία να προβληματιστεί σχετικά με την «πολιτική του χρήματος».
Το συμπέρασμα είναι ότι καμία «πρασινοποίηση» από μόνη της δεν θα καταστήσει δυνατή την επίτευξη της μετάβασης στην οποία δεν είναι σίγουρο ότι θα επιβεβαιωθεί ο ρόλος του κράτους.
*Ο Καθηγητής Κωνσταντίνος Ζοπουνίδης είναι Ακαδημαϊκός, Βασιλική Ακαδημία Οικονομικών & Χρηματοοικονομικών, Βασιλική Ευρωπαϊκή Ακαδημία των Διδακτόρων, Επίτιμος Δρ. ΑΠΘ, Πολυτεχνείο Κρήτης & Audencia Business School, France