Έως και την περίοδο της πανδημίας, το παγκόσμιο οικονομικό, πολιτικό και κοινωνικό περιβάλλον άλλαζε, αλλά χωρίς οι αλλαγές αυτές να γίνονται ευρύτερα αντιληπτές ως προς την υφή και το νόημά τους.
Οι άνθρωποι υιοθετούσαν και εφάρμοζαν τεχνολογίες, χωρίς να πολυενδιαφέρονται τι σημαίνουν αυτές για τη ζωή τους και την υπαρξιακή τους ισορροπία. Οι νέες τεχνολογίες και η χρήση τους έμπαιναν στην καθημερινότητά μας, χωρίς να πολυκαταλαβαίνουμε την οικονομική, κοινωνική και πολιτισμική σημασία τους.
Ακόμα χειρότερα, μικρή σημασία δίναμε στο κόστος τους. Παρ' όλα αυτά ζούσαμε μια πραγματική ανατροπή. Αυτήν μιας κολοσσιαίας αλλαγής στους κόλπους της μεσαίας τάξης των ανεπτυγμένων χωρών. Και η αλλαγή αυτή δεν είναι άλλη από τη δυνητική απελευθέρωση της ελεύθερης κριτικής σκέψης.
Στις φιλελεύθερες κοινωνίες, σε πολιτικό-ιδεολογικό επίπεδο, ίσχυαν και ισχύουν ακόμα οι ιδέες που προέκυψαν από τον Διαφωτισμό και αναπτύχθηκαν στη διάρκεια των διαδοχικών παραγωγικών και βιομηχανικών επαναστάσεων. Αφετηρία και πρώτη ύλη των ιδεών αυτών υπήρξε η ελληνική προσωκρατική φιλοσοφία, η οποία μέσω της κατάργησης του μύθου ως μοναδικού εργαλείου ερμηνείας της πραγματικότητας, άνοιξε τον δρόμο στην ανάπτυξη και διάδοση της ελεύθερης σκέψης.
Αυτή η τελευταία έχει μια σημαντική ιδιότητα. Οδηγεί στην αναζήτηση, στην ευκαιρία και στην εφεύρεση. Είναι, με άλλα λόγια, κορυφαία πνευματική πρώτη ύλη, που επιτρέπει στον άνθρωπο να αναπτυχθεί και να ενημερώσει. Το πρόβλημα με την ελεύθερη σκέψη είναι ότι γεννά την κριτική και στην επιστήμη συνδέεται με την επιβεβαίωση και επαλήθευση. Αναγνωρίζεται έτσι η πιθανότητα του λάθους, ως έκβαση μιας επιστημονικής θεωρίας και μεθόδου.
Αυτή η κριτική σκέψη ως εκ τούτου δεν είναι ιδιαίτερα αρεστή ούτε στους φιλοσόφους που διαθέτουν αφηρημένες λύσεις στα πολύπλοκα προβλήματα του ανθρώπου, αλλά ούτε και στους εξουσιαστές, που εμπνέονται από τις οριστικές αλήθειες. Με άλλα λόγια, η ελεύθερη κριτική σκέψη, όπως θα έλεγε και ο Πολ Τζόνσον, ενενηντάχρονος και πλέον Βρετανός δημοσιογράφος και ιστορικός, είναι αντίθετη με τη «δεσποτική ουτοπία», κορυφαίο και καταστροφικό ιδεολογικό φαινόμενο του 20ού αιώνα. Προϊόν της συνάντησης του μαρξισμού με τον φροϊδισμό, η «δεσποτική ουτοπία» στηρίζεται στην τοποθέτηση ότι σε μια κοινωνία υπάρχουν «καλοί» και «κακοί» και αρκεί οι πρώτοι να πάρουν την εξουσία για να ανοίξουν οι πόρτες του «επίγειου παραδείσου».
Επειδή δε, κατά τους Μαρξ και Φρόιντ, οι άνθρωποι είναι δημιουργήματα των κοινωνικο-οικονομικών συνθηκών, το γεγονός ότι οι καλοί βρίσκονται στην εξουσία λύνει όλα τα ψυχολογικά και οικονομικά προβλήματα, με παράλληλη κατάργηση της προσωπικής ευθύνης.
Αυτές τις θεωρίες των «καλών» και «κακών», ο εθνικοσοσιαλισμός τις εμπλούτισε και με το χρώμα, τη φυλή και καταγωγή των ανθρώπων και στους καλούς ήλθαν να προστεθούν και οι υπεράνθρωποι.
Μετά δύο παγκοσμίους πολέμους, μέσα σε λιγότερα από τριάντα χρόνια, οι πρακτικές εφαρμογές των πιο πάνω θεωριών κατέρρευσαν, δεν συνέβη όμως το ίδιο και με τις ιδέες που εκπροσωπούσαν οι πρακτικές αυτές.
Σήμερα, οι ίδιες αυτές δίνουν την έσχατη μάχη τους. Οι απόγονοι των εμπνευστών τους με τρόμο βλέπουν ότι ο κόσμος γίνεται όλο και πιο ελεύθερος, στιγμιαίος και απίστευτα «κινητικός».
Στην ανατρεπτική εποχή μας, ιδέες, κεφάλαια, γνώσεις, εικόνες, βιβλία, πληροφορίες, εφευρέσεις, παροχές υπηρεσιών, μουσική, αθλητισμός κ.λπ. κ.λπ. κινούνται με απίστευτη ταχύτητα. Γρήγορη κίνηση σημαίνει όμως και περισσότερη ελευθερία. Άρα πρόσθετη δύναμη για την κριτική σκέψη. Άρα αναβάθμιση της προσωπικής ευθύνης. Κατά συνέπεια, αυτά είναι «κακά νέα» για τους κατόχους αλήθειας και εξουσιολάγνους...
Πρέπει λοιπόν να αντιδράσουν. Πώς; Μέσω διαδικτύου. Με ποιον τρόπο; Τους δοκιμασμένους. Ήτοι συνωμοσίες, χαριστικές παραισθήσεις, κατασκευές γεγονότων, επίκληση του φόβου.
«Ο συλλογικός φόβος», είχε γράψει ο Μπέρτραντ Ράσελ, «ενισχύει το ένστικτο της αγέλης και τείνει να καλλιεργήσει τη σκληρότητα εναντίον εκείνων που θεωρούνται μέλη της αγέλης αυτής… Κάτω από την επίδραση ενός μεγάλου φόβου, κυριαρχούν οι δεισιδαίμονες… Επειδή λοιπόν η συντριβή του φόβου είναι η απαρχή της σοφίας, της αναζήτησης της αλήθειας για χάρη μιας πιο αξίας ζωής», ας φανταστούμε ποιοι και γιατί έχουν κάθε λόγο να αντιστέκονται στην κριτική σκέψη.
Στη νέα εποχή λοιπόν που ξεκινά με αφετηρία την πανδημία, το μεγάλο διακύβευμα είναι η ανάπτυξη της κριτικής σκέψης. Και αυτή την τελευταία δεν τη στηρίζουν πάντα όσοι δηλώνουν υπέρμαχοί της. Η κριτική σκέψη στην πράξη έχει ως αφετηρία της το πόσο καλά και προσεκτικά ακούμε αυτόν με τον οποίον διαφωνούμε. Πιο απλά, η κριτική σκέψη είναι εχθρός όλων αυτών που «οραματίζονται» ανθρώπινες αγέλες, ως μοχλούς εξουσίας...