Στην τελετή έναρξης των Ολυμπιακών Αγώνων του 2012, ο δήμαρχος του Λονδίνου Μπόρις Τζόνσον, άπλωσε στο γήπεδο όλα τα πετράδια του στέμματος. Περίοπτη θέση ανάμεσά τους, είχε το Εθνικό Σύστημα Υγείας της Μεγάλης Βρετανίας (NHS).
Με το ξέσπασμα της πανδημίας, ο πρωθυπουργός και η πολιτική ηγεσία της χώρας αλληλοσυγχαίροντανγια το «καλύτερα προετοιμασμένο σύστημα στον κόσμο». Σύντομα διαψεύστηκαν με τον πιο οδυνηρό τρόπο. Χρόνια απαξίωσης και υποχρηματοδότησης, ανεπαρκείς υποδομές, χαμηλές αμοιβές, κενές θέσεις εργασίας, ελλείψεις υγειονομικού υλικού, ήρθαν στην επιφάνεια με τον πιο βίαιο τρόπο.
Αλλού τα πράγματα ήταν χειρότερα. Στις ΗΠΑ, τη χώρα που δαπανάει πάνω από 10.800 δολάρια το χρόνο για την υγεία κάθε πολίτη της, έψαχναν γάντια και μάσκες για να αντιμετωπίσουν την τρικυμία. Στην Ιταλία, τα προβλήματα προσέλαβαν εκρηκτικό χαρακτήρα, καθώς τα προγράμματα λιτότητας που εφάρμοσαν τα προηγούμενα χρόνια οδήγησαν σε εικόνες ντροπής, με τη διαλογή ασθενών.
Οι 20 πλουσιότερες χώρες του πλανήτη, αναγνώρισαν τις «συστημικές ελλείψεις των συστημάτων υγείας» τους, ταυτόχρονα όμως επικαλέστηκαν το πρωτόγνωρο του γεγονότος. Δεν έχουν δίκιο. Η επιστημονική κοινότητα μαζί με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ) είχαν επισημάνει έγκαιρα τον κίνδυνο έλευσης μιας πανδημίας και μπορεί να μην είμαστε σε θέση να προβλέψουμε με ακρίβεια το χρόνο εμφάνισης των μολύνσεων, τις ανάγκες των συστημάτων υγείας όμως μπορούμε.
Τα δεδομένα όμως, δείχνουν ότι τα τελευταία 40 χρόνια, έχουμε κάνει αρκετά βήματα πίσω:
Η εικόνα αυτή είναι το λογικό επακόλουθο, της αντίληψης που κυριάρχησε από τις αρχές της δεκαετίας του 1980 και θεωρεί ότι η αγορά μπορεί να δώσει καλύτερες λύσεις και με μικρότερο κόστος σε όλα τα πεδία. Αυτή η άποψη αντιμετωπίζει τα δημόσια συστήματα υγείας ως δαπάνη που πρέπει να μειωθεί, όπερ και εγένετο.
Η περίπτωση της Ελλάδας
Στη χώρα μας, οι βάσεις για οργανωμένη διαχείριση της υγείας του πληθυσμού μπήκαν εν καιρώ πολέμου, το 1917 με τη δημιουργία του υπουργείου Περιθάλψεως που μετονομάστηκε το 1922 σε υπουργείο Υγείας υπό την πίεση των έκτακτων συνθηκών της περιόδου. Δεν είναι τυχαίο, ότι η εισήγηση για τη δημιουργία Εθνικού Συστήματος Υγείας, διατυπώθηκε από διεθνή επιτροπή υγιεινολόγων που κλήθηκε να προτείνει μέτρα για την αντιμετώπιση του Δάγκειου πυρετού (1927-1928) που έπληξε το 80% των κατοίκων της χώρας σύμφωνα με εκτιμήσεις της εποχής . Η δημιουργία του ΙΚΑ, λίγα χρόνια αργότερα, είναι προϊόν εκείνων των προτάσεων, ενώ το ΕΣΥ θεμελιώθηκε μισό αιώνα αργότερα (1983).
Τα μνημόνια, επέφεραν καίρια τραύματα στο σύστημα καθώς η Ελλάδα, υπήρξε απόλυτα συνεπής με τη μείωση των δαπανών υγείας. Από 9,5% του ΑΕΠ της που αφιέρωνε το 2010 στις δαπάνες υγείας, περιορίστηκε στο 7,7% το 2018 ενώ την ίδια περίοδο το ΑΕΠ μειώθηκε πάνω από 20%.
Σύμφωνα με Έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την κατάσταση της υγείας στην Ελλάδα, οι κατά κεφαλήν δαπάνες για την υγεία στην Ελλάδα είναι 45% περίπου χαμηλότερες από τον μέσο όρο της ΕΕ.
Αν σε αυτά προσθέσουμε, το επίπεδο διοίκησης των νοσοκομείων όπου συναντάμε ακόμη και «γυμναστές και αλουμινάδες», σύμφωνα τον διευθυντή της εφημερίδας «Το Βήμα», είναι αδύνατο να αποφύγουμε το πεπρωμένο.
Η πανδημία βρήκε το ΕΣΥ ανοχύρωτο και κατασυκοφαντημένο. Νοσοκομεία έκλεισαν, ο εξοπλισμός και το υγειονομικό προσωπικό δεν ανανεώνονταν, γερνούσαν, «πέντε έφευγαν - μισός έμπαινε». Η έγκαιρη λήψη μέτρων, βοήθησε να αποφύγουμε τις εκατόμβες άλλων χωρών. Αυτά που ακολούθησαν όμως, δε δικαίωσαν τις αρχικές προσδοκίες.
Ένας δείκτης που καταγράφει την αποτελεσματικότητα του συστήματος, είναι το % των καταγεγραμμένων κρουσμάτων που καταλήγουν. Από την παρατήρηση του πίνακα, είναι φανερό ότι την πρώτη περίοδο (-30/9/21) η χώρα μας εμφάνιζε το χαμηλότερο δείκτη θνητότητας μεταξύ των χωρών του δείγματος και σημαντικά χαμηλότερο από το παγκόσμιο ΜΟ.
Τη δεύτερη περίοδο (1/10/20-31/3/21), η κατάσταση αντιστράφηκε. Είχαμε τον υψηλότερο δείκτη απωλειών από τις επιλεγείσες χώρες, με παράλληλη αύξηση της θνητότητας, σε αντίθεση με την παγκόσμια τάση.
Οι λόγοι που έχουν προταθεί για να εξηγήσουν την παραπάνω εξέλιξη, περιλαμβάνουν τα μέτρα αποστασιοποίησης, την ιχνηλασιμότητα των κρουσμάτων, τον αριθμό των τεστ, την απουσία επενδύσεων σε νοσηλευτικό - ιατρικό προσωπικό, εκπαίδευση, κρεβάτια, κ.ά.
Σε κάθε περίπτωση είναι σαφές, ότι το σύστημα λύγισε κάτω από τον αυξημένο αριθμό εισαγωγών Covid-19. Ταυτόχρονα, η πίεση του συστήματος, οδήγησε στον εξοστρακισμό μη-Covid ασθενών με ιδιαίτερα επώδυνες επιπτώσεις για τη γενικότερη θνησιμότητα του πληθυσμού, που θα φανούν τα επόμενα χρόνια.
Και τώρα τι;
Ζούμε σε ένα «παγκόσμιο περιβάλλον», όπου η ολοένα αυξανόμενη συγκέντρωση και κινητικότητα των ανθρώπων σε συνδυασμό με την αρπακτική αντιμετώπιση του περιβάλλοντος διευκολύνει την όλο και πιο ελεύθερη κυκλοφορία των μικροβίων και συνεπώς τη μετάδοση λοιμωδών νοσημάτων. Είναι ακόμη φανερό ότι η απάντηση στο πρόβλημα, δε μπορεί να είναι τοπική αλλά παγκόσμια.
Η προετοιμασία για το επόμενο κύμα επομένως, οφείλει να αγκαλιάζει όλες τις γειτονιές του πλανήτη. Για να προχωρήσουμε όμως στη λήψη αποτελεσματικών μέτρων, χρειάζεται να συμφωνήσουμε στην προτεραιότητα της ανθρώπινης ζωής και τους φορείς που θα επωμιστούν την ευθύνη.
Ούτε το πρώτο είναι δεδομένο, ούτε το δεύτερο.
1. Ο γνωστός μας κ. Σόιμπλε, ξεκαθάρισε νωρίς, ότι η ανθρώπινη ζωή, δεν αποτελεί απόλυτη προτεραιότητα. Ο υποδιευθυντής της βρετανικής εφημερίδας «Telegraph» Τζέρεμι Ουόρνερ, το πήγε ένα βήμα παραπέρα καθώς υποστήριξε ότι «ο COVID-19 μπορεί να αποδειχθεί ακόμη και ελαφρώς ευεργετικός σε μακροχρόνιο επίπεδο καθώς εξολοθρεύει δυσανάλογα τα γηραιότερα εξαρτημένα άτομα». Κυνικότερος όλων εμφανίστηκε ο Νταν Πάτρικ, αντικυβερνήτης του Τέξας, που δήλωσε ότι οι γηραιότεροι θα όφειλαν να προθυμοποιηθούν να πεθάνουν από τον COVID-19 προκειμένου να σώσουν την οικονομία για τους νεότερους!
Τελικά, πρυτάνευσε η άποψη ότι είναι προτιμότερη η διάσωση περισσότερων ζωών!
Το ζήτημα όμως είναι ανοιχτό και απαιτείται διαρκής προσπάθεια για την ανάδειξη της ανθρώπινης ζωής πάνω από τη σφαίρα των συμφερόντων, πόσο μάλλον τώρα που εισερχόμεθα σε μια περίοδο ραγδαίων τεχνολογικών εξελίξεων που επαναπροσδιορίζουν την ίδια την έννοια του είδους μας.
2. Η μελέτη των επιπτώσεων της πανδημίας σε κάθε χώρα, σε συνάρτηση με τα μέτρα πρόληψης και διαχείρισης που ελήφθησαν αποκαλύπτει τόσο την αδυναμία του είδους μας όσο και τη δύναμη της ανθρωπότητας. Κάθε αμερόληπτος παρατηρητής, θα συμφωνήσει πιστεύουμε ότι το βάρος της προετοιμασίας για το επόμενο κύμα δε μπορεί να αφεθεί στην ιδιωτική πρωτοβουλία. Χρειάζεται τώρα που βιώνουμε το πρόβλημα να συμφωνήσουμε στη λήψη μέτρων που διασφαλίζουν την πρόσβαση σε αξιοπρεπείς υπηρεσίες υγείας για το σύνολο του πληθυσμού.
Απαιτείται πολιτική βούληση για το συντονισμό όλων των διαθέσιμων δυνάμεων και διάθεση των αναγκαίων πόρων. Παρά τις υποσχέσεις που δίνονται όμως την ώρα της μάχης, κανένα ουσιαστικό μέτρο δεν έχει ληφθεί για τη στήριξη του δημόσιου τομέα υγείας.
Η πρόταση του κ. Μόσιαλου για stress test των συστημάτων υγείας φαίνεται να έπεσε στο κενό και οι εξτρεμιστές της αγοράς δεν κουράζονται να ξιφουλκούν ενάντια σε κάθε τι δημόσιο.
Τα δεδομένα είναι αμείλικτα. Οι κυβερνήσεις και οι διαμορφωτές πολιτικής, θα τα λάβουν υπόψη τους ή θα τα θυσιάσουν «Για ένα πουκάμισο αδειανό, για μια Ελένη»;
* Ο κ. Χρήστος Παπαδόπουλος είναι Οικονομολόγος, Αναλυτής, Διευθύνων Σύμβουλος WITSIDE