Η πολυκριτήρια υποστήριξη αποφάσεων είναι ένας κλάδος που έχει γνωρίσει τα τελευταία σαράντα χρόνια, σημαντική ανάπτυξη. Μια ενθαρρυντική πτυχή αυτής της ανάπτυξης είναι ότι όλο και περισσότεροι ερευνητές συνειδητοποιούν την παρουσία πολλαπλών κριτηρίων σε πραγματικά προβλήματα μάνατζμεντ και αποφάσεων, όποια και αν είναι η φύση τους (βλ. Μ. Δούμπος, Κ. Ζοπουνίδης, Πολυκριτήρια Υποστήριξη Αποφάσεων σε Επιχειρήσεις και Οργανισμούς, Η Αναλυτική-Συνθετική Προσέγγιση, Εκδόσεις Αλέξανδρος ΙΚΕ, 2021).
Θεωρητικό πλαίσιο
Τα στοιχεία απάντησης που ο αποφασίζων αναμένει από τη διαδικασία υποστήριξης της απόφασης σχετίζονται γενικά με τις διάφορες ενέργειες (actions) που μπορεί να λάβουν υπόψη την προοπτική των επερχόμενων σημαντικών χρονικών στιγμών. Ανάλογα με τη φύση των προβλημάτων, αυτές οι ενέργειες μπορούν να παρουσιαστούν με διάφορους τρόπους:
- Επενδυτικά έργα,
- Αναπτυξιακά σχέδια,
- Σχέδια παραγωγής,
- Απαντήσεις σε πρόσκληση υποβολής προσφορών,
- Τοποθεσίες για ταφή απορριμμάτων,
- Αξιολόγηση ερευνητικών προτάσεων,
- Επιλογή μέσων μεταφοράς κλπ.
Σε πολλά πλαίσια που απαιτούν μια απόφαση, ακούγεται συχνά από υψηλά στελέχη να μιλούν για βέλτιστη λύση. Αξίζει να σημειώσουμε ότι όταν αναφερόμαστε σε ένα βέλτιστο, είναι απαραίτητο, να είμαστε σε θέση να μοντελοποιήσουμε την κατάσταση με τέτοιο τρόπο ώστε:
- Κάθε εναλλακτική λύση που εξετάζεται να είναι αποκλειστική από όλες τις άλλες,
- Το σύνολο των εξεταζόμενων εναλλακτικών λύσεων να είναι σταθερό για πάντα,
- Οι εναλλακτικές λύσεις να μπορούν να ταξινομηθούν ξεκάθαρα από τη χειρότερη στην καλύτερη.
Στη διαδικασία υποστήριξης αποφάσεων, σε πολλές περιπτώσεις είναι προτιμότερο να αναζητήσουμε, τουλάχιστον αρχικά, να διατυπωθεί το πρόβλημα με λιγότερο περιοριστικούς όρους. Από αυτήν την άποψη, θα πρέπει να εξεταστούν τέσσερις προβληματικές αναφοράς.
Προβληματική (Ρ.α) συνίσταται στη διατύπωση του προβλήματος από την άποψη της καλύτερης επιλογής, αλλά χωρίς να επιβάλλει τον εντοπισμό μιας βέλτιστης λύσης (η βελτιστοποίηση είναι μια ειδική περίπτωση).
Προβληματική (Ρ.β) αντιστοιχεί σε μια πρακτική ανάθεσης ή ταξινόμησης: αυτή της εξέτασης (ιατρικές εξετάσεις, σχολικές εξετάσεις, εξετάσεις για απόκτηση διπλώματος οδηγού, ... κλπ).
Προβληματική (Ρ.γ) προχωρά από μια άλλη προοπτική: αυτή του διαγωνισμού που οδηγεί σε μια κατάταξη (όχι απαραίτητα πλήρης). Για παράδειγμα, κατάταξη επενδυτικών έργων, επιχειρήσεων ανάλογα με τον πιστωτικό κίνδυνο, κρατών ανάλογα με την πιστοληπτική τους ικανότητα, τραπεζών ανάλογα με τις επιδόσεις τους, κλπ. (βλ. C. Zopounidis, A. Dimitras, multicriteria decision aid methods for the prediction of business failure, Springer, 1998, Μ. Δούμπος, Κ. Κοσμίδου, Κ. Ζοπουνίδης, Δ. Γιαννακάκη, Ανάλυση και εκτίμηση κινδύνου χώρας (country risk), Εκδόσεις Κλειδάριθμος, 2004).
Προβληματική (Ρ.δ) συνίσταται να διαφωτίσει την απόφαση με μια περιγραφή των εναλλακτικών και των συνεπειών τους. Στην προβληματική αυτή χρησιμοποιούνται και τεχνικές από την πολυδιάστατη στατιστική ανάλυση δεδομένων.
Σε σχέση με τις τέσσερις προβληματικές αναφοράς, αναπτύχθηκαν και διαφορετικές μέθοδοι για τη μοντελοποίηση προβλημάτων. Για παράδειγμα, για την προβληματική (Ρ.α) αναπτύχθηκαν οι ELECTRE I και IS, και για την προβληματική (Ρ.β), η ELECTRE TRI και UTADIS, για την προβληματική (Ρ.γ), η PROMETHEE I και II, ELECTRE II, III και IV, UTA, UTASTAR (βλ. Μ. Δούμπος, Κ. Ζοπουνίδης, 2021).
Σε επόμενο άρθρο, θα γίνει παρουσίαση μερικών εξ’ αυτών με εφαρμογές στο μάνατζμεντ, μάρκετινγκ και χρηματοοικονομικά.
* Ο Καθηγητής Κωνσταντίνος Ζοπουνίδης, είναι Ακαδημαϊκός, Βασιλική Ακαδημία Οικονομικών & Χρηματοοικονομικών, Βασιλική Ευρωπαϊκή Ακαδημία των Διδακτόρων, Πολυτεχνείο Κρήτης & Audencia Business School, France