Κλείσαμε ένα χρόνο από την πρώτη στιγμή που καταλάβαμε ότι η πανδημία Covid-19 αφορά την Ευρώπη, την Ελλάδα, το ίδιο το σπίτι μας.
Μέσα σε αυτό το χρονικό διάστημα, οι περισσότεροι από εμάς περάσαμε τα πέντε στάδια αποδοχής που συναντούμε σε κάθε δύσκολη ή δυσάρεστη κατάσταση (άρνηση, θυμός, διαπραγμάτευση, θλίψη, αποδοχή), ενώ ορισμένοι, ελπίζω λίγοι, βρίσκονται ακόμα στα στάδια του θυμού και της διαπραγμάτευσης.
Δεν υπάρχει λόγος να επανέλθουμε σε όσα έχουν καταγραφεί για τις επιχειρήσεις και τα νοικοκυριά που αντιμετωπίζουν τεράστια οικονομικά προβλήματα, καθώς έχουν άριστα καλυφθεί και μένει να δούμε αν τα μακροοικονομικά σήμερα, τα οικονομικά της πανδημίας, μπορούν να προσδιορίσουν, έστω, κάποια λύση.
Ο κόσμος είναι ένας
Συνηθίσαμε να ονομάζουμε το φαινόμενο των συνδεδεμένων αγορών παγκοσμιοποίηση, σήμερα όμως είναι απολύτως ξεκάθαρο ότι αν θέλουμε να υπάρχει αγορά, πρέπει πρώτα να υπάρξει αλληλεγγύη. Υπάρχει λοιπόν ένας αριθμός ενεργειών που οι ανεπτυγμένες χώρες μπορούν να εκτελέσουν με μικρό κόστος για αυτές, που όμως θα κάνει πραγματικά τη διαφορά για δισεκατομμύρια ανθρώπους στις υποανάπτυκτες και τις αναπτυσσόμενες αγορές. Ένα παράδειγμα είναι η πρόσβαση ή ακόμα και η δωρεά εμβολίων και φαρμάκων. Στο twitter σήμερα εμφανίζεται το λήμμα “vaccine nationalism” - εθνικισμός εμβολίων! Μας αντιπροσωπεύει;
Προστασία των αδύναμων
Όλες οι ανεπτυγμένες οικονομίες, και η χώρα μας, έχουν λάβει σειρά μέτρων προκειμένου να επανεκκινήσουν τις οικονομίες τους και βέβαια να προστατεύσουν αυτούς που έχασαν ή χάνουν το εισόδημά τους. Στα οικονομικά της πανδημίας, ο κίνδυνος να κάνουν οι κυβερνήσεις λιγότερα από όσα πρέπει, είναι σημαντικά μεγαλύτερος από τον αντίστοιχο του να κάνουν περισσότερα και προφανώς να αυξήσουν το δημόσιο χρέος με μεγαλύτερο ρυθμό. Τα δέκα χρόνια που πέρασε η χώρα μας προσπαθώντας να ισορροπήσει στις «οριακές ανάγκες» προσφέρουν ένα σπουδαίο μάθημα σε όλους.
Ο δημοσιονομικός χώρος
Προφανώς οι χώρες με μεγαλύτερο δημοσιονομικό χώρο θα πρέπει να το εκμεταλλευτούν προς όφελος τόσο της οικονομίας τους όσο και του συνόλου. Να θυμίσω αυτό που έλεγαν οι παππούδες και πατεράδες μας: «…να έχω δυο δραχμές για μια δύσκολη στιγμή». Ακριβώς τώρα είναι αυτή η δύσκολη στιγμή. Είναι τώρα που πρέπει να χρησιμοποιηθούν, με προσοχή, οι δύο «δραχμές». Αυτό που διακυβεύεται δεν είναι η επιδείνωση του δείκτη «Χρέους προς το Ακαθάριστο Εθνικό Προϊόν», αλλά το μέγεθος και ενδεχομένως η ύπαρξη ορισμένων αγορών την επόμενη μέρα, όταν αυτή έρθει.
Το ζήτημα του χρέους
Σίγουρα για πολλές χώρες το χρέος σήμερα είναι αρκετά υψηλό και σύμφωνα με την παραδοσιακή θεώρηση των πραγμάτων περιορίζει δραματικά τα περιθώρια των ενεργειών. Ενδεχόμενα όμως το πάγωμα της εξυπηρέτησης για ένα διάστημα θα βοηθούσε αρκετές αναπτυσσόμενες και αναδυόμενες αγορές να εξασφαλίσουν κεφάλαια (από τους τόκους) για την ενίσχυση των τοπικών οικονομιών και την υποστήριξη όσων βρέθηκαν ή βρίσκονται σε δεινή θέση. Βέβαια για ορισμένες χώρες, μια αναδιάρθρωση είναι ήδη απαραίτητη και θα πρέπει να είναι αρκετά αποτελεσματική και γρήγορη.
Είμαστε ένας κόσμος απόλυτα συνδεδεμένος. Είναι σπουδαίο να καταλάβουμε όλοι, κι ακόμα περισσότερο οι ηγέτες των ανεπτυγμένων χωρών, ότι κανείς δεν είναι ασφαλής έως ότου όλοι είμαστε ασφαλείς.
Επίσης καμιά ισχυρή οικονομία δε θα επιστρέψει με ταχύτητα στην ανάπτυξη, αν δεν επιστρέψουν επίσης και οι φτωχότερες. Αυτά, κατά τη γνώμη μου, είναι τα στοιχεία που καθορίζουν τα οικονομικά της πανδημίας. Είναι περισσότερο διεθνή παρά εθνικά. Είναι περισσότερο αλληλέγγυα παρά ατομικιστικά. Τέλος, είναι ευρυγώνια και όχι μυωπικά.
(*) Ο Θεόδωρος Ν. Κρίντας, PhD, CIIA, είναι Founder & CEO Koubaras Ltd (Συμβουλευτική εταιρεία που δίνει έμφαση στις λύσεις και την άμεση εφαρμογή τους στις μικρομεσαίες επιχειρήσεις), Αντιπρόεδρος AI CATALYST (Όμιλος Τεχνητής Νοημοσύνης).