Οι επιστήμες του μάνατζμεντ και η διοικητική πρακτική αμφισβητούνται σήμερα σημαντικά. Η επανεκτίμησή τους στηρίζεται στο παράδειγμα της λειτουργικής δομής των οργανώσεων ή της διακυβέρνησης με ποσοτικά στοιχεία. Όμως, αντιμετωπίζει δύο εμπόδια: από τη μια η αδυναμία να τεθεί το ζήτημα της έννοιας της συλλογικής δράσης στη μετά Taylor εποχή των οργανώσεων και από την άλλη, η δυσκολία επανεξέτασης του μάνατζμεντ σε μια εποχή τεχνολογικών και οικονομικών μεταβάσεων.
Το άρθρο αυτό προβαίνει σε μια ανάλυση του βιβλίου του φιλόσοφου Ghislain Deslander, καθηγητή της Σχολής ESCP Europe, με τίτλο A propos du management et d’un problem plus general, Εκδόσεις PUF, 21 Οκτωβρίου 2020. Κριτικές και φιλοσοφικές αναγνώσεις ρίχνουν ένα μοναδικό φως στα όρια της επιχείρησης. Ούτε οι παρουσιάσεις για την ηγεσία, πολύ λιγότερο η κυριαρχία των δεδομένων, δεν είναι σε θέση να ανταποκριθούν στις νέες προκλήσεις. Αντίθετα, η επαναφορά του ανθρωπισμού θα μπορούσε να αποτελέσει ένα άλλο τρόπο αντιμετώπισης των κοινωνικοοικονομικών και οικολογικών προκλήσεων του μέλλοντος.
Φιλοσοφική διάσταση του μάνατζμεντ
Με το μάνατζμεντ των επιχειρήσεων έχουμε ασχοληθεί στο πολύ πρόσφατο παρελθόν**.
Ο συγγραφέας αναφέρει αρχικά το ερώτημα που τέθηκε σε ένα δείγμα 1.025 εργαζομένων σε μια πρόσφατη έρευνα για μάνατζερ. «Σκοπεύετε να γίνετε μάνατζερ;». Το 66% των ερωτώμενων απάντησε αρνητικά. Αυτή η απάντηση, η οποία θα φαινόταν περιθωριακή πριν από μερικά χρόνια, είναι τώρα κυρίαρχη. Υποτίθεται ότι για την επίλυση οργανωτικών προβλημάτων, το ίδιο το μάνατζμεντ έχει γίνει ένα πρόβλημα το οποίο το γνωστικό αντικείμενο γνωστό ως «επιστήμες διοίκησης», υπεύθυνο για τον καθορισμό των περιγραμμάτων του, δεν θα είχε προβλέψει επαρκώς.
Φαίνεται σαν οι τομείς του μάνατζμεντ να είναι ανεπαρκώς εξοπλισμένοι, ακόμη και αν σε μερικούς δεν υπάρχει έλλειψη εργαλείων, ώστε να επιλυθούν πολλά σοβαρά προβλήματα. Ο συγγραφέας, με βάση μερικές απαντήσεις ερωτώμενων, θεωρεί ότι υπάρχουν ίσως επιπλοκές φιλοσοφικής, ακόμη και υπαρξιακής φύσης, οι οποίες προκαλούν δυσλειτουργίες στο μάνατζμεντ.
Αυτό που φαίνεται καθαρά εδώ είναι η γενική προβληματική του μάνατζμεντ, δηλαδή το «φιλοσοφικό πρόβλημα» που θέτει και το οποίο φαίνεται όλο και πιο ορατό στους επαγγελματίες, αλλά επίσης και σε μερικούς φιλοσόφους, για τους οποίους αυτή η νέα ανησυχία περιγράφει ένα ακμάζων πεδίο έρευνας.
Για παράδειγμα, όλο και περισσότεροι μάνατζερ διαβάζουν φιλοσοφικά magazines, τα οποία τους ενθουσιάζουν με τα νέα τους. Ο στόχος τους είναι να αποκρυπτογραφήσουν τον κόσμο των επιχειρήσεων, να αφυπνίσουν τις οργανώσεις με συμπεριφορικά νέα και να χειραφετήσουν τα άτομα προσφέροντάς τους νέους προβληματισμούς σχετικά με το νόημα της δουλειάς τους και τη δέσμευσή τους στην επαγγελματική ζωή.
Για παράδειγμα, προσκαλώντας τον Πλάτωνα και μερικούς άλλους φιλόσοφους σε ένα πάνελ με χρηματοοικονομικούς και ανθρώπους της αγοράς, το ζήτημα θα ήταν να προτείνουμε νέους τρόπους προσέγγισης του μάνατζμεντ που δεν γίνονται πλέον κατανοητοί μόνο ως επιστήμη όπως αυτή που υπάρχει σήμερα σε παγκόσμια κλίμακα, αλλά ως μια πολιτική, οικονομική και κοινωνική πρακτική που αποτελεί μέρος ενός παγκόσμιου πρότζεκτ των πολιτισμών μας. Αυτό θα είχε ως συνέπεια να φέρει μια συγκεκριμένη φιλοσοφική αντίληψη του ανθρώπου. Από αυτή την άποψη οι «φιλόσοφοι» των επιστημών του μάνατζμεντ θα έστρεφαν την προσοχή τους: «να εξετάσουμε πιο ξεκάθαρα τί συμβαίνει στις κοινωνίες μας στο όνομα της επιστήμης».
Στην πραγματικότητα και όλο και περισσότερο, η έρευνα αφορά το θέμα «επιχειρήσεις και κοινωνία», το οποίο συνεχίζει να επεκτείνεται με τη μορφή εξειδικευμένων δημοσιεύσεων τα τελευταία χρόνια προκαλώντας σίγουρα τη δημιουργία περιοδικών αλλά και ειδικών μαθημάτων ή εκπαιδευτικών σεμιναρίων για έμπειρους μάνατζερ (η λεγόμενη «εκτελεστική» εκπαίδευση, βλ. επίσης, Κ. Ζοπουνίδης, Επιστήμες και κοινωνία: Νέες Τάσεις, Ναυτεμπορική, Κυριακή 10 Ιανουαρίου 2021).
Οι ανησυχίες σχετικά με την αλλαγή του κλίματος νοούνται στη συνέχεια ως κατάσταση διαχείρισης κινδύνου, οι επιλογές στρατηγικού προσανατολισμού στις εταιρείες δεν μπορούν πλέον να εξεταστούν χωρίς ηθικοπολιτική ανάλυση που να δείχνει πως επηρεάζουν τους διάφορους συμμετέχοντες (πολίτες, πελάτες, προμηθευτές, ποιότητα αέρα, κλπ.). Με άλλα λόγια, οι μάνατζερ συνειδητοποιούν ότι πέρα από τις σύγχρονες δυσκολίες τις οποίες αντιμετωπίζουν άμεσα – κρίση νομιμότητας, ταλαιπωρία στην εργασία, δυναμική άνοδος των δεδομένων, για να αναφερθούν τα πιο έντονα – αντιμετωπίζουν επίσης αυτό που κάποιος θα μπορούσε να αποκαλέσει «πιο γενικό πρόβλημα».
Οι επιχειρήσεις και οι ανθρώπινες κοινωνίες έχουν με αυτή την έννοια μια σχέση διπλής δεκτικότητας: το μέλλον της κοινωνίας είναι μια ανησυχία για την επιχείρηση, διαφορετικά διακυβεύεται η τελική εξαφάνισή της. Όσον αφορά τις επιχειρήσεις, αυτές μεταφέρουν μαζί τους ένα μέρος του πολιτισμού μας και είναι το μέλλον μας.
Συμπερασματικά, ο συγγραφέας αναρωτιέται πώς να εφαρμοστεί το μάνατζμεντ, λαμβάνοντας υπόψη τις απαιτήσεις και το επείγον της εποχής μας; Πώς να δοθεί στο μάνατζμεντ η σωστή φιλοσοφική διάσταση που φαίνεται να στερείται, με την ανασύσταση της διαχείρισης των γνώσεων που ανακινείται από βαθιές τεχνολογικές, περιβαλλοντικές ή υγειονομικές αλλαγές; Πώς είναι δυνατό να διπλασιαστεί η κριτική προσπάθεια που αναπτύχθηκε τα τελευταία χρόνια στις επιστήμες του μάνατζμεντ με την ετικέτα των κριτικών μελετών του μάνατζμεντ κινητοποιώντας μια δημιουργική διάσταση που συχνά φαίνεται να λείπει από αυτή την προσέγγιση. Πώς μπορεί να δοθεί στη θεωρία του μάνατζμεντ η δυνατότητα οριστικής εξάλειψης της συντριπτικής επιρροής των οικονομικών επιστημών, προκειμένου να εφεύρει τις δικές της έννοιες και έτσι να επιτρέπει στους επαγγελματίες του μάνατζμεντ να ανακτήσουν την ικανότητα να σκέφτονται και να ενεργούν;
Τέλος, τί σημαίνουν σήμερα οι έννοιες καινοτομία, μετασχηματισμός, ευελιξία, χωρίς τη δυνατότητα αντιμετώπισής τους με την προτεινόμενη έρευνα στη φιλοσοφία και τις ανθρώπινες επιστήμες και γενικότερα με το έργο εκείνων που φιλοδοξούν να σκεφτούν τον οικονομικό κόσμο, παρά με τη μόνη συμβολή των παραδοσιακών σπουδών του μάνατζμεντ;
* Ο Καθηγητής Κωνσταντίνος Ζοπουνίδης είναι Ακαδημαϊκός, Βασιλική Ακαδημία Οικονομικών & Χρηματοοικονομικών, Βασιλική Ευρωπαϊκή Ακαδημία των Διδακτόρων, Πολυτεχνείο Κρήτης & Audencia Business School, France
** 1. Κ. Ζοπουνίδης, Βασικές έννοιες και λειτουργίες της επιχείρησης και του Μάνατζμεντ, Ναυτεμπορική, Κυριακή 8 Νοεμβρίου 2020.
2. Κ. Ζοπουνίδης, Το μάνατζμεντ: Τέχνη και μέθοδος, Ναυτεμπορική, Σάββατο 17 Οκτωβριου 2020.
3. Κ. Ζοπουνίδης, Το Μάνατζμεντ, Ναυτεμπορική, Σάββατο 16 Φεβρουαρίου 2019.
4. Κ. Ζοπουνίδης, Μ. Δούμπος, Μ. Εσκαντάρ, Θεωρίες Οργανώσεων, Ναυτεμπορικη, Κυριακή 26 Μαίου 2019.
5. Κ. Ζοπουνίδης, Μ. Εσκαντάρ, 100 λέξεις του Μάνατζμεντ, Ναυτεμπορική, Παρασκευή 7 Φεβρουαρίου 2020.