Αν και έχω 50 χρόνια επιχειρηματικό ρεπορτάζ πίσω μου, σήμερα αισθάνομαι νεοφερμένος σ' έναν κόσμο που με καλεί να τον γνωρίσω. Στην ουσία, πενήντα χρόνια εμπειρίας έχουν γίνει μουσειακό έκθεμα. Τίποτε παραπάνω.
Θυμάμαι δε τα λόγια του μεγάλου Πίτερ Ντράκερ, όταν στην αρχή του 1990, ογδοντάρης στο σπίτι του στην Καλιφόρνια, μου έλεγε: «Αγαπητέ μου, βιώνουμε μια ιστορική μεταμόρφωση. Ίδια με αυτήν που ο ευρωπαϊκός κόσμος έζησε τον 8ο αιώνα, όταν σχεδόν από τη μια μέρα στην άλλη πέρασε από το σκοτάδι της αμάθειας στον φωτισμένο προθάλαμο της γνώσης. Ήταν τότε που ο Δάντης άνοιξε τον δρόμο στην ευρωπαϊκή λογοτεχνία…».
Δυο χρόνια αργότερα, κυκλοφορούσε το βιβλίο του «Η μετακαπιταλιστική κοινωνία», στο οποίο ο συγγραφέας του καλούσε τις ηγεσίες των επιχειρήσεων να αφήσουν πίσω τους όσα είχαν μάθει έως τότε και να κάνουν ό,τι μπορούν ώστε να ανιχνεύσουν την πραγματικότητα και να θέσουν τις σωστές ερωτήσεις.
Στο πλαίσιο αυτό, ο γεννημένος στη Βιέννη στοχαστής του μάνατζμεντ τόνιζε ότι η μετατροπή της γνώσης σε παραγωγικό κεφάλαιο αποτελούσε πρόκληση και πρόσκληση για την εγκατάλειψη βεβαιοτήτων. Στον κόσμο του επιχειρείν και όχι μόνον, αυτό είναι εξαιρετικά δύσκολο.
Το σύγχρονο επιχειρείν, ως γνωστόν, είναι γέννημα και θρέμμα της ιδεολογίας και του συστήματος αξιών των διαδοχικών βιομηχανικών επαναστάσεων και των οργανωτικών σχημάτων που αυτά υπαγόρευαν. Όλα τα παραπάνω σχήματα είχαν άμεση και στενή εξάρτηση από τον ανθρώπινο παράγοντα και τη νοημοσύνη του.
Για πάρα πολλά χρόνια, η οργάνωση και η διακυβέρνηση των επιχειρήσεων υπάκουαν σε κανόνες του δυτικού τρόπου σκέψης και οι τεχνολογίες ήσαν αποκλειστικότητα της βιομηχανικής ανάπτυξης στη Δύση. Μέσα σε αυτό το περιβάλλον, η καινοτομία ήταν πριν από όλα δυτική υπόθεση και οι πρώτοι που κατάλαβαν τη σημασία της ήσαν οι Γιαπωνέζοι.
Η δραματική τους ήττα από την Αμερική στο τέλος του Β' Παγκόσμιου Πολέμου υπήρξε γι’ αυτούς η μοναδική ευκαιρία να υιοθετήσουν με τον τρόπο τους τη δυτική αναπτυξιακή φιλοσοφία και σήμερα να είναι μια από τις παγκόσμιες οικονομικές υπερδυνάμεις.
Εάν πολύς λόγος γίνεται στις μέρες μας για τον ασιατικό αιώνα, σίγουρα αυτό οφείλεται στην Ιαπωνία και εμμέσως στο παράδειγμα που ενέπνευσε στην Κίνα, αλλά και στις αποκαλούμενες «ασιατικές τίγρεις».
Πιθανότατα, το πιο ισχυρό κίνητρο για την Κίνα να ξεφύγει από την ολοκληρωτική και απάνθρωπη μαοϊκή διακυβέρνηση, ήταν η οικονομική άνοδος και σημασία μιας χώρας εχθρικής προς αυτήν, της Ιαπωνίας, η οποία μετά την οικονομική της άνοδο θα μπορούσε να ξαναγίνει και στρατιωτική δύναμη, συνεχίζοντας μια παλαιότερη παράδοση.
Υπό αυτή την έννοια, η από την πλευρά της Κίνας υιοθέτηση των αρχών της οικονομίας της αγοράς για την οικονομική της επιβίωση, υπήρξε αφεαυτή μια ισχυρή πολιτική και οικονομική ανατροπή. Ήταν δε και κινητήρια δύναμη της παγκοσμιοποίησης, χάρη στην οποία πάνω από ένα δισεκατομμύριο άνθρωποι στον πλανήτη άφησαν πίσω τους τη φτώχεια μέσα σε μια δεκαετία και μπορούν να αγοράζουν σήμερα σχετικώς φθηνά κινεζικά προϊόντα.
Πέρα όμως από την κινεζική οικονομική απογείωση και τον ρόλο της στην παγκοσμιοποίηση, παρατηρούνται και άλλες βαθιές αλλαγές στην παγκόσμια οικονομία. Παρά τη χρηματοπιστωτική κρίση του 2008 και την πανδημία του 2020, το διεθνές σύστημα δείχνει μια πρωτόγνωρη ανθεκτικότητα, που σημαίνει ότι έχει μπει σε μια νέα φάση λειτουργίας του. Η καινοτομία δείχνει να μετασχηματίζει παραδοσιακές τάσεις και συμπεριφορές, ανοίγοντας νέους δρόμους σε χιλιάδες νεοφυείς επιχειρήσεις. Παρά την πανδημία και τα μέτρα που αυτή υπαγορεύει, παντού πολίτες που πρόσφατα έγιναν αυτεξούσιοι, καθώς και δίκτυα πολιτών αμφισβητούν την καθεστηκυία τάξη με τρόπους αδιανόητους ως τώρα -από τη δημιουργία νέων επιχειρηματικών μοντέλων μέχρι την αμφισβήτηση παλαιών αυταρχικών καθεστώτων.
Στο κοντινό μέλλον θα δούμε ρομποτικές στολές που επιτρέπουν στους παραπληγικούς να περπατούν, φάρμακα νέας γενιάς που εξαλείφουν συγκεκριμένες μορφές καρκίνου, αλλά και κώδικα ηλεκτρονικού υπολογιστή που χρησιμοποιείται τόσο ως διεθνές νόμισμα όσο και ως όπλο για την καταστροφή υλικών υποδομών στην άλλη άκρη του κόσμου.
Ας σημειωθεί όμως ότι η πρόοδος και η δημιουργία πλούτου δεν προκύπτει με ομοιόμορφο τρόπο και το φαινόμενο αυτό εντείνεται. Πολλοί σήμερα ωφελούνται και αύριο θα είναι περισσότεροι. Ορισμένοι μάλιστα θα ωφεληθούν σε υπερθετικό βαθμό. Ωστόσο θα υπάρξουν και πολλοί που θα παραγκωνιστούν. Σε αντίθεση με το προηγούμενο κύμα ψηφιακής παγκοσμιοποίησης και καινοτομίας, που έβγαλε από τη φτώχεια τεράστιο αριθμό ανθρώπων σε αγορές εργασίας χαμηλού κόστους, το επόμενο κύμα θα αποτελέσει πρόκληση για τις ανά τον κόσμο μεσαίες τάξεις, απειλώντας να βυθίσει πλήθος ανθρώπους ξανά στην ένδεια. Το προηγούμενο κύμα συνοδεύτηκε από την οικονομική ανάταση ολόκληρων χωρών και κοινωνιών. Το επόμενο κύμα θα εντάξει κάποιες περιθωριακές οικονομίες στο κυρίαρχο ρεύμα της οικονομίας, θέτοντας υπό αμφισβήτηση τη μεσαία τάξη στις περισσότερες αναπτυγμένες οικονομίες.
Σήμερα, λοιπόν, με τη «συμβολή» και της Covid-19, σε μεγάλα τμήματα της υφηλίου, ο κόσμος αισθάνεται ξανά σε κατάσταση πολιορκίας, εξαιτίας της αυξανόμενης ανισότητας και της ανεπιθύμητης αναταραχής στη ζωή του. Πολλές κοινωνίες κλυδωνίζονται από μια διάχυτη αίσθηση πως είναι όλο και πιο δύσκολο να βρει κανείς τη θέση του στον κόσμο ή να προκόψει.
Υπάρχει έτσι ένα γενικευμένο καθεστώς αβεβαιότητας, το οποίο τροφοδοτεί έναν παγκοσμιοποιημένο πλέον λαϊκισμό και αυτός ο τελευταίος αποπροσανατολίζει από άλλα σοβαρά θέματα και προβλήματα. Και από αυτά τα τελευταία, το σοβαρότερο είναι η αντίληψη για την πραγματικότητα και την πιθανή εξέλιξή της.
Η μεγάλη, λοιπόν, πρόκληση για το επιχειρείν έγκειται στο πόσο γρήγορα και με ποιον τρόπο, οι άνθρωποι των επιχειρήσεων θα αλλάξουν τρόπο σκέψης και πρόσληψης των εξελίξεων που σηματοδοτούν την οικονομία και τις κοινωνικές της παραμέτρους.