«Ζω ολοένα και περισσότερο με τη συνειδητοποίηση και την αίσθηση της παρουσίας του αγνώστου μέσα στο γνωστό, του αινίγματος μέσα στο τετριμμένο, του μυστηρίου σε κάθε πράγμα και κυρίως της προόδου μιας νέας άγνοιας σε κάθε πρόοδο της γνώσης», μου έλεγε πριν από μια εικοσαετία ο εκατοντάχρονος σήμερα Γάλλος φιλόσοφος Εντγκάρ Μορέν. Μια γοητευτική και απείθαρχη προσωπικότητα, που είναι όμως παγκοσμίως γνωστή. Αυτός, δε, είναι προφανώς και ο λόγος που ο συγγραφέας του «Ο Άνθρωπος και ο Θάνατος», πριν 73 χρόνια, είναι επίτιμος διδάκτωρ σε 24 πανεπιστήμια στον κόσμο.
«Η ζωή», τόνιζε ο μεγάλος στοχαστής, σε μια συνάντησή μας στο Απλντόρν της Ολλανδίας, «είναι επανάσταση μέσα στην εξήγηση. Και αυτή η τελευταία συνδέεται άμεσα με τη γνώση, η οποία αποτελεί προϋπόθεση της αυτοοργάνωσης». Όμως τόσο κατά τον Ε. Μορέν όσο και για άλλους στοχαστές, η αυτοοργάνωση είναι συνάρτηση του πώς αντιλαμβάνεται ο κάθε άνθρωπος τα προβλήματα και καλείται να επιλύσει στη διάρκεια της ζωής του.
Ένας φιλόσοφος παρατήρησε ότι το μόνο εμπόδιο που πρέπει να ξεπεράσει ένας αετός για να πετάξει με μεγαλύτερη ταχύτητα και άνεση, είναι ο αέρας. Παρ' όλα αυτά, αν αφαιρούσαμε τον αέρα και το υπερήφανο πουλί αναγκαζόταν να πετάξει στο κενό, θα έπεφτε αμέσως στο έδαφος, τελείως ανίκανο να πετάξει.
Ουσιαστικά, το στοιχείο που προκαλεί αντίσταση στην πτήση του αποτελεί ταυτόχρονα και την απαραίτητη προϋπόθεση για να πετάξει.
«Το μεγαλύτερο εμπόδιο που πρέπει να ξεπεράσει ένα ταχύπλοο σκάφος», γράφει ο Κων. Ποδοτάς στον «Πρακτικό Οδηγό Δράσης» του (Εκδόσεις Ψυχογιός), «είναι η αντίσταση του νερού στην προπέλα. Αν όμως δεν υπήρχε αυτή ακριβώς η αντίσταση, το σκάφος δε θα μπορούσε να μετακινηθεί καθόλου».
Η ίδια αρχή, αυτή που θεωρεί τα εμπόδια απαραίτητες προϋποθέσεις για την επιτυχία, ισχύει και στη ζωή μας. Μια ζωή χωρίς εμπόδια και δυσκολίες θα εκμηδένιζε όλες τις δυνατότητες και τις δυνάμεις μας. Αν εξαλείψετε τα προβλήματα, η ζωή χάνει τη δημιουργική της τάση. Το πρόβλημα της άγνοιας των μαζών δίνει νόημα στην παιδεία. Το πρόβλημα των ασθενειών δίνει νόημα στην ιατρική.
Το πρόβλημα της κοινωνικής αταξίας δίνει νόημα στην έννοια του κράτους. Ένα κράτος διαιτητή και ρυθμιστή βέβαια και όχι αυταρχικό δυνάστη, με άκαμπτες συντεχνιακές και μονίμως διαπλεκόμενες δομές και λειτουργίες.
Η καθημερινή εμπειρία, με αρκετά παραδείγματα, μας δείχνει ότι οι περισσότεροι άνθρωποι, στο σύντομο της ζωής τους, έχουν την τάση να αποφεύγουν τα προβλήματα και τις υποχρεώσεις. Συνήθως, δε, για να συγκαλύψουν αυτήν τους την τάση επικαλούνται δικαιώματα, που όχι λίγες φορές διεκδικούν θορυβωδώς.
Κατά κανόνα, οι άνθρωποι αυτοί είναι δίπλα στα πραγματικά προβλήματα που θα έπρεπε να αντιμετωπίσουν. Τα άτομα αυτά, σε τελική ανάλυση, δεν έχουν πρόβλημα με την πραγματικότητα αλλά με τον εαυτό τους. Σημαντικό δεν είναι αυτό που τους συμβαίνει αλλά αυτό που συμβαίνει μέσα τους.
«Τεράστια απόσταση χωρίζει τον άνθρωπο που έχει ένα σοβαρό πρόβλημα από τον άνθρωπο που παίρνει το πρόβλημά του στα σοβαρά. Για σειρά ετών, εργαζόμουν ως σύμβουλος από είκοσι έως τριάντα ώρες την εβδομάδα. Σύντομα διαπίστωσα πως οι άνθρωποι που ζητούσαν τη βοήθειά μου δεν ήταν απαραίτητα εκείνοι που αντιμετώπιζαν τα περισσότερα προβλήματα. Επρόκειτο για τα άτομα που είχαν εντονότερη συνείδηση των προβλημάτων τους και θεωρούσαν σημαντικές τις δυσκολίες τους. Με την αφέλεια που με χαρακτήριζε στην αρχή, προσπαθούσα να λύσω τα προβλήματά τους, οπότε συνειδητοποιούσα ότι αμέσως έβρισκαν καινούρια», γράφει ο Κ. Ποδοτάς και δίνει τροφή για σκέψη.
Μια έρευνα, με αντικείμενο τριακόσια εξαιρετικά επιτυχημένα άτομα, όπως ο Φραγκλίνος Ρούσβλετ, η Έλεν Κέλερ, ο Γουίνστον Τσόρτσιλ, ο Άλμπερτ Σβάιτσερ, ο Μαχάτμα Γκάντι και ο Άλμπερτ Αϊνστάιν, αποκαλύπτει ότι το ένα τέταρτο των ανθρώπων αυτών είχε κάποια αναπηρία, στην όραση, την ακοή ή την κατάσταση των οστών. Τα τρία τέταρτα είτε γεννήθηκαν στη φτώχεια είτε προέρχονταν από διαλυμένες οικογένειες, ή τουλάχιστον είχαν αντιμετωπίσει εξαιρετικά ταραγμένες καταστάσεις.
Γιατί οι δημιουργικοί άνθρωποι ξεπερνούν τα προβλήματά τους ενώ χιλιάδες άλλοι καταβάλλονται από τα δικά τους; Επειδή αρνούνται να καταφύγουν στις συνηθισμένες δικαιολογίες των αποτυχημένων. Μετατρέπουν τον κόσμο που καταρρέει γύρω τους σε σκαλοπάτια για να ανέβουν. Συνειδητοποιούν πως είναι αδύνατο να ελέγξουν όλες τις περιστάσεις στη ζωή, μπορούν όμως να επιλέξουν τη δική τους στάση απέναντι σε όλες τις περιστάσεις.
Ενδεχομένως, δε, αλλάζουν προοπτική, αφήνοντας στην άκρη το πρόβλημά τους. Για σκεφτείτε το...