"What hath God wrought?" αναρωτιόταν ο Morse στο πρώτο μήνυμα που μεταδόθηκε με ηλεκτρικό τηλέγραφο το 1844 από τη Βαλτιμόρη των ΗΠΑ. Απάντηση δεν πήρε, όμως μια νέα εποχή στις τηλεπικοινωνίες είχε ξεκινήσει. Χρειάστηκαν 125 χρόνια από τότε για να γεννηθεί το ARPANET, ο πρόγονος του Internet, και σήμερα έχουν πρόσβαση σε αυτές τις γραμμές πάνω από 4,5 δισεκατομμύρια άνθρωποι απ’ όλο τον κόσμο!
Η μάχη με τον κορωνοϊό έφερε στο προσκήνιο νέες δυνατότητες και επιτάχυνε την υιοθέτηση νέων τεχνολογιών. Το Internet και οι εφαρμογές που αναδύθηκαν μέσα από τον ιστό του μας έδειξαν ότι η φυσική απομόνωση δεν σημαίνει απαραίτητα και κοινωνική αποσύνδεση. Ακόμη και σε μια δυστοπική περίοδο όπως η πανδημία, μπορούμε να απολαμβάνουμε ένα επίπεδο άνεσης που ήταν αδιανόητο μερικά χρόνια πριν. Αν δεν παρέλυσε εντελώς η οικονομία, το οφείλουμε εν πολλοίς στις τεχνολογίες διασύνδεσης. Συνεπαρμένη από τη νέα πραγματικότητα, η Martine Paris έγραψε: «Η οικονομία της κοινής χρήσης (sharing economy) είναι νεκρή. Ζήτω η απομακρυσμένη οικονομία».
Μέσα σε λίγες μέρες, άλλαξε ριζικά ο τρόπος που εργαζόμαστε, παράγουμε, συναλλασσόμεθα, μορφωνόμαστε, διασκεδάζουμε, λαμβάνουμε ιατρικές συνταγές και διαγνώσεις.
Δεσποτικά αφεντικά αποχωρίστηκαν ανήσυχους υπαλλήλους, τεχνοφοβικοί καταναλωτές ερωτεύτηκαν τις ηλεκτρονικές αγορές, 3D Printers τύπωναν βαλβίδες για αναπνευστήρες και μάσκες προστασίας, ηλεκτρονικές παραγγελίες και ανέπαφες συναλλαγές απογειώθηκαν, robots φρόντιζαν ασθενείς και διένειμαν προϊόντα, δάσκαλοι κάθε είδους παρέδιδαν διαδικτυακά μαθήματα, drones μοίραζαν φάρμακα, θέατρα προσέφεραν εικονικές παραστάσεις, μουσεία, περιηγήσεις…
Τα φλας των επαγγελματιών και των bloggers δεν σταμάτησαν να εκθειάζουν τα επιτεύγματα της τεχνολογίας και κυρίως τις εφαρμογές τηλεδιάσκεψης. Ξεχωριστή θέση ανάμεσά τους έχει σίγουρα το ZOOM, που είδε τις ημερήσιες διασκέψεις του να απογειώνονται από τα 10 εκατομμύρια τον Δεκέμβρη του 2019 στα 300 εκατομμύρια τον Απρίλη του 2020 και μαζί με αυτά τη μετοχή του να εκτοξεύεται στα 68,6 B$ και να αξίζει περισσότερο από την General Motors και τη Ford μαζί (62,9 B$)!
Κι αν η περίπτωση του ZOOM είναι σπάνια, το φαινόμενο που τη γέννησε δεν είναι. Έχουμε εισέλθει σε μια εποχή όπου νέα μοντέλα παραγωγής και κυκλοφορίας έχουν πάρει τη θέση τους στη σκηνή και αναγκάζουν τους χθεσινούς πρωταγωνιστές να αναζητάνε απαντήσεις σε ένα παιχνίδι που μοιάζει χαμένο.
Η αμηχανία για τις μέρες που έρχονται όμως, δεν είναι κάτι παροδικό. Ίσως πρέπει να συμβιβαστούμε με την ιδέα που θέλει την επιτάχυνση των αλλαγών και την εμφάνιση απρόσμενων γεγονότων ως συστατικά στοιχεία της νέας εποχής. Αυτά που ζούμε το τελευταίο διάστημα φαίνεται ότι είναι σημάδια του μέλλοντός μας. Μην ξεχνάμε άλλωστε ότι «το πεπρωμένο δεν είναι τόσο απρόσμενο όσο αναπόφευκτο» (1).
Οι άνθρωποι επέδειξαν εκπληκτική ευχέρεια και ωριμότητα στην υιοθέτηση και χρήση της ψηφιακής τεχνολογίας, γιατί πολλές από τις εφαρμογές αυτές τις χρησιμοποιούσαν ως καταναλωτές πολύ πριν τις χρησιμοποιήσουν ως εργαζόμενοι. Δεν είναι πλέον ο στρατός, τα κράτη ή οι επιχειρήσεις οι αποκλειστικοί προαγωγοί των τεχνολογιών. Η είσοδος των «μαζών» στο προσκήνιο που συντελέστηκε κατά τον 20ό αιώνα έχει αποσπάσει σημαντικά προπύργια και στη σφαίρα της τεχνολογίας. Πολλές τεχνολογίες αναπτύσσονται για προϊόντα (π.χ. παιχνίδια) και υπηρεσίες (π.χ. Social Media) που απευθύνονται σε καταναλωτές. Η διείσδυση του ψηφιακού κόσμου στον πραγματικό είναι πολύ μεγαλύτερη από αυτή που αντιλαμβανόμαστε από το φυσικό μας καβούκι. Η ψηφιακή ταυτότητα και οι δεξιότητες που διαμορφώνουν αθόρυβα οι περισσότεροι άνθρωποι του πλανήτη έχει πολύ βαθύτερο στίγμα από ό,τι αντιλαμβανόμαστε.
«Η συντριπτική πλειοψηφία των ανθρώπων θα ανακαλύψει, σιγά σιγά, ότι ζει, εργάζεται και κυβερνάται σε δύο κόσμους ταυτόχρονα» (2): τον ψηφιακό και τον φυσικό.
Για να φτάσουμε εδώ, περάσαμε από πολλά κύματα, καθώς για να απλωθεί όμως μια τεχνολογία δεν αρκεί να είναι διαθέσιμη, οφείλει να είναι και προσιτή. Το 1910, μια τηλεφωνική κλήση 5 λεπτών από τη Νέα Υόρκη στο Μιλγουόκι κόστιζε ένα μισθό (10 $) και οι υπερατλαντικές κλήσεις ήταν αδύνατες. Σήμερα μπορούμε να είμαστε μόνιμα συνδεδεμένοι με όλο τον κόσμο και με ελάχιστο αναλογικά κόστος. Χάρη στην τεχνολογική πρόοδο, κάνουμε περισσότερα πράγματα με λιγότερα χρήματα.
Για να συμμετέχει όμως κάποιος σε αυτή την πραγματικότητα, θα πρέπει να έχει αυτά τα λίγα έστω χρήματα και στοιχειώδεις δεξιότητες. Δυστυχώς όμως, αυτό δεν συμβαίνει για όλους και όσοι δεν έχουν ούτε τα λίγα, χάνουν τα πάντα!
Οι αριθμοί των παιδιών που δεν είχαν πρόσβαση στην ψηφιακή εκπαίδευση, στη διάρκεια της πανδημίας, τρομάζουν. Σε «λαϊκές» συνοικίες της Αττικής αναφέρθηκαν περιπτώσεις με προβλήματα αξιοπρεπούς πρόσβασης που ξεπερνούσαν το 20%, ενώ αν πάμε στον τρίτο κόσμο, τα πράγματα είναι ασύλληπτα τραγικά. Στην ψηφιακή εποχή, ο νικητής τα παίρνει όλα.
Η θαυμαστή «μεσαία τάξη», που έπαιζε τον ρόλο ενός ιδιότυπου αμορτισέρ σε προγενέστερες φάσεις ανάπτυξης του συστήματος, συνθλίβεται. Το όχημα μένει χωρίς κατεύθυνση. Το πραγματικό εισόδημα του διάμεσου εργαζόμενου στη μητρόπολη του καπιταλισμού είναι σήμερα μικρότερο από το 1999. Η οικονομική και κοινωνική πόλωση αποτυπώνεται ευκρινώς στους δείκτες οικονομικής ανισότητας. Το 50% του παγκόσμιου πληθυσμού που έχει εισόδημα μικρότερο από 4$ την ημέρα δεν μπορεί να αγοράσει ούτε ελπίδες για το νέο κόσμο. Η κινητικότητα που έτρεφε τις ελπίδες των αποκάτω διαρρηγνύεται.
Οι ΗΠΑ, το σπουδαιότερο παράδειγμα των αρετών της κινητικότητας, εμφανίζει πλέον τις μισές επιδόσεις από τις σκανδιναβικές χώρες. Γεγονός που καθιστά την ανισότητα όχι μόνο μεγάλη και διευρυνόμενη αλλά και αυτοαναπαραγόμενη. Οι «αδύνατοι» χάνουν ακόμη και το δικαίωμα στο όνειρο. Αν ήταν επίπεδη η γη, μπορεί να… έπεφταν μερικοί στο κενό. Δεν είναι όμως και οφείλουμε να ζήσουμε όλοι μαζί.
Ο χάρτης της νέας πραγματικότητας που θα διαδεχτεί την πανδημία θα πρέπει να δώσει εφόδια στους απόκληρους αυτού του κόσμου να ξεφύγουν από τη δυστυχία. Δεν είναι ζήτημα ευσπλαχνίας, είναι ζήτημα ζωτικής σημασίας για την ανάπτυξη της καινοτομίας, τη διαμόρφωση όρων ευημερίας για όλους. Ειδικά η πρόσβαση στο διαδίκτυο θα πρέπει να αναγνωριστεί ως ανεξάρτητο θεμελιώδες δικαίωμα, πτυχή του δικαιώματος στη ζωή.
Η ανάγκη ενός νέου κοινωνικού συμβολαίου είναι επιτακτική. Τα ξεσπάσματα της οργής στο Σαντιάγο, στο Παρίσι ή στη Μινεάπολη έχουν κοινή ρίζα, φωτίζουν μια άλλη πραγματικότητα. Όταν υπάρχουν άνθρωποι που δεν έχουν τίποτα να χάσουν, ο δρόμος για την κόλαση είναι ανοιχτός για όλους.
Κανένας θεός δεν θα μπορεί να κάνει κάτι!
Σημειώσεις:
1. “Ἀλλ’ ἔοικεν οὐχ οὕτως ἀπροσδόκητον ὡς ἀφύλακτον εἶναι τό πεπρωμένον” Πλούταρχος, Βίοι παράλληλοι - Καίσαρ
2. Eric Schmidt, Jared Cohen. Η νέα ψηφιακή εποχή. Εκδόσεις Δίαυλος 2014. σ.19
*Ο κ. Χρήστος Παπαδόπουλος είναι Οικονομολόγος, Αναλυτής, Διευθύνων Σύμβουλος WITSIDE.