Καθώς η πανδημία COVID-19 επέφερε σημαντικές κοινωνικοοικονομικές επιπτώσεις σε διεθνές επίπεδο, οι χώρες ανά τον κόσμο κλήθηκαν να αντιμετωπίσουν την αβεβαιότητα και τον φόβο μπροστά σε μία αόρατη απειλή.
Η τακτική που ακολουθήθηκε στις περισσότερες περιπτώσεις ήταν η ανακήρυξη καραντίνας και εγκλεισμού για να μπορέσει να επιτευχθεί ο έλεγχος της νόσου. Με τον περιορισμό της ανθρώπινης δραστηριότητας, όμως, μέσα σε διάστημα μόλις δύο μηνών, παρατηρήθηκε μία πρωτοφανής επίδραση στο φυσικό περιβάλλον, η οποία θα μπορούσε να μας διδάξει ορισμένα πράγματα για την αντιμετώπιση του φαινομένου της κλιματικής αλλαγής και περιορισμού των αερίων του θερμοκηπίου.
Πράγματι, κατά τη διάρκεια της καραντίνας σε μεγάλα αστικά κέντρα παρουσιάστηκε μείωση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης, ο ουρανός φάνηκε καθαρός, η πανίδα έδωσε έντονα το παρόν σε δημόσιους χώρους με την εμφάνιση ζώων, ακόμα και άγριων ειδών, ενώ ο θόρυβος ελαττώθηκε σε πρωτόγνωρα για την εποχή μας επίπεδα.
Παράλληλα, σημειώθηκε εντυπωσιακή πτώση στις τιμές των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, με έρευνα στο Nature Climate Change που εκπονήθηκε από επιστήμονες των Πανεπιστημίων East Anglia και Stanford να κάνει λόγο για 17% ελάττωση αυτών παγκοσμίως για τις αρχές Απριλίου του 2020 συγκριτικά με το μέσο επίπεδο εκπομπών το 2019.
Αυτό βέβαια είναι λογικό, αν αναλογιστεί κανείς τις τεράστιες περικοπές που έγιναν στις μετακινήσεις, τόσο στις οδικές όσο και στις αεροπορικές. Σύμφωνα με τον Διεθνή Οργανισμό Ενέργειας (International Energy Agency, IEA), ο παγκόσμιος μέσος όρος οδικών μεταφορών μειώθηκε κατά 50% σε σύγκριση με το 2019 για το τέλος Μαρτίου. Αντίστοιχο ποσοστό μείωσης παρουσίασαν και οι αεροπορικές πτήσεις στην Αμερική, ενώ στην Ευρώπη το ποσοστό αυτό άγγιξε το 90% εν συγκρίσει με το προηγούμενο έτος.
Φυσικά, η ελάττωση αυτή που σημειώθηκε δεν αφορούσε το σύνολο των περιοχών στον χάρτη ομοιογενώς, αλλά παρουσίασε σημαντική ποικιλομορφία σε διαφορετικές πόλεις. Για παράδειγμα, η πτώση διοξειδίου του άνθρακα στο Παρίσι κατά τον Μάρτιο έφτασε το 72% (με διακύμανση της τάξης του 15%) συγκριτικά με την κανονικότητα, τη στιγμή που στη Νέα Υόρκη ελαττώθηκε κατά περίπου 10%.
Καθώς, όμως, επιστρέφουμε στην κανονικότητα και η δραστηριότητα επανέρχεται στα φυσιολογικά της επίπεδα, οι τιμές αυτές εμφανίζουν ξανά σημαντική αύξηση. Μάλιστα, εκφράζεται και μία έντονη ανησυχία για απότομη εκτόξευση σε μεγαλύτερα μεγέθη από αυτά που κυμαινόμασταν έως τώρα. Σε αυτό το σημείο, λοιπόν, είναι κομβικό να ακολουθήσουμε ορισμένα κρίσιμα διδάγματα που αποκομίσαμε από αυτήν την εξαιρετικά δύσκολη και πρωτόγνωρη περίοδο.
Ειδικότερα, αναγνωρίζοντας την πρωτεύουσα σημασία της πρόληψης σε πάσης φύσεως θέματα, είναι σημαντικό να αξιολογηθούν ενέργειες προληπτικού χαρακτήρα. Παρατηρώντας τη σημαντική επίδραση των μετακινήσεων στην αύξηση των επιπέδων διοξειδίου του άνθρακα, απαιτείται η λήψη μέτρων για τον περιορισμό τους, όπως η υιοθέτηση των διαδικτυακών συναντήσεων για τη μείωση των επαγγελματικών ταξιδιών, η συνέχιση της τηλεργασίας σε περιπτώσεις που αυτό είναι εφικτό και θεμιτό και η προσαρμογή των δημόσιων συγκοινωνιών ώστε να ανταποκρίνεται στις καθημερινές ανάγκες με προτεραιότητα στη δημόσια υγεία. Ακόμα, για άλλη μία φορά αποδεικνύεται η τεράστια βαρύτητα της ενημέρωσης των πολιτών από την επιστημονική κοινότητα και από τις αρμόδιες αρχές.
Πιθανά η δυνατότητα δημιουργίας φόρου για τον Άνθρακα που ήδη έχει εφαρμοστεί στον Καναδά είναι μια από τις λύσεις που είναι στο τραπέζι της συζήτησης ως ένα αποτελεσματικό εργαλείο εφόσον εφαρμοστεί με έξυπνο τρόπο.
Θα μπορούσε κανείς να πει πως η πανδημία COVID-19 αποτέλεσε ένα δυνατό ταρακούνημα που υπενθυμίζει στον άνθρωπο πως δεν είναι παντοδύναμος, όπως και ότι η κλιματική αλλαγή είναι ίσως η σημαντικότερη πρόκληση για τη διατήρηση της ζωής στον πλανήτη με τεράστιες άμεσες οικονομικές επιπτώσεις.
Για να μπορέσει να επέλθει μία ουσιαστική αλλαγή στα προβλήματα τα οποία έχουν ήδη κάνει αισθητή την παρουσία τους, είναι απαραίτητη η συλλογική δράση που θα εστιάζει στην πηγή του προβλήματος με πρακτικές και άμεσες πρωτοβουλίες και χρηματοοικονομικά εργαλεία από την Ευρωπαϊκή Ένωση στο πλαίσιο της Πράσινης Συμφωνίας (Green Deal).
* Ο κ. Νίκος Αυλώνας είναι Πρόεδρος Κέντρου Αειφορίας (CSE), Επισκέπτης Καθηγητής Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών