Με το ξέσπασμα της πανδημίας του νέου κορωνοϊού, για τον οποίο ήταν λίγες οι έγκυρες επιστημονικές πληροφορίες, οι περισσότερες χώρες στον κόσμο, με κάποιες τραγικές εξαιρέσεις, έλαβαν σωστά μέτρα για την «εξομάλυνση της καμπύλης», γνωρίζοντας, ότι θα είχαν υψηλό οικονομικό και κοινωνικό κόστος.
Στα μέσα Μαρτίου 2020, όμως, προείχε να ανακοπεί ο εκθετικός ρυθμός μετάδοσης της νόσου, ώστε να αποφευχθεί η πλήρης κατάρρευση των συστημάτων υγειονομικής περίθαλψης από τον κατακλυσμό εκατομμυρίων ασθενών, που θα έπρεπε να νοσηλευθούν. Έτσι, σ' ένα τρίμηνο, σημειώθηκαν κάπου 413.425 θάνατοι και 7.234.125 περιπτώσεις μόλυνσης, όταν τα νούμερα αυτά θα μπορούσαν να είναι δεκαπλάσια.
Ήταν όμως αναπόφευκτο, τα μέτρα που ελήφθησαν να προκαλέσουν χάος στην παγκόσμια οικονομία, η οποία σήμερα βρίσκεται σε δύσκολη και αβέβαιη κατάσταση, όχι όμως αποκλειστικά λόγω της πανδημίας.
Βέβαια, με αφορμή την Covid-19, οι προσπάθειες «κοινωνικής αποστασιοποίησης» (social distancing) έχουν δημιουργήσει ξαφνικές και υπαρξιακές πιέσεις στις επιχειρήσεις, προκάλεσαν ιστορική αναταραχή στις παγκόσμιες κεφαλαιαγορές και τροφοδότησαν τον εκτεταμένο φόβο για οικονομική επιβράδυνση (recession) -ή και χειρότερα.
Αυξανόμενος αριθμός προγνώσεων προβλέπουν τώρα οικονομικό και χρηματοπιστωτικό πόνο αντίστοιχο της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής κρίσης του 2008 και του 2009, ενδεχομένως πλησιάζοντας τα επίπεδα της Μεγάλης Ύφεσης (Great Depression) που διήρκεσε από το 1929 έως το 1933. Οι Κεντρικές Τράπεζες και οι φορολογικές αρχές σε όλο τον κόσμο προσπαθούν να αποτρέψουν ένα τέτοιο σενάριο, αλλά πολλές από τις πολιτικές τους έχουν διαρθρωθεί υπό πυροσβεστικές συνθήκες, που σε αρκετές περιπτώσεις τροφοδοτούν νέες αβεβαιότητες.
Είναι γεγονός ότι η πανδημία προκάλεσε κατάρρευση της ζήτησης των νοικοκυριών σε πολλούς τομείς, τόσο καταναλωτικών αγαθών όσο και υπηρεσιών. Παράλληλα διογκώθηκε το φάσμα της ανεργίας για πολλά εκατομμύρια εργαζόμενους, γεγονός που από μόνο του αποτελεί ωρολογιακή βόμβα.
Η βασική αιτία της ανεργίας, όμως, είναι η δραματική πτώση της κατανάλωσης. Σκεφτείτε τι συνέβη στην Κίνα, όπου ο νέος κορωνοϊός εμφανίστηκε για πρώτη φορά στα τέλη του 2019. Οι πωλήσεις λιανικών πωλήσεων όλων των αγαθών σημείωσαν πτώση 20,5% σε ετήσια βάση τον Ιανουάριο και τον Φεβρουάριο, όταν εκατοντάδες εκατομμυρίων ανθρώπων τέθηκαν υπό καθεστώς περιορισμού (lockdown). Για τις πωλήσεις αυτοκινήτων, η μείωση ήταν σχεδόν 80%. Οι αναλυτές τώρα αναμένουν ότι το συνολικό κινεζικό ΑΕΠ θα συρρικνωθεί κατά 10% ή περισσότερο για το 2020.
Στον ανεπτυγμένο κόσμο, η πτώση αυτή εκτιμάται ότι θα μπορούσε να φτάσει και το 20%, που σημαίνει ότι δεν πρέπει να αποκλείεται και νέα χρηματοοικονομική κρίση. Η πτώση της συνολικής ζήτησης είναι μια δραματική εξέλιξη, η οποία αν δεν τιθασευτεί, μπορεί να οδηγήσει σε διετή ή τριετή ισχυρή ύφεση. Για παράδειγμα, στις ΗΠΑ, μια ετήσια πτώση της κατανάλωσης μεταξύ 2 και 3 τρισεκατομμυρίων δολαρίων μεταφράζεται σε απώλεια περίπου 10 δισ. δολαρίων σε κάθε εργάσιμη ημέρα.
Η κρατική βοήθεια συνεπώς στην οικονομία είναι εκ των ων ουκ άνευ και σίγουρα πρέπει να έχει πολύπλευρο χαρακτήρα. Κατά κύριο, δε, λόγο θα πρέπει να αποκαταστήσει την εξυπηρέτηση προς την οικονομία, γιατί μόνον έτσι θα υπάρξουν επενδύσεις και θα αποφευχθούν φαινόμενα αποταμιευτικού πανικού.
Παράλληλα, όμως, η κρατική παρέμβαση θα στηρίξει και τη χρηματοοικονομία, η οποία είναι πλέον σημαντικότερο μέγεθος από την πραγματική οικονομία. Στις διεθνείς αγορές υπάρχουν σήμερα περί τα 300 τρισ. δολάρια χρέη και περίπου άλλα τόσα περιουσιακά στοιχεία, χωρίς να υπολογίζονται τα αντίστοιχα του αποκαλούμενου «γκρίζου τομέα», ήτοι της παραοικονομίας.
Υπό παρόμοιες συνθήκες, οι Κεντρικές Τράπεζες και άλλες ρυθμιστικές αρχές πρέπει να παραμείνουν σε επαγρύπνηση και δημιουργικές, για να διατηρήσουν τις τιμές και τις συναλλαγές όσο το δυνατόν πιο σταθερές στις κεφαλαιαγορές των ΗΠΑ, παρόλο που η πίεση αυξάνεται καθώς εκατομμύρια επιχειρήσεις παλεύουν -και σε πολλές περιπτώσεις αποτυγχάνουν- να πληρώσουν τους πιστωτές τους.
Ήδη, πολλές Κεντρικές Τράπεζες -συμπεριλαμβανομένης της Fed, της Τράπεζας της Αγγλίας και της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας- έχουν κινηθεί για να αμβλύνουν τη ζημιά που προκάλεσε ο κορωνοϊός, μειώνοντας τα επιτόκια και ανακοινώνοντας νέα σχέδια μαζικής αγοράς ομολόγων.
Αλλά επειδή η πηγή του οικονομικού προβλήματος δεν βρίσκεται στις χρηματοπιστωτικές αγορές, οι Κεντρικές Τράπεζες μπορούν να κάνουν μόνο αυτά με τη νομισματική πολιτική. Για τον λόγο αυτό, τόσο η κυβέρνηση των ΗΠΑ όσο και η ΕΕ κινούνται επιθετικά και στο επίπεδο της δημοσιονομικής πολιτικής, επιχειρώντας να περιορίσουν την εξάπλωση του ιού, στηρίζοντας ταυτοχρόνως επιχειρήσεις και κοινωνικό σώμα.
Ένα πρώτο ερώτημα που προβάλλει, είναι αυτό των συνεπειών και επιπτώσεων της νέας αυτής κρατικής επέκτασης, η οποία κάθε άλλο παρά προσωρινή φαίνεται να είναι. Από την άλλη, η τόνωση του κρατικού καπιταλισμού σε παγκόσμιο επίπεδο, ποιες πολιτικές συνέπειες θα έχει; Για ποια φιλελεύθερη τάξη μπορούμε να μιλάμε, όταν το κράτος βρίσκεται σε κάθε πτυχή πλέον της καθημερινής ζωής των πολιτών; Αλλού περισσότερο και αλλού λιγότερο, αλλά είναι πάντα εκεί.
Τέλος, η ήδη ορατή κοινωνικοποίηση του χρηματοοικονομικού συστήματος, ποιες επιπτώσεις θα έχει στα ιδιοκτησιακά δικαιώματα και πώς θα προστατευθούν αυτά από τους «φονταμενταλιστές του κρατισμού»;
Στις μέρες μας, γράφει ο συνάδελφος Πολ Μέισον στον Guardian, το να είναι κανείς αστός στον δυτικό κόσμο σημαίνει να υπηρετεί τον κοινωνικό φιλελευθερισμό, να έχει αφιερωθεί στην Υψηλή Τέχνη, στη δημοκρατία και στο κράτος δικαίου, να είναι φιλάνθρωπος και να κρύβει την εξουσία του πίσω από μια επιτηδευμένη πόζα αυτοκυριαρχίας.
Όσο όμως η κρίση παρατείνεται, τόσο φθίνει και η αφοσίωση της ελίτ στον φιλελευθερισμό. Οι επιτυχημένοι απατεώνες και δικτάτορες των αναδυόμενων χωρών του κόσμου έχουν ήδη εξαγοράσει επιρροή και σεβασμό. Την εξουσία τους τη νιώθει κανείς αμέσως μόλις διαβεί το κατώφλι ορισμένων δικηγορικών γραφείων, συμβουλευτικών γραφείων δημοσίων σχέσεων αλλά και επιχειρήσεων.
Πόσος καιρός θα χρειαστεί μέχρι η νοοτροπία της δυτικής ελίτ να προσομοιάσει με αυτή του Πούτιν και του Ζι Ζινπίνγκ; Σε ορισμένα πανεπιστήμια η συζήτηση ήδη φουντώνει γύρω από τη φράση «Η Κίνα δείχνει ότι ο καπιταλισμός λειτουργεί καλύτερα χωρίς τη Δημοκρατία».
Όσο αργούν οι φύλακες να καταλάβουν το νόημα αυτής της έκφρασης, τόσο πιο κοντά είμαστε σ' έναν κόσμο στον οποίο κάποιοι παράξενοι θα αναπολούν τη Δημοκρατία.