Πολλές φορές μέσα στις δεκαετίες που δραστηριοποιούμαι στον τομέα της διαχείρισης κρίσεων, αναρωτήθηκα γιατί έπρεπε ο Τζον Φ. Κένεντι να μας θυμίσει ότι στην κινεζική γλώσσα η λέξη «κρίση» σημαίνει «κίνδυνο» και «ευκαιρία». Και κατέληγα πάντα στο συμπέρασμα ότι εξυπηρετεί μόνον ψυχολογικούς λόγους, εφόσον βοηθά τους ανθρώπους να καταδείξουν ότι προσπαθούν να ξεπεράσουν την κρίση μέσω της αναζήτησης της ευκαιρίας. Όχι ότι δεν έχουν προκύψει ευκαιρίες μετά από μια κρίση, αλλά το ποσοστό 50-50 στα κινεζικά μού φαινόταν πάντα υπερβολικό.
Αντίθετα με γοήτευε η ελληνική ερμηνεία της λέξης «κρίση» (< κρίνω ) ως «νοητική διεργασία που καταλήγει σε εκτιμήσεις, σκέψεις και αποφάσεις» αλλά και ως «κακή κατάσταση για νόσους» (κρίσιμη).
Η ελληνική ερμηνεία της κρίσης ανταποκρίνεται πλήρως στο πρωτόκολλο της διαχείρισης κρίσεων. Η διαχείριση μιας κρίσης συνεπάγεται αναλύσεις και συνθέσεις σεναρίων που ενδεχομένως να μας πλήξουν, τεχνική και ψυχολογική συστηματική εκπαίδευση όσων εμπλέκονται, ανάλυση του ακροατηρίου που μας παρακολουθεί, καταγραφή και ανάλυση «εχθρών» και «φίλων» και φυσικά αξιολόγηση της απειλής. Έτσι λοιπόν η ελληνική απόδοση της κρίσης, ως νοητική διεργασία, εμπεριέχει όλα τα χαρακτηριστικά του πρωτοκόλλου διαχείρισης κρίσεων.
Ελλάδα-Κίνα 1-0!
Στη σημερινή πανδημία του SARS-CοV-2, εν μέσω της λαμπρότερης υπερσελήνης του 2020 και με την Κίνα πρωταγωνίστρια του παγκόσμιου αυτού θρίλερ, φαίνεται ότι ήταν η κατάλληλη στιγμή να εντρυφήσουμε σε φιλοσοφικούς στοχασμούς και να ξανασκεφτούμε την κινεζική λέξη και το 50-50, κίνδυνος και ευκαιρία.
Η Covid-19 αποδόμησε κατεστημένα, ηγεσίες, συστήματα, τα οποία δεν κατόρθωσαν να προετοιμαστούν για την επερχόμενη πανδημία, σενάριο για το οποίο προειδοποιούσαν διεθνή ινστιτούτα αλλά και προσωπικότητες όπως ο Bill Gates, o Barack Obama και άλλοι. Στο δικό μου απλό μυαλό φαντάζει απίστευτο. Ακούσαμε κάποιες θρηνητικές κραυγές του είδους «κανείς δεν προετοιμάζεται για μια πανδημία». Κατά τη γνώμη μου, για να το πούμε κομψά, κενολογίες!
Οι κυβερνητικοί φορείς προετοιμάζονται, οι μεγαλύτερες εταιρείες με πιο προηγμένα προγράμματα διαχείρισης κρίσεων και συναφούς μοντελοποίησης προετοιμάζονται. Μπορεί κάποιος ν’ αμφισβητήσει την επάρκεια της προετοιμασίας, αλλά ο πιθανός κίνδυνος πανδημίας είναι γνωστός. Όμως, όταν ένας οργανισμός έχει αναπτύξει σοβαρό σχεδιασμό διαχείρισης κρίσεων, δεν είναι απαραίτητο ο σχεδιασμός αυτός ν’ αφορά συγκεκριμένα σε πανδημία.
Αυτό ισχύει, επειδή ο οργανωτικός σχεδιασμός θα πρέπει ν' ακολουθεί το μοντέλο όλων των κινδύνων [all-hazards model]. Αυτό σημαίνει ότι στην πραγματικότητα δεν σχεδιάζουμε για κάθε πιθανό και απίθανο κίνδυνο, αλλά προβλέπουμε τα χαρακτηριστικά που είναι κοινά σ' ένα φάσμα κινδύνων και αναπτύσσουμε μηχανισμούς, ώστε να μπορούμε ν' ανταποκριθούμε αποτελεσματικά στις επιπτώσεις αυτών των χαρακτηριστικών. Αυτή είναι η πορεία που ακολουθούμε, ώστε να φθάσουμε στο «σ’ αυτή την περίπτωση, οι υπάλληλοί μας θα πρέπει να δουλεύουν από το σπίτι», ή «σ' αυτή την περίπτωση, η εφοδιαστική μας αλυσίδα θα διακοπεί».
Το θέμα δεν είναι το σχέδιο αλλά η σχεδίαση, η οποία οφείλει να εστιάζει στον κίνδυνο, που εκφράζεται από το 50 τοις εκατό της κινεζικής προσέγγισης.
Στη συγκεκριμένη πανδημία της Covid-19, η απουσία σχεδιασμού διαχείρισης κινδύνου γίνεται εμφανής στον τρόπο με τον οποίο διαχειρίστηκαν την επιδημία χώρες όπως οι ΗΠΑ, η Μεγάλη Βρετανία, η Βραζιλία, η Τουρκία κ.α., με αντίκτυπο στις ηγεσίες και στα επιτελεία τους. Και φυσικά στις επιχειρήσεις που, δυστυχώς, μολονότι έχουν ενδεχομένως αναπτύξει δυναμικούς σχεδιασμούς αντιμετώπισης κρίσεων, λόγω ανωτέρας βίας, τώρα κινδυνεύουν. Οι κατά κύριο λόγο πληττόμενες επιχειρήσεις δραστηριοποιούνται στον τομέα της εστίασης, της φιλοξενίας, των αερομεταφορών, στον τομέα των υπηρεσιών υγείας και συγκροτούν απειράριθμες εταιρείες, μικρές και μεγάλες, των οποίων οι καθημερινές δραστηριότητες έχουν είτε πληγεί είτε εξαλειφθεί.
Δεν θα αναφερθώ στη συζήτηση για την αξία της ανθρώπινης ζωής και τις οικονομικές επιπτώσεις, δεδομένου ότι, διεθνώς, ειδικοί στον τομέα αλλά και αναλυτές ποικίλων πεδίων έχουν τοποθετηθεί επισταμένως.
Ας περάσουμε τώρα στο άλλο 50 τοις εκατό, που αφορά στην ευκαιρία.
Μέσα από την πανδημία αναδύθηκαν συστήματα, ηγέτες κρατών, προσωπικότητες, αλλά και δραστηριότητες που πραγματικά ορίζουν την «ευκαιρία». Η κινητοποίηση νέων δυνάμεων της ιδιωτικής οικονομίας, η αποκατάσταση της συλλογικότητας, η διακρατική συνεργασία. Υπάρχουν επίσης και επιχειρήσεις για τις οποίες η πανδημία είναι περισσότερο ευκαιρία παρά κίνδυνος. Σκεφθείτε, για παράδειγμα, εταιρείες παροχής βίντεο συνεχούς ροής, διαδικτυακές πλατφόρμες κοινωνικών δικτύων, ηλεκτρονικό εμπόριο, ηλεκτρονική παροχή συμβουλών υγείας, διανομή προϊόντων κατ' οίκον κ.α.
Η ιστορία του πρωθυπουργού της Βρετανίας Boris Johnson έχει επίσης ιδιαίτερη σημασία. Ο πρωθυπουργός της Βρετανίας εισήλθε στο νοσοκομείο με κορώνα στο κεφάλι του το 50 τοις εκατό κίνδυνο και εξήλθε με το 50 τοις εκατό ευκαιρία. Στα δικά μου μάτια, ο κυνικός, ριψοκίνδυνος, προκλητικός Boris, μετατράπηκε στον συναισθηματικό, συμπονετικό, συνετό νέο πατέρα, που για να τιμήσει την ηρωική προσφορά των γιατρών που τον έσωσαν, Nick Price και Nick Hart, έδωσε στον νεογέννητο γιο του το όνομα Nicolas. Τιμή και Δόξα στο 50-ευκαιρία.
Σε αυτό το σημείο, θα ήθελα να αναφερθώ και στη χώρα μας. Η Ελλάδα αποτελεί το τρανταχτό παράδειγμα του 50 τοις εκατό της κινεζικής λέξης «κρίση» που αντιστοιχεί στην ευκαιρία. Δεν θα αναφερθώ στην προ κρίσης προετοιμασία, αλλά θα ξεκινήσω από τη στιγμή της διαχείρισής της.
Στη διαχείριση μιας κρίσης θα πρέπει με ευλαβική προσοχή να διαχειριστούμε τις λειτουργίες, δηλαδή να αρχίσουμε τις διαδικασίες για την επίλυση του προβλήματος και παράλληλα να επικοινωνούμε τις ενέργειές μας στο κοινό που μας παρακολουθεί. Επίσης η διαχείριση των πρώτων ωρών μιας κρίσης καθορίζουν και την έκβασή της. Η χώρα μας διαχειρίστηκε με απόλυτη επιτυχία τις πρώτες ώρες, λαμβάνοντας άμεσα αποφάσεις και δίνοντας στους πολίτες την αίσθηση της ασφάλειας. Σε μια κρίση εθνική, πολιτική, περιβαλλοντική, καταναλωτική ή ό,τι άλλο, αυτό που χρειάζεται να νιώσει ο πολίτης είναι ότι αυτός που τη διαχειρίζεται, είναι απόλυτα ικανός να το κάνει.
Η Ελλάδα, από την πρώτη στιγμή της κρίσης, ακολούθησε πιστά το μοντέλο λειτουργίες-επικοινωνία. Αναλύοντας άμεσα όλα τα δεδομένα και αξιολογώντας την απειλή, συνέθεσε γρήγορα το σχέδιο αντιμετώπισης της κρίσης και παράλληλα ξεκίνησε να επικοινωνεί τις ενέργειές της στο κοινό που την παρακολουθεί, δηλαδή τους Έλληνες πολίτες. Η ομάδα διαχείρισης της κρίσης αξιολογούσε καθημερινά την κατάσταση και προχωρούσε σε διορθωτικές κινήσεις, με απίστευτη ταχύτητα, βγάζοντας τη χώρα μας νικήτρια από την πρώτη φάση της πανδημίας, προσφέροντάς της μοναδικές ευκαιρίες και αισιοδοξία για το μέλλον.
Ελλάδα-Ευκαιρία 1-1
* Η κα Μάνια Ξένου είναι Διευθύνουσα Σύμβουλος της Reliant Communications (linkedin.com/in/mania-xenou-5565638)