Η τελευταία και πιο πρόσφατη πρόβλεψη του IMF (14/4) για την πορεία της παγκόσμιας οικονομίας είναι ιδιαίτερα αρνητική -αν και εύθραυστη-, προβλέποντας ύφεση της τάξης του 3%.
Οι χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης θα γνωρίσουν πιο έντονες πιέσεις και η μείωση του ΑΕΠ θα φτάσει κατά μέσον όρο το 7,5%. Οι Ηνωμένες Πολιτείες θα κινηθούν γύρω στο -5,9% και από τις μεγάλες χώρες μόνον οι οικονομίες της Ινδίας (+1,9%) και της Κίνας (+1,2 %) θα κινηθούν θετικά, μακριά όμως από τις αναμενόμενες πριν από την κρίση προβλέψεις, διευρύνοντας τη σχετική απόσταση μεταξύ τους.
Οι άνεργοι στην Αμερική υπολογίζεται να φτάσουν τα 30 εκατομμύρια, βρίσκοντας τους πολίτες απροετοίμαστους και υπερδανεισμένους, με αποτέλεσμα όλο και περισσότεροι αναλυτές και οικονομολόγοι να μιλάνε για τον καινούργιο μαύρο κύκνο στην οικονομική ιστορία.
Πολλοί οικονομολόγοι και ψυχολόγοι διερωτώνται αν η κατάσταση που περνάμε θα μπορούσε να είχε προβλεφθεί ή όχι. Σε μεταφορικούς όρους, η πανδημία του κορωνοϊού είναι ένας μαύρος κύκνος ή ένας γκρι ρινόκερος;
Η έννοια του μαύρου κύκνου έγινε δημοφιλής από τον Λιβανέζο δοκιμιογράφο, πρώην trader παραγώγων και επίτιμο καθηγητή του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης N. Taleb, στο προφητικό και εξαιρετικά επιτυχημένο βιβλίο του “The Black Swan. The impact of the highly improbable” (2007), το οποίο εκδόθηκε λίγο πριν από τη μεγάλη χρηματοπιστωτική κρίση του 2008.
Ο «μαύρος κύκνος» ορίζεται ως ένα απρόβλεπτο γεγονός που όμως εάν συμβεί, θα έχει σημαντικές επιπτώσεις στην κοινωνία, η οποία θα το θεωρήσει εκ των υστέρων ως εύκολα προβλέψιμο (αναδρομική ερμηνευσιμότητα). Αξίζει να σημειωθεί ότι ο «μαύρος κύκνος» μπορεί να είναι είτε θετικός, όπως η δημιουργία μιας τεχνολογικής καινοτομίας (Internet, Google) είτε αρνητικός, όπως για παράδειγμα το τρομοκρατικό χτύπημα της 11ης Σεπτεμβρίου 2001.
Τρία κλασικά παραδείγματα μαύρων κύκνων στην ιστορία είναι:
• Η μαύρη Δευτέρα του 1987
• Η κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης (26 Δεκεμβρίου 1991) και
• η τρομοκρατική επίθεση στους δίδυμους πύργους (11 Σεπτέμβρη του 2011)
Όμως, ορισμένοι υποστηρίζουν ότι η κατάλληλη λέξη για τον χαρακτηρισμό της πανδημίας αυτής είναι όχι ο «Μαύρος κύκνος» (Black Swan) αλλά ο «Γκρι Ρινόκερος» (Gray Rhino). Ο όρος αυτός χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά από τη M. Wucker, μια αναλύτρια πολιτικής, για να περιγράψει την ελληνική χρηματοπιστωτική κρίση. Ένας γκρι ρινόκερος είναι μια ξεκάθαρη απειλή με μεγάλη πιθανότητα έλευσης και έχει σημαντικές επιπτώσεις στην παγκόσμια οικονομία.
Οι «γκρι ρινόκεροι» δεν είναι τυχαία φαινόμενα που συμβαίνουν δύο φορές τα εκατό χρόνια και ως εκ τούτου είναι δύσκολο να προβλεφθούν, αλλά επέρχονται μετά από διαδοχικές προειδοποιήσεις, έχοντας αφήσει ήδη εμφανή αποτυπώματα, επιτρέποντάς σου να αντιδράσεις! Η φούσκα των ακινήτων στις ΗΠΑ, οι φυσικές καταστροφές, οι ραγδαίες τεχνολογικές εξελίξεις οι οποίες διαταράσσουν και περιθωριοποιούν ολόκληρους κλάδους και βιομηχανίες είναι μερικά τέτοια παραδείγματα από το πρόσφατο παρελθόν.
Η Wucker έγραψε πρόσφατα σχετικά με την επιδημία του κορωνοϊού: «Δεδομένου ότι γνωρίζουμε για τις πανδημίες και την αυξανόμενη πιθανότητά τους να εμφανίζονται κάθε τριάντα χρόνια, τέτοιες εξάρσεις δεν αποτελούν σπάνια γεγονότα, αλλά αναμενόμενα και με εμφανείς επιπτώσεις. Δημιούργησα τον όρο αυτό για να περιγράψω γεγονότα όπως αυτά: δύο τόνοι έρχονται κατά πάνω σου με ορμή και με καταστροφικές συνέπειες, αλλά εσύ για κάποιο λόγο τούς αγνοείς, είτε γιατί δεν βλέπεις τη μεγάλη εικόνα και έχεις τα μάτια σου αλλού είτε απλά δεν θέλεις να τους δεις!
Και θα έλεγα ότι έχει δίκιο! Οι ειδικοί επιδημιολόγοι και άλλοι ειδικοί (Πανδημίες: Ιστορία και πρόληψη, M. Greger, 2008) είχαν προειδοποιήσει από καιρό ότι έρχεται μία μετάλλαξη του ιού και τα προειδοποιητικά σήματα είχαν ήδη καταγραφεί αλλά οι κυβερνήσεις της Δύσης δεν έδωσαν καμία σημασία και πιάστηκαν απροετοίμαστες. Το 1994 υπήρξε ο ιός του Hendra από τα άλογα, το 1998 ο ιός Nipah, ο 2003 εμφανίστηκε ο γνωστός ιός Sars, το 2009 ο ιός H1N1, το 2012 ο ιός MERS και το 2014 ο ιός Ebola.
Η παγκόσμια υπερχρέωση, οι τεράστιες κοινωνικές ανισότητες και η συσσώρευση του πλούτου σε λίγες δεκάδες ανθρώπων, η κλιματική αλλαγή και οι φυσικές καταστροφές και άλλοι κίνδυνοι που προέρχονται από τη διαχρονική κακοποίηση του πλανήτη στον βωμό των βραχυπρόθεσμων κερδών δεν θα αποτελέσουν μελλοντικούς μαύρους κύκνους αλλά γκρι ρινόκερους.
Ας τους δούμε λοιπόν έγκαιρα και ας προετοιμαστούμε!
* Ο κ. Νικόλαος Φίλιππας είναι Καθηγητής Χρηματοοικονομικής του Πανεπιστημίου Πειραιώς, Πρόεδρος και Ιδρυτής του Ινστιτούτου Χρηματοοικονομικού Αλφαβητισμού.