Η πανδημία του νέου κορωνοϊού ανέτρεψε κάθε επιστημονική πρόβλεψη για το έτος 2020 και επαναπροσδιόρισε πλήρως τα θεμελιώδη δεδομένα της ζωής μας, εισάγοντας πλήθος αβεβαιοτήτων. Κανένα σενάριο για την εξέλιξη κρίσιμων παραμέτρων, όπως η υγεία, η οικονομία, η εργασία, οι κοινωνικές ανισότητες και η κλιματική αλλαγή, δεν περιλάμβανε μια τόσο αποσταθεροποιητική παράμετρο, με παγκόσμια διάσταση. Είναι αποκαλυπτικό ότι στο Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ στις 22 Ιανουαρίου, ο νέος ιός δεν είχε καν συμπεριληφθεί στους ενδεχόμενους παράγοντες κινδύνου. Αντίστοιχα, στις 31 Ιανουαρίου, η Εποπτική Αρχή των Ευρωπαϊκών Τραπεζών ανακοίνωσε το ευρωπαϊκό stress test, με ακραίο σενάριο την ύφεση 4.3% στην ευρωζώνη, σωρευτικά έως το τέλος του 2022. Σήμερα, πολλοί αναλυτές εκτιμούν ότι η συρρίκνωση της ευρωπαϊκής οικονομίας θα υπερβεί το 10% στο 1ο εξάμηνο του 2020.
Για τη χώρα μας, η πρόβλεψη του ΔΝΤ, που δημοσιεύτηκε στις 14 Απριλίου, είναι ακόμη πιο δυσοίωνη, καθώς ο τουρισμός συνιστά το 31% του ΑΕΠ. Η ύφεση αναμένεται να αγγίξει το 10% σε επίπεδο έτους, έναντι προβλεπόμενης ανάπτυξης 2.2 %, ενώ η επαναφορά το 2021 είναι μερική, με ρυθμό ανάπτυξης 5.1%. Στα διεθνή χρηματιστήρια, το 25-30% της αξίας έχει εξαϋλωθεί, ως παρενέργεια του κορωνοϊού, σε συνδυασμό με τον «πόλεμο τιμών» στο πετρέλαιο.
Διεθνής αλληλεγγύη;
Αν και οι προβλέψεις για τη διάρκεια παραμονής του ιού είναι ίσως πρώιμες ή αντιφατικές, οι ερευνητικές εξελίξεις στην έρευνα για θεραπείες και εμβόλια είναι ενθαρρυντικές. Παρά τον κοινό τους στόχο ωστόσο, οι κλινικές φόρμουλες έχουν αναδειχθεί σε παράμετρο άσκησης γεωπολιτικής ισχύος, με κορυφαίους αξιωματούχους να καταγγέλλουν παράδοξες συμπεριφορές. Περιορισμοί έχουν εφαρμοστεί και στην εξαγωγή κρίσιμου ιατρικού ή υγειονομικού εξοπλισμού, δίνοντας έμφαση στις εθνικές ανάγκες. Παράλληλα με τις εκδηλώσεις αλληλεγγύης, αναφέρονται και ακραία περιστατικά, όπως χώρες να κατάσχουν μάσκες ή αναπνευστήρες, και να παρεμποδίζουν τη διοχέτευσή τους σε άλλες, με δραματική εξάπλωση. Στις συνθήκες αυτές, η εθνική απομόνωση ενισχύεται.
Παράλληλα, αρκετές χώρες σχεδιάζουν ή εφαρμόζουν ήδη τη σταδιακή άρση των περιοριστικών μέτρων, ενώ η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ανακοίνωσε την ανάγκη για συντονισμένη επάνοδο στην κανονικότητα. Ωστόσο, η άρνηση 4 ισχυρών κρατών του Βορρά στην αμοιβαιότητα χρέους, όπως την έκδοση κορωνο-ομολόγου, αποτελεί σημείο τριβής για τη συνοχή του ευρωπαϊκού οικοδομήματος, σηματοδοτώντας ενδεχομένως την άνοδο του ακραίου εθνικισμού, ιδίως σε χώρες που έχουν πληγεί έντονα, όπως η Ιταλία και η Ισπανία.
Αποκλίσεις στα αντανακλαστικά των χωρών
Η εξέλιξη της πανδημίας ανέδειξε σημαντικές διαφοροποιήσεις στις προσεγγίσεις και τον χρονισμό αντίδρασης των κρατών, με τη Σουηδία, το Ηνωμένο Βασίλειο και τις ΗΠΑ να αποτελούν χαρακτηριστικές περιπτώσεις. Το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης ανέπτυξε έναν δείκτη κυβερνητικής ανταπόκρισης που συμπυκνώνει και αξιολογεί, ανάλογα με την αυστηρότητα εφαρμογής τους, μια δέσμη 13 μέτρων πολιτικής. Εννέα δείκτες αφορούν μέτρα κοινωνικής απόστασης (περιορισμούς μετακίνησης, κλείσιμο σχολείων και επιχειρήσεων, περιορισμό μέσων μαζικής μεταφοράς, αναστολή εκδηλώσεων, ενημέρωση κοινού), ενώ πέντε δείκτες αποτυπώνουν οικονομικά και υγειονομικά μέτρα (δημοσιονομικά, επιτόκια, έκτακτες δαπάνες στην υγεία και την έρευνα, προσέγγιση ελέγχου και ιχνηλάτησης).
Μια γρήγορη επισκόπηση των διαγραμμάτων αποκαλύπτει τη συνάφεια των κυβερνητικών μέτρων με τον αριθμό των κρουσμάτων και την καμπύλη εξάπλωσης, υπογραμμίζοντας τον κρίσιμο ρόλο του χρονισμού λήψης μέτρων. Ποτέ άλλοτε στη σύγχρονη ιστορία, η κυβερνητική πολιτική δεν είχε τόσο ισχυρή και απτή επίδραση σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής μας.
Παρά τις πρωτόγνωρες αντιξοότητες και αβεβαιότητες που προκάλεσε, η πανδημία ανέδειξε αξίες που είχαμε υποβαθμίσει σε συνθήκες κανονικότητας. Αν και έχει περιορίσει την ορατότητα, υπό την έννοια της πρόβλεψης, σε πολλαπλά επίπεδα, η επαφή με τον εαυτό μας και την οικογένειά μας είναι ίσως πιο διάφανη από ποτέ. Μια κοινή προτροπή διεθνώς είναι να διατηρήσουμε την υγεία και την αισιοδοξία μας. Να εξέλθουμε από την πανδημία σοφότεροι, ισχυρότεροι, και ανασυγκροτημένοι.
Ποια στοιχεία μπορούν να λειτουργήσουν ως αντίδοτα στη διαχείριση αυτής της πρωτόγνωρης κρίσης; Ποιες προκλήσεις και παρενέργειες αναδύονται; Ας δούμε κάποια κοινά σημεία που αναδεικνύονται από τη διεθνή εμπειρία.
1. Νέα Χρηματοδοτικά Εργαλεία
Στις 6 Μαρτίου, η Bloomberg Economics παρουσίασε 4 σενάρια εξέλιξης του κορωνοϊού, με την ακραία εκδοχή να στοιχίζει στην παγκόσμια οικονομία 2,7 τρισ. δολάρια, ένα ποσό ισοδύναμο με το ΑΕΠ του Ηνωμένου Βασιλείου. Έναν μήνα αργότερα, η οικονομική επίπτωση διαφαίνεται πολύ ισχυρότερη. Μόνο στις ΗΠΑ το πακέτο διάσωσης άγγιξε ήδη τα 2 τρισ. δολάρια, ενώ στην Αγγλία, το ποσό των 400 δισ. που ανακοινώθηκε αρχικά, κρίθηκε ανεπαρκές και ενισχύεται περαιτέρω.
Σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης, η οικονομική στήριξη ύψους 540 δισ. ευρώ, που ανακοινώθηκε από το Eurogroup στις 10 Απριλίου, αποτελεί μια συμβιβαστική λύση, που εστιάζει σε τρεις πυλώνες: προληπτικές πιστωτικές γραμμές από τον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Σταθερότητας, ταμείο εγγυήσεων από την ΕΤΕπ για τη δανειοδότηση επιχειρήσεων, και σχήμα επιδότησης μισθών, ώστε να μη μειωθούν οι θέσεις απασχόλησης. Αν και η κοινή έκδοση χρέους δεν έχει αποκλειστεί, η ιδέα του κορωνοομολόγου δεν υιοθετήθηκε.
Υπήρξε ωστόσο σαφής αναφορά στο Ταμείο Ανάκαμψης ή Αλληλεγγύης, το οποίο θα χρηματοδοτηθεί από καινοτόμα εργαλεία, που μένουν να προσδιοριστούν, παράλληλα με την αναδιάρθρωση του πολυετούς δημοσιονομικού πλαισίου, που ήταν ήδη αντικείμενο αντιπαράθεσης πριν την εκδήλωση της κρίσης. Σημαντική παράμετρος είναι οι όροι πρόσβασης και οι προϋποθέσεις υπαγωγής στα επιμέρους κονδύλια. Το γεγονός ότι το Βερολίνο ενέκρινε 1,2 τρισ. ευρώ για να αμβλύνει τις επιπτώσεις στην γερμανική οικονομία, ενώ για το σύνολο της Ευρώπης θα διατεθεί μισό τρισ., υπογραμμίζει ότι το κύριο βάρος των μέτρων ανοικοδόμησης θα το επωμιστούν οι εθνικοί προϋπολογισμοί.
Η ΕΚΤ διαδραματίζει καταλυτικό ρόλο, καθώς υλοποιεί πρόγραμμα μαζικής αγοράς ομολόγων, προσθέτοντας στο QE 750 δισ. ευρώ κρατικού και εταιρικού χρέους, στο πλαίσιο της δέσμευσής της για δημοσιονομική ευελιξία και ενίσχυση ρευστότητας. Η περικοπή των επιτοκίων δανεισμού έχει εξαντληθεί ως εργαλείο, αλλά οι αυστηροί κανόνες που είχαν τεθεί στις τράπεζες για safety buffers, μετά την κρίση του 2008, δημιουργούν ένα σημαντικό σημείο αφετηρίας.
Τα αποθέματα κεφαλαίου των τραπεζών έχουν πράγματι σχεδιαστεί για δυσμενή σενάρια, αλλά η αντοχή τους στην πανδημία εξαρτάται από τη διάρκεια και το βαθμό της ύφεσης. Η εφαρμογή, διεθνώς, πιο χαμηλών περιορισμών, λόγω επέκτασης των πιστωτικών ορίων από τις κυβερνήσεις, μένει να αποτυπωθεί στους ισολογισμούς και τα σταθμισμένα περιουσιακά στοιχεία των τραπεζών, ή να σηματοδοτήσει αλλαγές στο ρυθμιστικό τους πλαίσιο.
Η ανησυχία για ένα κύμα κόκκινων δανείων είναι διάχυτη στην Ευρώπη, καθώς τα 2/3 του δανεισμού προέρχονται από τράπεζες. Μεγάλοι εταιρικοί πελάτες, όπως αεροπορικές, αυτοκινητοβιομηχανίες και ενεργειακοί κολοσσοί αποτελούν πηγή ανησυχίας. Σε επίπεδο λιανεμπορίου, η αθέτηση δανείων από στρατηγικούς κακοπληρωτές και η μετάβαση σε ψηφιακές συναλλαγές, με αποφυγή μετρητών, προκαλούν επίσης προβληματισμό. Η Fitch υποβάθμισε ήδη τις δύο μεγαλύτερες γερμανικές τράπεζες.
Social Bonds στην Υγεία
Με αυτό το υπόβαθρο, τα κοινωνικά ομόλογα, που εστιάζουν σε επενδύσεις με περιβαλλοντική και κοινωνική διάσταση, αναδεικνύονται ως ένα πολύτιμο εργαλείο που αρχίζει να υιοθετείται ευρέως. Αφορούν πλέον την άντληση χρηματοδότησης για τα εθνικά συστήματα υγείας, την έρευνα για θεραπείες και εμβόλια, τις επενδύσεις σε ιατρικό και υγειονομικό εξοπλισμό, και την αντιμετώπιση της ανεργίας που συνδέεται με την κρίση του κορωνοϊού. Η πρώτη έκδοση στην Ευρώπη έγινε στις 30 Μαρτίου από την Νορβηγική Αναπτυξιακή Τράπεζα. Το βιβλίο προσφορών για ένα τριετές ομόλογο 1 δισ. ευρώ υπερέβη τα 3,2 δισ., προσελκύοντας πάνω από 80 επενδυτές σε 3 μόλις ώρες.
Με το ίδιο πρίσμα, η ΕΤΕπ, στο πλαίσιο του πακέτου στήριξης των 40 δισ. ευρώ που ανακοίνωσε, εξέδωσε 3ετές ομόλογο 3 δισ. ευρώ την 1η Απριλίου. Ακολούθησε το Συμβούλιο των Ευρωπαϊκών Αναπτυξιακών Τραπεζών, που εξέδωσε 7ετές ομόλογο (covid-response social inclusion) 1 δισ. ευρώ. Αξίζει να σημειωθεί ότι συμβατικά προγράμματα χρηματοδότησης εμφάνισαν περιορισμούς που τα κατέστησαν παρωχημένα.
Ενδεικτικά, το φιλόδοξο πρόγραμμα (Pandemic Emerging Financing) της Παγκόσμιας Τράπεζας, που ανακοινώθηκε το 2017 για την αντιμετώπιση του Έμπολα, αποδείχθηκε ανεπαρκές, καθώς, σύμφωνα με μελέτη του London School of Economics, λόγω των αυστηρών κριτηρίων που περιέχει, θα ενεργοποιούνταν μόνο σε 2 από τις 60 περιπτώσεις που εξετάστηκαν. Τα κρυπτονομίσματα αποτελούν επίσης μια εναλλακτική που εξετάζεται από τράπεζες.
Σε επίπεδο επενδύσεων, ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα καθίζησης είναι ο τομέας των υδρογονανθράκων. Στο 1ο τρίμηνο του 2020, οι διεθνείς συμφωνίες πετρελαίου και φυσικού αερίου (upstream deals) δεν υπερέβησαν τα 2 δις δολάρια. Αν αντιπαραβάλουμε το ποσό αυτό με τον μηνιαίο μέσο όρο των 10 δισ. δολάρια, από ιστορικά στοιχεία της τελευταίας πενταετίας, γίνεται φανερό ότι ο τομέας αντιμετωπίζει πρωτόγνωρα δεδομένα.
Εταιρείες αναστέλλουν εξορυκτική δραστηριότητα, όπως η Total στην Κύπρο, ενώ το χρέος των 7 καθετοποιημένων κολοσσών, σύμφωνα με στοιχεία της IHS Markit, αναμένεται να υπερβεί τα 400 δισ. δολάρια, έναντι 280 στην πτώση τιμών το 2014, εφόσον η μέση τιμή αργού κυμανθεί στα 32 δολάρια το βαρέλι. Μετά τη συμφωνία των πετρελαιοπαραγωγών χωρών, η σαφέστερη εικόνα για την εξέλιξη του ιού θα δώσει στους επενδυτές τη στοιχειώδη ορατότητα που απαιτούν οι συναλλαγές.
2. H Ψηφιακή Μετάβαση ως Επανεκκίνηση
Στη χώρα μας, όπως και σε αρκετές άλλες, μέσα σε λίγες εβδομάδες από την εκδήλωση του κορωνοϊού παραγκωνίστηκαν γραφειοκρατικές αγκυλώσεις δεκαετιών, και συντελέστηκε επιτυχώς η ψηφιακή προσαρμογή σε ένα ευρύ φάσμα τομέων. Από την εκπαίδευση έως την εργασία, τις συναλλαγές, την συνταγογράφηση και την ιατρική συμβουλευτική.
Η τηλε-εργασία υιοθετήθηκε ταχύτατα, τόσο στον ιδιωτικό όσο και στον δημόσιο τομέα. Το ηλεκτρονικό εμπόριο αναδείχθηκε σε κρίσιμο συνδετικό ιστό, με καταλυτική συμβολή στη διατήρηση της δημόσιας υγείας.
Η ψηφιακή μετάβαση, που εφαρμόστηκε σε έκτακτες συνθήκες και ευρεία κλίμακα, είναι βέβαιο ότι θα συμβάλει στην αναδιοργάνωση του τρόπου εργασίας και εκπαίδευσης παγκοσμίως, επηρεάζοντας αισθητά τον τομέα των μεταφορών. Παρά τις προκλήσεις, ανέδειξε την αποτελεσματικότητα μιας εναλλακτικής προσέγγισης, που δεν απαιτεί χρόνο ούτε έξοδα μετακίνησης. Είναι χαρακτηριστικό ότι η Αγγλία, που εφαρμόζει ολιστική προσέγγιση για την ανάπτυξη των υποδομών της, εξετάζει την αύξηση των επενδύσεων σε δίκτυα τηλεπικοινωνιών αντί για την επέκταση του εθνικού οδικού δικτύου.
Αποκαλυπτικό για το ρόλο της καινοτομίας είναι το παράδειγμα της Εσθονίας. Η χώρα που γέννησε το Skype και αυτοπροσδιορίζεται ως «start-up country», είχε ήδη υλοποιήσει την ψηφιακή μετάβαση πριν την πανδημία, από τη διενέργεια εκλογών με ηλεκτρονική ψηφοφορία έως την καθιέρωση μοναδικού αριθμού μητρώου για κάθε πολίτη, με προσωπικά, ιατρικά, φορολογικά, και αστυνομικά δεδομένα. Οι μόνες διαδικασίες που απαιτούν φυσική παρουσία είναι ο γάμος, το διαζύγιο και η μεταβίβαση περιουσίας.
Αμέσως μετά τη διακήρυξη της πανδημίας, διενεργήθηκε ένας διήμερος διαγωνισμός ιδεών, όπου 5 εφαρμόσιμες προτάσεις για την καλύτερη διαχείριση των παρενεργειών της κρίσης θα λάμβαναν άμεση χρηματοδότηση. Μεταξύ αυτών αναδείχθηκε μια εφαρμογή που συνδέει εθελοντές με ευπαθείς ομάδες, μια φορητή συσκευή που εντοπίζει κινήσεις που παραβιάζουν τις αποστάσεις ασφαλείας, και μια πλατφόρμα για τη διευκόλυνση της κινητικότητας εργαζομένων μεταξύ τομέων, π.χ. από τουριστικές επιχειρήσεις στο ηλεκτρονικό εμπόριο. Η καινοτομία και η προσαρμοστικότητα είναι ουσιώδη συστατικά της ανάκαμψης μετά την κρίση.
3. Κλιματική Αλλαγή - Τμήμα της λύσης
Η διεθνής διάσκεψη του ΟΗΕ για το Κλίμα έληξε στις 15 Δεκεμβρίου 2019 στη Μαδρίτη, με δηλώσεις απογοήτευσης ότι η ισχυρή δέσμευση της Συνθήκης του Παρισιού είχε εξανεμιστεί. Οι σοβαρές ενστάσεις της Βραζιλίας, των ΗΠΑ και της Αυστραλίας μετέθεσαν κρίσιμα σημεία για την επόμενη διάσκεψη, στη Γλασκώβη, τον Νοέμβριο του 2020.
Παράλληλα, η Κίνα κατέστησε σαφές ότι δεν προτίθεται να μειώσει άμεσα τις εκπομπές της. Το 2019, οι επενδύσεις της σε Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας υποχώρησαν κατά 8%, ενώ 150 GW μονάδων άνθρακα, όσο δηλαδή όλη η δυναμικότητα της Ευρώπης, βρίσκονται υπό κατασκευή ή επανεξετάζεται η λειτουργία τους. Η ακύρωση της διάσκεψης της Γλασκώβης εντείνει την αβεβαιότητα για το μέλλον της διεθνούς κλιματικής πολιτικής.
Όπως επισημαίνεται σε άρθρο του MIT Technology Review, βραχυπρόθεσμα, οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου υποχωρούν συχνά από 10% έως και 40% σε περιοχές που εφαρμόζουν lockdown, αλλά γρήγορα επανέρχονται στα συνήθη επίπεδα. Επιπρόσθετα, θα χρειαζόταν μια μείωση ορυκτών καυσίμων κατά 10% σε επίπεδο έτους, προκειμένου να διατηρηθεί ένα θετικό περιβαλλοντικό αποτέλεσμα. Εξίσου ανησυχητική είναι η παρατήρηση ότι η υποβάθμιση του περιβάλλοντος ενισχύει την πιθανότητα εξάπλωσης ιών με απειλητική διάσταση.
Παράλληλα, επηρεάζεται ο ρυθμός διείσδυσης των τεχνολογιών ΑΠΕ λόγω αρρυθμιών στην εφοδιαστική αλυσίδα ή περιορισμών μετακίνησης. Μόνο στην Καλιφόρνια οι ακυρώσεις για φωτοβολταϊκά στέγης επηρέασαν πάνω από 250 χιλιάδες εργαζομένους. Συνολικά στις ΗΠΑ, οι αιτήσεις για επιδόματα ανεργίας υπερβαίνουν πλέον τα 6 εκατ. σε εβδομαδιαία βάση.
Στην Ευρώπη, η πράσινη συμφωνία που ανακοινώθηκε τον Δεκέμβριο παραμένει προτεραιότητα, παρά τις αντίρροπες θέσεις που εκφράζονται από χώρες, όπως η Πολωνία και η Ουγγαρία. Είναι κρίσιμο η ανασυγκρότηση της οικονομίας μετά την κρίση να διατηρήσει ισχυρό προσανατολισμό στις ΑΠΕ, την εξοικονόμηση ενέργειας, την αποθήκευση, τα έξυπνα δίκτυα και τη δίκαιη μετάβαση. Αυτή η ανάγκη τονίστηκε σε σχετική διακήρυξη των Υπουργών Ενέργειας 13 κρατών, μεταξύ των οποίων και η χώρα μας. Ωστόσο, η Ευρώπη εκλύει μόλις το 12% των εκπομπών CO2 διεθνώς, και η αποδυνάμωση της παγκόσμιας δέσμευσης για ουσιαστικές αλλαγές ελλοχεύει κινδύνους για το περιβάλλον. Η πτώση των τιμών του πετρελαίου και CO2 προκαλεί επίσης ανησυχία για ενίσχυση της παραγωγής από ρυπογόνα καύσιμα αλλά και για το μέλλον της ηλεκτροκίνησης. Η διεθνής διπλωματία για το κλίμα θα αποβεί καταλύτης των εξελίξεων.
4. Η Ενεργειακή Ασφάλεια - Συντονισμός και Εποπτεία
Μένοντας στο σπίτι, η οικιακή κατανάλωση ρεύματος και ενδεχομένως, φυσικού αερίου αυξάνεται σημαντικά, ανάλογα και με τις καιρικές συνθήκες. Πώς όμως διασφαλίζεται η απρόσκοπτη τροφοδοσία των υπολογιστών και των συσκευών μας, που είναι τόσο κρίσιμες σε περίοδο απομόνωσης; Οι ρυθμιστικές αρχές ενέργειας της Ευρώπης και τα αρμόδια υπουργεία παρακολουθούν συνεχώς τις εξελίξεις, ώστε να διασφαλιστεί η ομαλή λειτουργία των δικτύων, να δοθεί η αναγκαία έμφαση σε ευάλωτους καταναλωτές, και να αποτραπούν προβλήματα ρευστότητας, χωρίς να υπάρξει στρέβλωση της ενιαίας αγοράς ενέργειας.
Σε αρκετές ευρωπαϊκές χώρες, η βύθιση της ζήτησης λόγω lockdown κυμαίνεται από 10-25% σε εβδομαδιαία βάση, συγκριτικά με μέσους όρους 5ετίας, και μετά από εποχική αναπροσαρμογή. Στις νέες συνθήκες όμως, το προφίλ κατανάλωσης μεταβάλλεται, η πρωινή αιχμή μπορεί να μετατοπιστεί, ενώ για κάποιες ώρες, η παραγωγή ενέργειας μπορεί να υπερβεί τη ζήτηση, προκαλώντας και περικοπές ΑΠΕ.
Παράλληλα, οι τιμές στις ενεργειακές αγορές έχουν υποχωρήσει αισθητά και πυκνώνουν οι ώρες αρνητικών τιμών, περιορίζοντας τα έσοδα των μονάδων παραγωγής. Το πρόβλημα αντισταθμίζεται εν μέρει από τα χαμηλά επίπεδα των τιμών φυσικού αερίου και CO2.
Τα μέτρα που υιοθετούνται πανευρωπαϊκά περιλαμβάνουν σχέδια επιχειρησιακής συνέχειας, Διαχειριστών και συμμετεχόντων στις αγορές, συνεχή αξιολόγηση των νέων χαρακτηριστικών της ζήτησης, και γενικευμένη αποφυγή της φυσικής επαφής με τους καταναλωτές. Η γενική στρατηγική περιλαμβάνει ηλεκτρονική ή τηλεφωνική πληρωμή λογαριασμών, ψηφιακή διαχείριση (ερωτημάτων, διακανονισμών και αλλαγής παρόχου) και αποστολή ενδείξεων μέτρησης από τους ίδιους τους καταναλωτές. Σε αρκετά κέντρα ελέγχου ενέργειας, στελέχη των Διαχειριστών δέχονται εθελοντικά να τεθούν σε απομόνωση για να μειώσουν την πιθανότητα έκθεσης τους στον ιό, ώστε να διασφαλιστεί η ομαλή τροφοδοσία των δικτύων σε κάθε σενάριο.
Σε οικονομικό επίπεδο, πολλές χώρες εφαρμόζουν οριζόντια μέτρα (π.χ. φορολογικά και πιστοληπτικά), στα οποία υπάγονται και οι ενεργειακές επιχειρήσεις. Προκειμένου να αποφευχθεί μια κρίση εισπραξιμότητας, που θα μετακυλιστεί σε όλη την ενεργειακή αλυσίδα, απευθύνονται συχνά συστάσεις στους προμηθευτές να εισάγουν κίνητρα προς τους καταναλωτές για την εμπρόθεσμη καταβολή των λογαριασμών, ανάλογα με την οικονομική θέση των εταιρειών. Κάποιοι πάροχοι υιοθετούν πιο ευνοϊκούς διακανονισμούς για όσους έχουν αντικειμενική δυσχέρεια ή δεν εφαρμόζουν τόκους υπερημερίας γενικά ή σε όποιους ήταν συνεπείς στο παρελθόν. Άλλοι προβαίνουν προσωρινά σε έκπτωση στις ανταγωνιστικές χρεώσεις ή εστιασμένα για τις ηλεκτρονικές πληρωμές. Για τις διαδικασίες αποσυνδέσεων λόγω οφειλών, κάποια κράτη εφαρμόζουν άτυπα ή επίσημα μια μικρή χρονική επέκταση (π.χ. 1 μήνα), κυρίως για ευάλωτους καταναλωτές, και ανάλογα με την εξάπλωση του ιού.
Στην Ελλάδα, η χορήγηση του επιδόματος των 800 ευρώ θα επιτρέψει στους δικαιούχους να καλύψουν τους λογαριασμούς ενέργειας, ώστε να αποτραπεί ένα domino αποσταθεροποιητικών επιπτώσεων. Στο Βέλγιο, η Φλαμανδική κυβέρνηση καταβάλει σε όσους απολύθηκαν ή τέθηκαν σε διαθεσιμότητα, 203 ευρώ για λογαριασμούς ρεύματος, θέρμανσης και νερού.
Λόγω της κρίσης ρευστότητας, διαφορετικού βαθμού ανά χώρα, εξετάζονται ή ενεργοποιούνται μηχανισμοί εγγυοδοσίας και διαχείρισης ελλειμμάτων σε ρυθμιζόμενες χρεώσεις (Διαχειριστές) ή στο σύνολο των χρεώσεων ενέργειας. Γενικά, τα μέτρα λαμβάνονται με ιδιαίτερη προσοχή, ανάλογα με τις εθνικές συνθήκες, με συνεχή αξιολόγηση και κοστολόγηση, ώστε να αποτραπεί καταχρηστική εφαρμογή από στρατηγικούς κακοπληρωτές και έκρηξη ελλειμμάτων. Άλλωστε, βασικό ζητούμενο είναι να στηριχθούν, αναλογικά, όσοι πραγματικά πλήττονται.
5. Η Πίστη ότι θα τα καταφέρουμε - Ένα virtual reunion
Εξίσου σημαντικό αντίδοτο, όπως αποδεικνύεται καθημερινά, είναι η αλληλεγγύη και η αισιοδοξία. Το παρακάτω στιγμιότυπο είναι η δική μου αφετηρία, για να μοιραστώ μαζί σας τις σκέψεις αυτού του άρθρου.
Για τον φετινό Απρίλιο, παλιοί συμφοιτητές από το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης είχαμε προγραμματίσει μια συνάντηση για τα 20 χρόνια από την αποφοίτησή μας. Λόγω του κορωνοϊού, η συνάντησή μας μετατράπηκε σε διαδικτυακή, με ανέλπιστη ωστόσο, εξέλιξη. Όλοι εμφανιζόμαστε σε απορρύθμιση, αλλά με πρωτόγνωρα χαμόγελα, παρά τις ουσιώδεις διαφορές στις ιδιοσυγκρασίες μας.
Παραδόξως, δεν μας ενοχλεί η εικόνα μας ούτε το χάος γύρω μας. Κινούμαστε ανάμεσα σε οθόνες τηλε-εργασίας, ζωγραφιές των παιδιών μας και παράλληλα, απολυμαίνουμε συσκευασίες τροφίμων. Δηλώνουμε αισιόδοξοι αλλά μας προβληματίζουν πολλά. Η αβεβαιότητα της επαναφοράς στην κανονικότητα, το βάθος της οικονομικής ύφεσης, η έξαρση του εθνικισμού και του αυταρχισμού σε κάποιες κοινωνίες.
Παρά τα χιλιάδες χιλιόμετρα που μας χωρίζουν, ανακαλύπτουμε συνεχώς πόσα μας συνδέουν. Πρακτικά θέματα, αγωνίες, ελπίδες. Ο Ισπανός συμφοιτητής μας περιγράφει επιγραμματικά όσα βίωσαν στη Μαδρίτη και τονίζει με αισιοδοξία τη σταδιακή επαναφορά τους. Ο Ολλανδός συμφοιτητής απολογείται για τη στάση της χώρας του στο Eurogroup αλλά τονίζει τη δέσμευση της ΕΚΤ, όπου εργάζεται, να στηρίξει κάθε χώρα, με κάθε μέσο.
Ο Μεξικανός φίλος μας, trader στη Νέα Υόρκη, βρίσκεται στην καρδιά του κυκλώνα, και περιγράφει τη φρίκη που ξετυλίγεται γύρω του. Θεωρεί ότι η συμφωνία για το πετρέλαιο είναι ανεπαρκής, και μας εξηγεί πόσο θα διαφοροποιούνταν οι εξελίξεις αν είχε αποφευχθεί το αδιέξοδο στις αρχές Μαρτίου. Η Αγγλίδα συμφοιτήτρια, διακεκριμένη στη στατιστική επιδημιολογία, εξηγεί πόσο έχει ενταθεί η δουλειά της, και πώς ο κλάδος της, παραγκωνισμένος για χρόνια, βρέθηκε ξαφνικά στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος.
Όλοι τους έχουν διαβάσει κάποιο αφιέρωμα που εξαίρει τον λοιμωξιολόγο καθηγητή από το Harvard, τον κ. Σωτήρη Τσιόδρα. Χαίρομαι πολύ που η χώρα μου αποτελεί σημείο αναφοράς, ως υπόδειγμα αυτή τη φορά, και όχι ως δημοσιονομική παρέκκλιση. Ο Diego, που κάνει χρόνια ελληνικά, με ρωτά αν το όνομα Σωτήριος σημαίνει και σωτήρας. Επιβεβαιώνω ότι έτσι ακριβώς νιώθουμε και μοιράζομαι ένα κοινό μας όνειρο. Να υποχωρήσει αυτή η κρίση και να συγκεντρωθούμε στις πλατείες, για ένα μεγάλο ευχαριστώ σε όλους όσους μας στήριξαν, με απαράμιλλη αυταπάρνηση, σε αυτές τις αντίξοες συνθήκες.
Δίπλα, η κόρη μου γράφει μια έκθεση για την ψηφιακή της τάξη. Θέμα: «Την άνοιξη αν δεν τη βρεις, την φτιάχνεις». Ο στίχος του Ελύτη ηχεί πιο επίκαιρος από ποτέ. Ανανεώνουμε όλοι το ραντεβού μας στην Αθήνα, σε απροσδιόριστο χρόνο, για αυτή την αναστάσιμη στιγμή. Η Αγγλίδα φίλη, πάντα επιστημονική, δηλώνει ότι στο αεροπλάνο θα γράψει ένα άρθρο για την αποτελεσματική διαχείριση της κρίσης στην Ελλάδα. «Αν μας το επιτρέψει η πολιτική προστασία», συμπληρώνει εμφατικά, ο Γερμανός νομικός μας, και «αν έχει δοθεί επαρκής κρατική ενίσχυση στις αεροπορικές». «Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει απλοποιήσει τις κρατικές ενισχύσεις για την αντιμετώπιση της κορωνο-κρίσης», μας διαβεβαιώνει ο Δανός οικονομολόγος της παρέας.
Αν και στατιστικός, τους προτρέπω απλά να προσομοιώσουμε αυτή τη στιγμή, χωρίς αβεβαιότητες, πιθανότητες και αναλύσεις. Μόνο με τη βεβαιότητα ότι θα δημιουργήσουμε όποιο υπόβαθρο χρειαστεί για να θεμελιώσουμε τη ζωή μας, σε στέρεες βάσεις και με περισσότερη σοφία αυτή τη φορά.
* Η Νεκταρία Καρακατσάνη είναι μαθηματικός με εξειδίκευση στα οικονομικά της ενέργειας. Είναι μέλος της ΡΑΕ, του ACER και του CEER. Το κείμενο εκφράζει προσωπικές σκέψεις.