Το σύνολο των οικονομικών και των χρηματιστηριακών παραγόντων χαίρεται κάθε φορά που ακούει για πρόσθετα γενναία οικονομικά μέτρα στήριξης από κεντρικές τράπεζες, κυβερνήσεις και υπερεθνικούς οργανισμούς.
Γεγονός είναι ότι οι τιμές των μετοχών ανακάμπτουν, οι αποδόσεις (yields) των κρατικών και εταιρικών ομολόγων υποχωρούν και οι εκτιμήσεις για το βάθος της επερχόμενης ύφεσης ως ένα βαθμό περιορίζονται, κάθε φορά που κυβερνήσεις και κεντρικοί τραπεζίτες δηλώνουν ότι θα «ανοίξουν την κάνουλα».
Επίσης, νοικοκυριά και επιχειρήσεις πιστεύουν ότι από τα μέτρα στήριξης θα καλυφθούν κάποιες από τις «τρύπες» που τους δημιούργησε και θα τους δημιουργήσει ο covid-19.
Τα ποσά μάλιστα που ανακοινώνονται είναι τόσο μεγάλα, έτσι ώστε να μιλάμε για κάποια πάρα πολλά τρισεκατομμύρια ευρώ-δολάρια παγκοσμίως, θεωρώντας πλέον τα δισ. ευρώ κάτι σαν «ψιλά», ή σαν «στραγάλια»...
Ωστόσο, όσο και αν όλοι υποδεχόμαστε τα προγράμματα στήριξης ως μάννα εξ’ ουρανού, αλήθεια είναι πως στην οικονομία τίποτε δεν είναι δωρεάν και πως κάποια στιγμή θα κληθούμε να πληρώσουμε για αυτά. Τα προγράμματα στήριξης λειτουργούν όπως τα εστιατόρια, όπου στην αρχή χορταίνεις δωρεάν και ευχαριστιέσαι, αλλά ο λογαριασμός έρχεται στο τέλος…
Πολλοί έχουν επιχειρήσει να εκτιμήσουν την πορεία της οικονομίας μετά τη λήξη των περιοριστικών μέτρων και της πανδημίας, χωρίς ωστόσο κάποιος να πείσει τους υπόλοιπους για το πώς τελικά θα εξελιχθούν τα πράγματα. Ας δούμε παρακάτω τρία πιθανά σενάρια.
Τρία σενάρια
Το πρώτο σενάριο μιλάει για «αποπληρωμή σε δόσεις», γεγονός που θα διατηρεί για μεγάλο χρονικό διάστημα την οικονομική ανάπτυξη σε πολύ χαμηλά επίπεδα. Με τα κράτη, τις επιχειρήσεις, τις τράπεζες και τα νοικοκυριά να είναι μετά τη λήξη πανδημίας και την επαναφορά της κανονικότητας υπερχρεωμένα:
- Οι κυβερνήσεις θα κοιτάξουν για το πώς θα περιορίσουν κάποιες από τις κρατικές τους δαπάνες και το πώς θα διευρύνουν τις πηγές των φορολογικών τους εσόδων.
- Οι επιχειρήσεις και τα νοικοκυριά θα πρέπει να αποπληρώνουν σταδιακά τις οφειλές τους προς τις τράπεζες. Αυτό σημαίνει λιγότερες επενδύσεις για τις επιχειρήσεις και μικρότερη κατανάλωση για τα νοικοκυριά.
- Όσο για τις τράπεζες, αυτές θα περιορίσουν την πιστωτική τους επέκταση προς τον ιδιωτικό τομέα, κοιτάζοντας πώς θα μειώσουν την έκθεσή τους προς την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, που στο προηγούμενο χρονικό διάστημα θα τους έχει υπερδανείσει.
Με βάση αυτό το σενάριο, η παγκόσμια οικονομία θα ακολουθήσει μια πορεία «U», δηλαδή μια αρκετά μεγάλη περίοδο αναιμικής ανάπτυξης.
Το δεύτερο σενάριο προβλέπει την συνέχιση μιας ιδιαίτερα επιθετικής-επεκτατικής πολιτικής από τις κεντρικές τράπεζες και από τις κυβερνήσεις ακόμη και μετά την επαναφορά της κανονικότητας. Το φρεσκοτυπωμένο χρήμα θα υπερκαλύπτει τα κενά των κρατικών προϋπολογισμών και οι επιδοτήσεις των τελευταίων θα τονώνουν τη ζήτηση στην οικονομία, με την ελπίδα (τονίζω, την ελπίδα) ότι όλα αυτά θα αυξήσουν με σημαντικό ρυθμό το ΑΕΠ.
Στόχος αυτού του σεναρίου είναι πέρα από την αύξηση του ΑΕΠ, να δημιουργηθεί ένας έντονος πληθωρισμός (πχ της τάξεως του 6%-10% ετησίως) μέσα στα επόμενα δέκα χρόνια, έτσι ώστε να πληθωριστούν τα χρέη και τελικά να προκύψει ένα έμμεσο σημαντικότατο κούρεμα.
Η Αχίλλειος πτέρνα αυτού του σεναρίου βρίσκεται στο ενδεχόμενο του να μην ανεβεί τελικά ο παγκόσμιος πληθωρισμός (ή έστω να ανεβεί πολύ λίγο), ιδίως μάλιστα αν συνεκτιμηθεί ότι η επεκτατική πολιτική της Κεντρικής Τράπεζας των ΗΠΑ (FED) από το 2008 έως και σήμερα δεν κατάφερε να προκαλέσει σημαντικές πληθωριστικές τάσεις.
Τέλος, υπάρχει και το τρίτο σενάριο, σύμφωνα με το οποίο κράτη, επιχειρήσεις, νοικοκυριά και τράπεζες θα μάθουν να ζουν για πάντα με πολύ υψηλή δανειακή μόχλευση. Όλοι αυτοί δεν θα κοιτάζουν το πώς θα αποπληρώνουν τα δάνειά τους, αλλά μόνο το πώς απλά θα τα εξυπηρετούν: Μεγάλες χρονικές μετακυλήσεις λήξεων, δάνεια τύπου balloon, πολυετή ομολογιακά δάνεια zero coupon, πολύ χαμηλά επιτόκια και όλα τα σχετικά.
Σε τέτοιες συνθήκες η πληρωμή των τόκων θα αποτελεί μια σχετικά εύκολη υπόθεση, ωστόσο το παγκόσμιο οικονομικό σύστημα θα βαδίζει επί ξηρού ακμής. Ο κίνδυνος για τους δανειστές και τους μετόχους θα είναι τεράστιος, ακόμη και αν αγοράσουν μετοχές με ελκυστικότατα P/E.
Το κέντρο αναφοράς της παγκόσμιας οικονομίας, οι ΗΠΑ, θα βρεθούν με προβληματικό δείκτη δημόσιου χρέους, ενώ και στη «συντηρητική» Γερμανία ο αντίστοιχος δείκτης θα προσεγγίζει ή και θα υπερβαίνει το 100% (ποιος θυμάται το ανώτατο όριο του 60% που προέβλεπε η Συνθήκη του Μάαστριχτ). Για να μην μιλήσουμε για τις περιπτώσεις του Ευρωπαϊκού Νότου.
Αξιοπρόσεκτο είναι ότι και τα τρία αυτά σενάρια οδηγούν στο ίδιο συμπέρασμα: Στο ότι ανεξάρτητα από το ποιο σενάριο θα επικρατήσει, τη… νύφη τελικά θα κληθούν να την πληρώσουν οι επενδυτές-αποταμιευτές. Στο πρώτο σενάριο εξ’ αιτίας της μακροπρόθεσμης ύφεσης, στο δεύτερο λόγω του μεγάλου πληθωρισμού και της έμμεσης διαγραφής χρεών και στο τρίτο σενάριο εξ’ αιτίας της τεράστιας αβεβαιότητας.
Μέσα σ’ αυτό το περιβάλλον λοιπόν, επιβάλλεται εμείς οι επενδυτές να είμαστε πολύ πιο προσεκτικοί σε σχέση με το παρελθόν στις επιλογές μας: Μετοχές κεφαλαιακά ισχυρών εταιρειών, με καλές ταμειακές ροές και μερίσματα, ομόλογα αξιόπιστων εκδοτών και εναλλακτικές επενδυτικές επιλογές που άμεσα ή έμμεσα σχετίζονται με το χρυσό, καθώς και εμπορεύματα που έχουν συντελεστή συσχέτισης της τιμής τους με τον πληθωρισμό.
* Ο κ. Αλέξανδρος Μωραϊτάκης είναι πρόεδρος της Nuntius ΑΧΕΠΕΥ (www.nuntiusbrokers.com)