Η εξάπλωση του κορωνοϊού με τα χιλιάδες κρούσματα και τις καταλυτικές επιπτώσεις του στην καθημερνή ζωή του μεγαλύτερου μέρους του πληθυσμού του πλανήτη, συνιστά ήδη τη νέα πραγματικότητα για όλες τη χώρες.
Με τους πολίτες να παρακολουθούν αδιάλειπτα τα δελτία ειδήσεων και τις ανακοινώσεις των αρχών, διαδικασία που αναμένεται να συνεχιστεί τους επόμενους μήνες, ενόσω η ορατότητα από ιατρικής πλευράς παραμένει σε χαμηλά επίπεδα, με τη διατήρηση αυστηρών περιοριστικών μέτρων καθώς η απειλή έχει ακόμη ασύμμετρα χαρακτηριστικά.
Διαισθανόμαστε δε όλοι μας ότι ο κορωνοϊός είναι ένας «μαύρος κύκνος» από εκείνους που βιώνει κατά καιρούς η ανθρωπότητα και οι συνέπειές του στην οικονομία, την κοινωνία, τον πολιτισμό και το αξιακό της σύστημα αναμένεται να είναι καταλυτικές. Ενδεχομένως από εκείνους που διαμορφώνουν τις προϋποθέσεις για αναδιάταξη του επικρατούντος πολιτικο-οικονομικού προτύπου λειτουργίας των κοινωνιών!
Άλλωστε, από την ιστορία γνωρίζουμε ότι οι λιμοί και οι επιδημίες έφεραν μεγάλες αλλαγές, όποτε κλιμακώθηκαν ιδιαίτερα. Για παράδειγμα, ο λιμός της Αθήνας κατά τη διάρκεια του Πελοποννησιακού Πολέμου αποδεκάτισε τον πληθυσμό της, ανάμεσά τους και τον Περικλή και συνέβαλε στην ήττα της Αθηναϊκής Δημοκρατίας απέναντι στην ολιγαρχική Σπάρτη.
Στο Μεσαίωνα, ο μαύρος θάνατος (επιδημία πανώλης) αποδεκάτισε το ένα τρίτο του πληθυσμού της Ευρώπης, συνέβαλε ωστόσο στην αφύπνιση που οδήγησε στη σταδιακή υπέρβαση του πνευματικού σκοταδισμού που είχε επιβάλει η θρησκεία.
Αλλά και τα εκατομμύρια των νεκρών της ισπανικής γρίπης πριν 100 χρόνια συνέβαλαν στον αναστοχασμό των ηγεσιών των τότε ισχυρών χωρών καθώς ο πόλεμος συνέβαλε σε μια επιδημία γρίπης που προκάλεσε πολλαπλάσια θύματα (50-60 εκατ. περίπου) από όσα ο ίδιος ο πόλεμος (12 εκατ. περίπου).
Μάλιστα, η εξάπλωση του κορωνοϊού συγκρίνεται ήδη με τα μείζονος σημασίας γεγονότα που έλαβαν χώρα στον πλανήτη μετά το 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο, όπως: Την πτώση του Τείχους του Βερολίνου με τις κοσμοϊστορικές επιπτώσεις σε συνέχεια της κατάρρευσης των κομμουνιστικών καθεστώτων. Τις επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου 2001 που οδήγησαν σε κλιμάκωση της τρομοκρατίας αλλά και ριζικές αλλαγές στον τρόπο αντιμετώπισής της. Τη χρηματοπιστωτική κρίση του 2007-2008 με την κατάρρευση της Lehman Brothers και το μετασχηματισμό της σε μείζονα οικονομικο-πολιτική κρίση.
Στην περίπτωση της παρούσας επιδημίας λόγω του κορωνοϊού, τα περιοριστικά μέτρα λόγω της υγειονομικής κατάστασης έκτακτης ανάγκης που εφαρμόζονται ήδη σε όλες τις χώρες του πλανήτη, επιφέρουν έντονο υφεσιακό αποτέλεσμα για τις οικονομίες με τις ζοφερές προβλέψεις για την παγκόσμια οικονομία να διαδέχονται η μία την άλλη. Σε μια παγκόσμια οικονομία όπου η στοχοθέτηση θετικών ρυθμών μεγέθυνσης συνιστά αυτονόητη και εδραιωμένη πρακτική όλων των χωρών του πλανήτη, αλλά και κορυφαία προτεραιότητά τους, είναι φανερό ότι η αδυναμία εκπλήρωσής τους τα αλλάζει όλα!
Τα νέα δεδομένα
Στο φετινό forum στο Νταβός που διεξήχθη στο τέλος Ιανουαρίου, υπήρξαν σημαντικές επισημάνσεις ομιλητών για τα μείζονα προβλήματα που απασχολούν τον πλανήτη: τις νέες τεχνολογίες και τις επιπτώσεις τους, την κλιματική αλλαγή και τις επιπτώσεις της, τις οξυμμένες οικονομικές ανισότητες αλλά και το ζήτημα των αυξημένων μεταναστευτικών και προσφυγικών ροών.
Την ίδια ώρα, τόσο ο επικεφαλής του θεσμού καθ. Κλάους Σβαμπ όσο και οι ειδικές δημοσκοπήσεις που διεξήχθησαν, συνομολογούσαν ότι ο σημερινός «καπιταλισμός των μετόχων» αδυνατεί να προσφέρει λύσεις για την αντιμετώπιση των σημερινών εκρηκτικών προβλημάτων. Και επισημάνθηκε ότι η απροθυμία για μεταρρύθμιση προς ένα «συμμετοχικό καπιταλισμό» ανοίγει τις πόρτες προς τις αντιδημοκρατικές δυνάμεις που επιθυμούν την ανατροπή του συστήματος !
Αν και η εξάπλωση του κορωνοϊού είχε ήδη αρχίσει όταν διεξαγόταν το forum στο Νταβός, ουδείς υποπτεύθηκε τί επρόκειτο να συμβεί με την επέλευσή των συνεπειών του στους επόμενους δύο μήνες. Και ασφαλώς ουδείς μπορούσε να σκεφτεί ότι ο κορωνοϊός θα επιτάχυνε τις δράσεις σε διάφορους τομείς, καθώς η πανδημία επέβαλε τη λήψη άμεσων περιοριστικών μέτρων σε όλο τον πλανήτη. Έτσι, διαπιστώνουμε ότι τα λόγω της πανδημίας του Covid-19 δεδομένα οδήγησαν σε:
* Δραστική μείωση του λαϊκισμού ως κυρίαρχο τρόπου διακυβέρνησης από όλες τις κυβερνήσεις του πλανήτη. Οι περιπτώσεις του Προέδρου Τραμπ στις ΗΠΑ, του Πρωθυπουργού Μπόρις Τζόνσον στη Βρετανία και του Προέδρου Ερντογάν είναι χαρακτηριστικές καθώς και οι τρεις άλλαξαν στάση στον τρόπο αντιμετώπισης του κορωνοϊου όταν αντιλήφθηκαν τον πιθανολογούμενο αριθμό θυμάτων στις χώρες τους.
* Την αυξημένη επάνοδο ορθολογικών πρακτικών από τις κυβερνήσεις. Σε αντίθεση με άλλα ζητήματα πολιτικής για τα οποία ιδεολογικού ή άλλου τύπου διαφορές διαφωνίες δεν επέτρεπαν τη διαμόρφωση συναντίληψης από τα εκπροσωπούμενα κοινοβουλευτικά κόμματα, ο κορωνοϊός συσπείρωσε τα κόμματα καθώς η αγνόηση των εισηγήσεων των επιδημιολόγων οδηγεί σε άμεση αύξηση των θυμάτων του ιού (αυτών που θα νοσήσουν και αυτών που θα πεθάνουν).
* Την αυξημένη διάθεση για συνεννόηση των κυβερνήσεων, τόσο σε ευρωπαϊκό επίπεδο όσο και σε παγκόσμιο. Οι Κεντρικές Τράπεζες, στις ΗΠΑ, την Ε.Ε., τα Βρετανία, την Αυστραλία ανακοίνωσαν συντονισμένα μέτρα ώστε να προσφερθεί άμεσα η αναγκαία ρευστότητα, με τη Federal μάλιστα να δείχνει το δρόμο ανακοινώνοντας ακόμη και απεριόριστες αγορές τίτλων. Και τις κυβερνήσεις να αναγγέλλουν πρωτοφανείς δράσεις, με την Ευρώπη να παραμερίζει το σύμβολο της δημοσιονομικής πειθαρχίας, το Σύμφωνο Σταθερότητας δηλαδή και τις ΗΠΑ να ετοιμάζουν την απευθείας διάθεση χρημάτων στους αμερικανούς πολίτες (helicopter money).
* Το shutdown της παγκόσμιας οικονομίας οδηγεί τις κυβερνήσεις σε συντονισμένες δράσεις με επαναφορά των μηχανισμών διαχείρισης κρίσεων ώστε να αποσοβηθεί μια τραπεζική κρίση, να φτάσει ρευστότητα σε πληττόμενες επιχειρήσεις και στις ορδές των ανέργων, να διατεθούν κονδύλια για την υγεία και να γίνει άμεσα ο,τιδήποτε κριθεί απαραίτητο.
* Την επάνοδο του ρόλου του Κράτους σε λελογισμένο πλαίσιο. Είναι γνωστό ότι το δίλημμα λιγότερο ή περισσότερο κράτος στην οικονομία χωρίζει τους οικονομολόγους σε αντίστοιχα ιδεολογικά στρατόπεδα. Με θέσεις από εκείνες των ακραία φιλελεύθερων Hayek-Friedman ως εκείνες των κρατιστών που παραπέμπουν στον Marx. Η εξάπλωση του κορωνοϊού επαναφέρει την ανάγκη μέριμνας από πλευράς κράτους για βασικά δημόσια αγαθά όπως εν προκειμένω η υγεία, από κοινού με την παιδεία και την προστασία του πολίτη.
Διαδικασία που ασφαλώς πρέπει να συνδυάζεται με την αποτελεσματική λειτουργία της οικονομίας όπως αυτή προκύπτει ι από την εφαρμογή ιδιωτικοοικονομικών κριτηρίων και την εφαρμογή ελεγκτικού μηχανισμού και ρυθμιστικών κανόνων. Είναι ωστόσο φανερό ότι σε αρκετές χώρες και ιδιαίτερα στις ΗΠΑ όπου καταργήθηκε το Obama Care του προηγούμενου Προέδρου, οι δαπάνες για την υγεία περιορίστηκαν με ενδεχόμενα απρόβλεπτες παρενέργειες με την παρούσα κρίση. Την ίδια ώρα, η διαχείριση του αυξημένου παγκόσμιου χρέους σαν αποτέλεσμα της πιθανής υπέρμετρης αύξησης των κρατικών δαπανών, θα αποτελέσει σοβαρή πρόκληση για το χρηματοπιστωτικό σύστημα.
* Τη συνειδητοποίηση ότι η εξάπλωση του κορωνοϊού απαιτεί παγκοσμιοποιημένες δράσεις λόγω της οξύτητας των προβλημάτων που προκαλεί, αυτά που αφορούν την υγεία αλλά και τα παρεπόμενα. Αυτό ήδη αποτελεί πρακτική με τους υπερεθνικούς οργανισμούς να αναβαθμίζουν το ρόλο τους: από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας και τον ΟΗΕ μέχρι τους θεσμούς της Ε.Ε. και το ΔΝΤ.
Μάλιστα, η πρόταση του Noah Harrari για παγκοσμιοποιημένη πολιτική, ώστε να δίνεται προτεραιότητα σε παγκόσμια προβλήματα και συμφέροντα, όπως τονίζει στο τελευταίο του βιβλίο (21 μαθήματα για τον 21ο αιώνα), γίνεται επίκαιρη και δόκιμη για εφαρμογή στο άμεσο μέλλον. Έτσι, είναι πιθανή η δρομολόγηση ανάλογων πολιτικών και για τα άλλα ζητήματα της παγκόσμιας οικονομίας με στόχο: τον περιορισμό των εκλύσεων αερίου με την λιγότερη χρήση καυσίμων που έχουν αποτύπωμα άνθρακα, το σχεδιασμό για την ελεγχόμενη διαδικασία εισαγωγής νέων τεχνολογιών, την ελεγχόμενη διαδικασία των μεταναστευτικών ροών, την ανάσχεση των ροών κεφαλαίων σε φορολογικούς παραδείσους με στόχο την άμβλυνση των οικονομικών ανισοτήτων.
* Τον αναστοχασμό για τις προτεραιότητες των στόχων της οικονομικής πολιτικής. Αυτό είναι το αποτέλεσμα της συνειδητοποίησης ότι η μετάδοση του κορωνοϊού στον άνθρωπο είναι πιθανό να είναι συνέπεια των ενεργειών που έγιναν στην περιοχή της Κίνας, όπου μια βαλτώδης περιοχή μετατράπηκε σε βιομηχανική πόλη με τη δημιουργία φράγματος για την παραγωγή ενέργειας, προκαλώντας μεγάλη οικολογική διαταραχή. Ανάλογος προβληματισμός έχει ήδη προκύψει για το είδος της οικονομικής ανάπτυξης που επιτελείται εν μέσω της σοβαρής κλιματικής αλλαγής, οδηγώντας ήδη τις κυβερνήσεις σε ενεργειακό μετασχηματισμό υπέρ των μορφών ΑΠΕ.
Παράλληλα, οι αυξημένες δόσεις αλληλεγγύης που παρατηρούνται ενόψει του διευρυνόμενου αριθμού κρουσμάτων από τον κορωνοϊό , δημιουργούν γενικότερο προβληματισμό για το αξιακό μας σύστημα, το οποίο καλείται να προκρίνει συμπεριφορές που υπαγορεύονται από το «εμείς» σε σχέση με εκείνες που υπαγορεύονται από το «εγώ».
Άλλωστε, και η καθημερινή προτροπή προς τους πολίτες να παραμένουμε στο σπίτι, εκπορεύεται από την ατομική ευθύνη που οφείλει να επιδεικνύει ο καθένας μας ώστε να μηδενίσει την πιθανότητα αναμετάδοσης του κορωνοϊού από και προς τους συνανθρώπους του!
*Ο κ. Δημήτρης Τζάνας είναι Οικονομολόγος.