Ένα από τα πιο εμβληματικά βιβλία, ίσως το κορυφαίο του Ερικ φόν Ντένικεν, ο οποίος με πάθος ασχολήθηκε με τους αρχαίους πολιτισμούς των Ίνκας και Μάγιας, είχε τον ευρηματικό τίτλο: «Αναμνήσεις από το μέλλον». Το βιβλίο που κυκλοφόρησε στα τέλη της δεκαετίας του 1970, ρηγμάτωσε την αντίληψη περί της γραμμικότητας στην ανθρώπινη εξέλιξη και δράση, με βάση την επιτόπια έρευνα και την τολμηρή ανάγνωση των δεδομένων.
Τολμώ να πω ότι η προσέγγιση της «μικρής» ιστορίας της ελληνικής βιομηχανίας οφείλει να ακολουθήσει αντίστοιχους δρόμους.
Η σκέψη αυτή μου γεννήθηκε κατά την παρουσίαση του εξαιρετικού βιβλίου του Αντώνη Κεφαλά «Πτυχές εκβιομηχάνισης: 1945-2010, Μια ιστορία» όπου είχα την χαρά και την ευκαιρία να συντονίσω στο φιλόξενο χώρο της Ελληναμερικανικής Ένωσης, μια εκδήλωση με υψηλού επιπέδου ομιλητές.
Αν θέλουμε να δούμε το μέλλον της ελληνικής βιομηχανίας αλλιώς, αν θέλουμε να πετύχουμε τον αναγκαίο παραγωγικό μετασχηματισμό στην εποχή της 4ης βιομηχανικής επανάστασης, τότε υπάρχει τρόπος, κυρίως εάν υπάρχει θέληση.
Πικρή αλήθεια είναι πως η βιομηχανία δεν αποτέλεσε πότε κεντρική αναπτυξιακή επιλογή! Αντίθετα, υπήρξε κυρίως προϊόν του προσωπικού ονείρου και της βούλησης «τολμηρών και οραματιστών» επιχειρηματιών. Το ελληνικό κράτος, αλλά και η ελληνική κοινωνία, διαχρονικά, στάθηκαν απέναντι της με αδιαφορία, όταν δεν ήταν εχθρικοί.
Από την εποχή της περίφημης έκθεσης Βαρβαρέσσου το 1945 για την ανάπτυξη της χώρας, αμέσως μετά τον πόλεμο, η βιομηχανική αναζωογόνηση δεν αποτέλεσε πυξίδα ανάπτυξης, με εξαίρεση, ίσως, τις δεκαετίες του ‘60 και ‘70. Η μακροπρόθεσμη δέσμευση σε στόχους και σχεδιασμούς, στοιχεία αναγκαία για βιομηχανικού τύπου ανάπτυξη, περιστασιακά μόνο έτεμνε την εκάστοτε κρατούσα αντίληψη.
Σε μια «αναπτυξιακή» λογική ανέκαθεν βραχυπρόθεσμης απόδοσης, η βιομηχανία -όπως μας πληροφορεί το βιβλίο του Αντώνη Κεφαλά- ήταν χρήσιμη εφόσον εξασφάλιζε άμεσα έσοδα και απασχόληση ιδιαίτερα δε στην ελληνική περιφέρεια. Με βάση τη διεθνή βιβλιογραφία, η ελληνικού τύπου βιομηχανική ανάπτυξη, δεν ακολούθησε δε κανένα γνωστό πρότυπο (pattern).
Παρόλα αυτά, η αναγκαία συσσώρευση κεφαλαίου για επενδύσεις ήταν ο κανόνας και όχι η εξαίρεση. Και η παραγωγική μεγέθυνση δημιούργησε σημαντικά success stories, με ισχυρά brands. Επιπρόσθετα, όταν χρειάστηκε οι Έλληνες βιομήχανοι αναζήτησαν, αλλά κυρίως δημιούργησαν το ανθρώπινο τεχνικό κεφάλαιο που έλλειπε, με δική τους πρωτοβουλία.
Ένα ακόμη στοιχείο χρήσιμο για το μέλλον είναι ότι οι κλαδικές προσεγγίσεις σπανίως αποδίδουν. Η καλύτερη αναπτυξιακή μέθοδος είναι η διαμόρφωση ενός ολιστικά πιο φιλικού επιχειρηματικού περιβάλλοντος. Σε αυτό το πλαίσιο, οι ικανοί και τολμηροί που βλέπουν ευκαιρίες, (σε αντίθεση με τους άλλους που διαπιστώνουν προβλήματα), θα μας οδηγήσουν μπροστά.
Ποιο όμως είναι σήμερα το μέλλον της ελληνικής βιομηχανίας, σε μια επικείμενη περίοδο ριζικών ανατροπών;
Ήδη, σήμερα, η ελληνική μεταποίηση, παρά την πίεση που δέχθηκε κατά την περίοδο της οικονομικής κρίσης, παραμένει ένας κρίσιμος αναπτυξιακός πυλώνας. Παράγει το 10% του εθνικού προϊόντος, είναι έντονα εξωστρεφής (αντιπροσωπεύει το 40% και πλέον των εξαγωγών μας), απασχολεί πολλές χιλιάδες εργαζόμενους, συνήθως σε καλά αμειβόμενες θέσεις εργασίας. Από την άλλη όμως, η βιομηχανία όπως την γνωρίζουμε αλλάζει ταχύτατα μορφή. Οι ανατροπές που φέρνει η ψηφιακή επανάσταση και οι καινοτόμες τεχνολογίες του Industry 4.0 μπορούν υπό προϋποθέσεις να δημιουργήσουν ένα ισχυρό αναπτυξιακό momentum.
Ο Σύνδεσμος Ελληνικών Βιομηχανιών (ΣΕΒ) έχει διαμορφώσει ένα συνεκτικό αναπτυξιακό χάρτη για να μην χάσουμε την ευκαιρία της IE4 και παράλληλα ανοίγει σήμερα τη συζήτηση για την αναπτυξιακή πολιτική και την παραγωγική αξιοποίηση των πολύτιμων κεφαλαίων του ΕΣΠΑ.
Κλείνοντας, πιστεύω πως η πρόσφατη κρίση στις διεθνείς εφοδιαστικές αλυσίδες λόγω του κορωνοϊού -σε συνδυασμό με τις σύγχρονες τεχνολογικές, ψηφιακές επιλογές- θα δώσουν νέα ώθηση στη συζήτηση για το μέλλον της εγχώριας παραγωγής.
Η ιστορία της βιομηχανίας είναι στο χέρι μας να ξαναγραφεί.
* Ο κ. Δημήτρης Βέργαδος είναι Χημικός Μηχανικός ΕΜΠ, Διευθυντής Τομέα ΜΜΕ και Ενημέρωσης του ΣΕΒ